Skip to main content

Full text of "Die Quellen des Heliand"

See other formats 


Google 



This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scannod by Google as pari of a projcct 

to make the world's books discoverablc online. 

It has survived long enough for the Copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 

to Copyright or whose legal Copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 

are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discover. 

Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from the 

publisher to a library and finally to you. 

Usage guidelines 

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken Steps to 
prcvcnt abuse by commercial parties, including placing lechnical restrictions on automated querying. 
We also ask that you: 

+ Make non-commercial use ofthefiles We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrain fivm automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's System: If you are conducting research on machinc 
translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of text is helpful, please contact us. We encouragc the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout this projcct and hclping them lind 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in Copyright varies from country to country, and we can'l offer guidance on whether any speciflc use of 
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search mcans it can bc used in any manner 
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe. 

Äbout Google Book Search 

Google's mission is to organizc the world's Information and to make it univcrsally accessible and uscful. Google Book Search hclps rcadcrs 
discover the world's books while hclping authors and publishers rcach ncw audicnccs. You can search through the füll icxi of ihis book on the web 

at |http: //books. google .com/l 



Google 



IJber dieses Buch 

Dies ist ein digitales Exemplar eines Buches, das seit Generationen in den Realen der Bibliotheken aufbewahrt wurde, bevor es von Google im 
Rahmen eines Projekts, mit dem die Bücher dieser Welt online verfugbar gemacht werden sollen, sorgfältig gescannt wurde. 
Das Buch hat das Uiheberrecht überdauert und kann nun öffentlich zugänglich gemacht werden. Ein öffentlich zugängliches Buch ist ein Buch, 
das niemals Urheberrechten unterlag oder bei dem die Schutzfrist des Urheberrechts abgelaufen ist. Ob ein Buch öffentlich zugänglich ist, kann 
von Land zu Land unterschiedlich sein. Öffentlich zugängliche Bücher sind unser Tor zur Vergangenheit und stellen ein geschichtliches, kulturelles 
und wissenschaftliches Vermögen dar, das häufig nur schwierig zu entdecken ist. 

Gebrauchsspuren, Anmerkungen und andere Randbemerkungen, die im Originalband enthalten sind, finden sich auch in dieser Datei - eine Erin- 
nerung an die lange Reise, die das Buch vom Verleger zu einer Bibliothek und weiter zu Ihnen hinter sich gebracht hat. 

Nu tzungsrichtlinien 

Google ist stolz, mit Bibliotheken in Partnerschaft lieber Zusammenarbeit öffentlich zugängliches Material zu digitalisieren und einer breiten Masse 
zugänglich zu machen. Öffentlich zugängliche Bücher gehören der Öffentlichkeit, und wir sind nur ihre Hüter. Nie htsdesto trotz ist diese 
Arbeit kostspielig. Um diese Ressource weiterhin zur Verfügung stellen zu können, haben wir Schritte unternommen, um den Missbrauch durch 
kommerzielle Parteien zu veihindem. Dazu gehören technische Einschränkungen für automatisierte Abfragen. 
Wir bitten Sie um Einhaltung folgender Richtlinien: 

+ Nutzung der Dateien zu nichtkommerziellen Zwecken Wir haben Google Buchsuche Tür Endanwender konzipiert und möchten, dass Sie diese 
Dateien nur für persönliche, nichtkommerzielle Zwecke verwenden. 

+ Keine automatisierten Abfragen Senden Sie keine automatisierten Abfragen irgendwelcher Art an das Google-System. Wenn Sie Recherchen 
über maschinelle Übersetzung, optische Zeichenerkennung oder andere Bereiche durchführen, in denen der Zugang zu Text in großen Mengen 
nützlich ist, wenden Sie sich bitte an uns. Wir fördern die Nutzung des öffentlich zugänglichen Materials fürdieseZwecke und können Ihnen 
unter Umständen helfen. 

+ Beibehaltung von Google-MarkenelementenDas "Wasserzeichen" von Google, das Sie in jeder Datei finden, ist wichtig zur Information über 
dieses Projekt und hilft den Anwendern weiteres Material über Google Buchsuche zu finden. Bitte entfernen Sie das Wasserzeichen nicht. 

+ Bewegen Sie sich innerhalb der Legalität Unabhängig von Ihrem Verwendungszweck müssen Sie sich Ihrer Verantwortung bewusst sein, 
sicherzustellen, dass Ihre Nutzung legal ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass ein Buch, das nach unserem Dafürhalten für Nutzer in den USA 
öffentlich zugänglich ist, auch für Nutzer in anderen Ländern öffentlich zugänglich ist. Ob ein Buch noch dem Urheberrecht unterliegt, ist 
von Land zu Land verschieden. Wir können keine Beratung leisten, ob eine bestimmte Nutzung eines bestimmten Buches gesetzlich zulässig 
ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass das Erscheinen eines Buchs in Google Buchsuche bedeutet, dass es in jeder Form und überall auf der 
Welt verwendet werden kann. Eine Urheberrechtsverletzung kann schwerwiegende Folgen haben. 

Über Google Buchsuche 

Das Ziel von Google besteht darin, die weltweiten Informationen zu organisieren und allgemein nutzbar und zugänglich zu machen. Google 
Buchsuche hilft Lesern dabei, die Bücher dieser We lt zu entdecken, und unterstützt Au toren und Verleger dabei, neue Zielgruppcn zu erreichen. 
Den gesamten Buchtext können Sie im Internet unter |http: //books . google .coiril durchsuchen. 



; 



Heliand-Studien. 



Von 



Dr. C. W. M. Grein. 



I. 



Quellen des Heliand. 



-*■ 



Cassel 1869. 

Verlag von Theodor Ksty, 

J. C. Kriegerische Buchhandlung. 



/ 



f 



Die 



Quellen des Heiland. 



Von 



Dr. C. W. M. Grein 



Nebst einem Anhang: 



Tatians Evangelienharmonie 



herausgegeben nach dem 



Codex Cassellanus. 



'^- 



Cassel 1869. 

Verlag von Theodor Kay. 

J, Q. Kriegerische Buchhandlung 




\ \ . vC , c^% 



Vorrede. 

Die Zusammenstellnng des lateinischen Textes 
aus den 4 Evangelien (S. 3 — 49) war bereits in 
' der Hauptsache vollendet und ich stand eben im 
Begriff, meine Untersuchung auch auf die ander- 
weitigen Quellen des Heliand auszudehnen, als die 
verhängnisvollen Ereignisse des Jahres 1866 da- 
zwischen traten, deren schmerzliche Eindrücke mir 
die Fortsetzung der begonnenen Arbeit unmöglich 
machten, und dieselbe geriet völlig ins Stocken, 
bis mich im vorigen Herbst das Erscheinen der 
Schrift des Herrn Windisch über den gleichen 
Gegenstand zur alsbaldigen Wiederaufnahme der 
abgebrochenen Untersuchung veranlaszte, und so 
entstand denn im Laufe des verfloszenen Winters 
das vorliegende Büchlein, dessen Druck sich ohne 
mein Verschulden bis jetzt hingezogen hat. Meine 
Resultate differieren sehr wesentlich von denen 
meines Vorgängers: wer von uns beiden das Rechte 
getroffen hat, das zu entscheiden überlasze ich dem 
Urteil der Fachgenoszen. Das Schriffcchen des 
Herrn Windisch hat unbestreitbar seine groszen 



Vorzüge und ich meines Teils bedaure nur, dasz 
er beirrt durch eine vorgefaszte Meinung es ver- 
schmäht hat, auch die beiden Commentare des 
Beda zum Matthäus und Johannes in den Kreisz 
seiner Untersuchung zu ziehen, da sonst gewis seine 
Resultate mit den meinigen übereingestimmt und 
so das gegenwärtige Büchlein wenigstens in seiner 
ersten Hälfte überflüszig gemacht Haben würden. 

Dasz ich bei den Verscitaten nicht die 
Heliandausgabe von Heyne, sondern meine gleich- 
zeitig und im gleichen Verlag erscheinende Heliand- 
übersetzung zu • Grunde legte, geschah lediglich 
aus dem Grunde, weil ich auszer den Pach- 
genoszen auch solche Leser im Auge hatte, 
denen die Beschäftigung mit dem Heiland in der 
Ursprache ferner liegt. 

Schjieszlich bitte ich den geneigten Leser, 
folgende zwei Druckfehler zu entschuldigen: S. 16, 
Z. 12 — 13 steht Joh. XII,15 statt Xn,25 und 
S. 49, Z. 11 steht v. 5538,b— 44 statt 5938- 44. 

Cassel am 25. SeptemW 1868. 

Dr. Grein. 



Erster Abschnitt. . 

Tatians Evangeiienharmonie. 

Zur Entscheidung der Frage, ob und wie weit der Dichter 
des Heliand wirklich die Eyangelienharmonie des Tatiaii 
(Ammonius?) und zwar in der lateinischen Uebersetzung des 
Bischofs Victor von Capüa benutzt oder ob er den Stoff zu seinem 
Epos selbständig unmittelbar aus den vier Evangelien . zu- 
sammengestellt habe , ließs ich absichtlich , um möffliehst 
sicher zu gehen, vorerst den Tatian ganz bei Seite. liegen 
imd unterzog mich der allerdings ziemlich mühsamen Auf- 

fibe, an der Hand des Gedichtes unmittelbar aus den vier 
vangelien der Yulgata selbst eiifien lateinischen Te7.t zu-» 
sammenzustellen j der sich Schritt für Schritt eng an die 
Darstellung des Dichters auschmiegte. Erst als ich damit zu 
Stande geSommen/ verglich ich ihn mit. Tatian^ und über- 
zeugte mich bald, dalz ein directer Auszug aus letzterem 
fast ganz zu demselben Resultate geführt haben würde: es 
waren im Wesentlichen nur geringe Aenderungen nötig, um 
meinen Text abgesehen von den wenigen Stellen, wo der 
Dichter andere Evangelienverse als Tatian benutzt hat und 
von denen später die Rede sein wird, in einen solchen Aus* 
zug aus Tatian zu verwandeln. In dieser veränderten Ge- 
stalt teile ich ihn mit Hervorhebung der von Tatian aV 
weichenden Stellen durch Cursivdruck nachstehend vollstäadig 
mit, und zwar mit Angabe der den einzelnen Abschnitten 
entsprechenden Verse des Dichters und der correspondierenden 
Capitel des Tatian: dalz die Einteilung des Stoffes im Ab- 
schnitte sowie deren Ueberschriften von mir herrühren, branehe 
ich wol kaum zu erwähnen. Wo einzelne Satzglieder aus 
Tatian , die vom Dichter unbenutzt blieben , nicht gut ohne 
Zerstörung des grammatischen Zusammenhangs . weggelalken 
werden konnten, sind dieselben in eckige Klammem einge- 
sehlolzen. Die Verse des Gedichtes eitlere ich nach meiner 
gleichzeitig in demselben Verlage erscheinenden, dem Original 
Vers für Vers sich anschlielzenden neuen Heliandübersetzung, 
nicht nach der Textausgabe von M. Heyne, deren Versab- 
teilung ich, wie ich in rfeiffers Germania XL, 209 .ff. nach- 
gewiesen habe, nicht überall für richtig anerkennen kann. 

1 



— 2 - 

Die Gapitelzahlen des Tatian beziehen sich auf den Codex 
Cassellanus aus dem 9. Jahrhundert, dessen Text ich mit 
Hervorhebung der vom Dichter benutzten Stellen durch 
Cursivdruck zur bequemeren Vergleichung im Anhange 
mitteile. Da neuerdings Tatians Evangelienharmonie auch 
von Ranke ^) nach dem Codex Fuldensis herausgegeben worden 
ist, so wird für die Vergleichung dieser beiden Tatiantexte 
sowie des von Schmeller *) herausgegebenen folgende Neben- 
einanderstelluug ihrer Gapitelzahlen nicht unwillkommen 
sein: 



Cod. CasselL 


Eanke (Text). 


Schmeller. 


1-19. 


1-19. 


1-19. 


ao. 


30. 


30,a (Mattb. 9»-Luc 5«). 


31. 


31. 


30,b (Job. 3M-Job. 4'). 


23—63. 


33-53. 


21-52. 


'64. 


64 


53-54,a (Mattb. 9i). 


66. 


56. 


64,b (Luc. 5 w- Mattb. 9«). 


66—77. 


66-77. 


55—66. 


78. 


78. 


77— 78,a (Mattb. 13M). 


79. 


79. 


78,b (Mattb. 136*-LttC. 4») 


80-82. 


80-83. 


79—81. 


83. 


83,»(Matth. 14,»*-Joh.6 «). 


82,a. 


84. 


83,b (Job. e,*!--»;. 


83,b. 


86-91. 


84-90. 


83^-89. 


93. 


91. 


90,a (Mattb. WW-Mattb.W'T). 


93. 


. 92. 


90,b (Mattb. 16«) — 91. 


»4-167. 


93-156. 


92-155. 


168. 


157,a(Mat th .26«— Luc.32i ') 


156,a 


169. 


157b(Luc.2a3i— Matth.26W) . 


156,b 


160—167. 


168-165. 


157-164, 


168. 


166. 


165,a (Marc. 14«» — Luc. 32»). 


169. 


167. 


165,b (Mattb. 27« ff.) - 166. 


170-178. 


168-176. 


167-175. 


179. 


177. 


176,a (Marc. 16M-Luc. 24»»). 


^ 180. 


178. 


I76,b (Marc. 16») - 177. 


181-184. 


179-183. 


177-181. 



Nach diesen vorausgeschickten Bemerkungen laize ich 
nun zunächst meinen lateinischen Heliandtext folgen : 

*) Codex Fuldensis. Novum testamentum latine inter- 
prete Hieronymo ex manuscripto Victoris Capuani edidit .... 
Emestus Ranke. Marburgi et Lipsise 1868 8. 

*) Ammonii Alexandrini quaB et Tatiani dicitur Harmonia 
evangeliorum in linguam latinam et inde ante annos mille 
in Francicam translata, ed. J. A. Schmeller. Yiennas 1841. 4. 



— 3 - 



I. Prologus. 

V. l-9,a (Tat. prologus.) 
(Luc. 1,1) Multi quidem conati sunt orclinare narrationem, 
qiise in nobis complet» sunt, rerum (2,a) sicut tradiderunt 
nobis, qni ab initio ipsi viderant. 

V. 38— 43,a (Tat c. 1.) 
(Job. 1,1) In principio ei-at verbum et deus ipse erat verbum- 
(3) Omnia per ipsum facta sunt. 

n. Praedictio nativitatis, nativitas et circnmcisio 

Johannis. 

V. 72,b— 196,a (Tat. c. 2.) 

(Luc. I,5,a) Fuit in diebus Uerodis regia Judse sacerdos 
quidam nomine Zacbarias de vice Abia et uxor illius. (6) 
Brant autem justi ambo ante deum, incedentes in Omnibus 
mandatis et justificationibus domini sine querela. (7) Et 
non erat illis filius, eo (]\xod esset uxor sterilis et ambo 
processissent in diebus suis. (8) Factum est autem, cum 
sacerdotio fungeretur in^ordine vicis suse ante deum, (9) 
secundum consuetudinem sacerdotii sorte exiit, ut incensum 
poneret ingressus in templum domini, (10) et omnis multi- 
tudo erat populi orans foras hora incensi. (12) Et Zacbarias 
turbatus est et timor irruit super eum : (11) apparuit autem 
illi angelus domini stans a dextris altaris incensi. (13,a) Ait 
autem ad illum angelus: Ne timeas , Zacharia, quoniam 
exaudita est deprecatio tua! (19,b) Ego sum Gabriel, qui 
adsto ante deum, et missus sum loqui ad te et bsec tibi 
evangelizare. (13,b) Et uxor tua pariet tibi filium, (15,c) et 
spiritu sancto replebitur [ 15,b) et vinum et siceram non bibet 
(17,a) et ipse prascedet ante illum (15,a) et erit magnus 
coram deo, (13,c) et vocabis nomen ejus Johannem, (17,a) et 
ipse prsecedet ante illum. (18) Et dixit Zacbarias ad ange- 
lum: Unde boc sciam? ego enim sum senex et uxor mea 
processit in diebus suis. n9,a) Et respondens angelus dixit 
ei: (20) Ecce eris tacens et non poteris loqui usc^ue ad diem, 
^uo bsec fiant, pro eo quod non credidisti verbis meis, qu» 
implebuntur in tempore suo. (21) Et erat plebs exspectans 
Zacbariam et mirabantur, quod tardaret ipse in lemplo. 
(22,a) Egresaus autem non poterat loqui ad illos, (22,c) et 
ipse erat innuens illis et permansit mutus, (22, b) et cogno- 
verunt, quod visionem yiaiaset in templo. (23) Et factum 
est, ut impleti sunt dies officii ejus, abiit in domum suam« 
(24,a) Post hos autem dies concepit uxor ejus. 

V. 196,b— 242 (Tat., c. 4.) 

(Luc. 1,57) üxori autem impletüm est tempus pariendi 
et peperit filium. (58,a) Et audierunt vicini et cognati ejus, 
quia maguificavit dominus misericordiam suam cum illa, 

1* 



— 4 — 

(63,b) et mirati sunt universi. (59,a) Et factum est, in die 
octavo venerunt [59,c: et yocabant eum Zachariaml. (60) 
Et mater ejus dixit: Nequaquam, sed vocabitur Jonannes, 
(61) Et dixerunt ad illam : Quia nemo est in cognatione toa, 
qui Tocatur hoc nomine. (62) Innuebant autem patri ejus, 
quem vellet vocari eum. (63,a) Et postulans pugillarem 
scripsit, dicencr: Johannes est nomen ejus. (64,a) Apertum 
aut^ est illico oh ejus et lingua ejus et loquebatur. 

IIT. Annuntiatio Mariae et conceptio Christi. 

V. 243— 291, a (Tai c. 3.) 
- (Luc 1,26) In mense autem sexto miasus est angelus Ga* 
briel a deo in civitaitem Galilese, . cui nomen Nazareth, (27) 
ad yirginem desponsatam viro, cui nomen erat Joseph, de 
domo David, et nomen virginis^ Maria. (28) Et ingressus an- 
gelus ad eam^ dixit: Ave gratia plena! dominus tecum, be- 
nedicta tu in mulieribus! (30) Ne timeas, Maria! invenisti 
enim gratiam apud deum. (31, b) Ecce pari^s filium •(32,b) 
et filius altifisimi vocabitur (31 «c) et vocabis nomen ejus 
Jesum, (33) et regni ejus non erit finis. (34) Dixit autem 
Maria ad angelum: Quomodo fiet istud, quoniam yimm non 
cognosco? (35) Et respondens angelus dixit ei: Spiritus 
sanctus superveniet in te et yirtus altissimi obnnibrabit 
tibi ; ideo^ue et quod nascetur sanctum, vocabitur filius dei; 
(38,a) Dixit autem Maria: Ecce ancilla- domini, fiat mihi 
seeundum verbum tuum ! 

V. 291,b— 295,0. (Tat.c. 5.) 
(Matth. I,18,b) Et inventa est in utero Habens de spiritn 
sancto. 

lY. Josepk Mariam dimissarus, in somnis edoctus. 

V. 295,b- 305,a; 312,a— 338 (Tat. c. 5.) 

(Matth. 1,19) Joseph autem vir ejus, cum esset iustos et 
nollet eam traducere, voluit occulte dimittere eam. (20) Hsec 
aptem eo cogitante , ecce angelus domini in somnis apparuit 
ei, dic^s: Koli timere accipere Mariam conjugem tuam! 
quod enim in ea natum est, de spiritu sancto est; (21, a) pa- 
net autem filiüm et vocabis nomen ejus Jesum. (24)' Exsur- 
ffens autem Joseph a somno, fecit sicnt prsdcepit ei angelus 
domini et accepit conjugem suam. (25,a) Et non cognosce- 
bat eam, donee peperit suum primogenitum. 

V. Natiyitas Chriati; pastores; circumcisio Christi. 

V. 339--350,a; 355,b-382,a (Tat c. 5.) 
(Luc; 11,1) Factum est autem in diebus illis, exiit edictum 
a Csesare Augusto, nt describeretur universus orbis. (3) Et 
ibant onmes, ut profiterentur singuli, in suam civitatem. 
(4) Ascendit autem et Joseph a Gamsea de civitate Nasaretk 
in JudsBam in civitatem David, aam vocatur Bethleem, eo 
quod esset de domo et familia David, (5) nt profiteretur, 



- 5 - 

ettm Maria despousata sibi uxore prsegnante. (6) Factum est 
autem, cum essent ibi, impleti sunt dies ut pareret , (7,a) et 
peperit filium, (Mattb. 1,22, b) ut adimpleretur (q[uod dictum 
erat per prophetam; (21, b) ipse enim salvum faciet populum 
suum, (Luc. il,7,b) et panis eum involvit et reclinavit eum 
in praesepio. 

V. 386,b— 407,a; 409,b-437 (Tat. c. 6.) 

Luc. (11,8) Et pastores erant in regione eadem vigilantes 
et custodientes yigilias * noctis super gregem suum. (9) Et 
ecce claritas dei circumfulsit illos et timuerunt timore magno, 
et angelus domini stetit juxta illos. (10) Et dixit illis ^ngelus: 
Nolite timere ! ecce enim evangelizo vobis gaudium ma^um, 
quod erit omni populo, (11) quia natus est vobis hodie sal- 
vator, qui est Christus aöminus in civitate David. (12) Et 
hoc Yobis Signum: invenietis infantem pannis involuium et 
positum in praesepio. (13) Et subito nicta est cum angelo 
multitudo militise coelestis laudanfium deum, (15,a) et factum 
est, ut disceaaerunt ab eis angeli in coelum, dicentes: (14) 
Gloria in altissimis deo et in terra pax hominibus bonaa vo- 
luntatis! (15,b) Pastores loquebantur ad invicem : Transeainus 
usque Bethlehem et videamus hoc verbum, quod dominus 
ostendit nobis! (16) Et venerunt festinantes et invenerunt.... 
infantem positum in praesepio. (17) Video tes autem cogno- 
Terunt de verbo, quod dictum erat illis- de puero . hoc, (20,b) 
glorificantes et laudantes deum in Omnibus, quse audierant 
et yiderant. (19) Maria autem conservabat omnia verba hsec 
conferens in corde suo. 

V. 440,b— 447,a (Tat. c. 7.) 

(Luc. 11,21 ,a.c) Et postquam consummati sunt diesocto.... 
Tocatum est nomen ejus Jesus, quod vocatum est ab angelo, 
priusquam in utero conciperetur. 

Tl. Christus offertur in templo ; Simeon et Hanna. 

V. 449,b-463,a (Tat. c. 7.) 

(Luc. II 22,a) Et postquam impleti sunt dies purificationis 
ejus, (22,c) in Jerusalem ut sisterent eum domino, (23) sicut 
scriptum est in lege domini „Quia omne masculinum adape- 
riens vulvam sanctum domino vocabitur", (22,b) tulerunt 
illum in Jerusalem, (24,a) ut darent hostiäm, secundum quod 
dictum est in lege domini. 

V. 463,b— 478,b; 481— 502,a (Tat. c. 7.) 

(Luc. 11,25) Et ecce homoerat in Jerusalem, cui nomen 
Simeon, et homo iste lustus et timoratus, exspectans consola- 
Monem Israel, et spintus aanctus erat in eo, (26) et respon- 
•um acceperat a spiritu sancto, non yisurum se mortem,' 
nisi prius videret Christum domini. (27,b) Et cuni inducerent 
pneram Jesum parentos ejus in templum, (28) ipse accepit 
eum in ulnas suas et benedixit deum et dixit: (29) Nunc 
dimittis servum tuum, domine, secundum verbum tumn in 



- 6 - 

pace» (30) qnia viderunt oculi mei salutare tuum, (32) lumen 
ad revelationem gentium et gloriam plebis tuae Israel. (34,b) 
Et Simeon dixit ad Mariam matrem ejus: Ecce positus est 
hie in ruinam et ressurectionem multorum in Israel et in 
Signum, cui contradicetur; (35,a) et tuam ipsius animam per- 
transibit gladius. 

V. 503,b— 525,a (Tat. c. 7.) 

(Luc. 11,36) Et erat Anna prophetissa, filia Fanuel; hsec 
processerat in diebus multis et yixerat cum viro suo annis 
Septem a virginitate sua, (37) et haec erat vidua usque ad 
annos octoginta quatuor, quae non discedebat de templo, 
iejuniis et obsecrationibus serviena nocte ac die. (38) Et 
naec, ipsa hora superveniens, confitebatur domino, et loque- 
batnr de illo onmiuus, qui exspectabant redemptionem Israel. 

V. 528,b-535,a (Tat. c. 7.) 

(Luc. 11,89) Et ut perfecenint omnia seeundum legem 
domini, reversi sunt in Galilsßam in civitatem suam Nazareth. 

VIT. Magorum adventus et Herodis fallacia. 

V. 541,b-544; 599,b— 602,a; 605,b (Tat. c. 8.) 
Mattb. II,l,b) Etce magi ab Oriente venerunt Hierosoly- 
mam (2) dicentes: übi est qui natus est rex Judseorum? 
vidimus enim stellam ejus in Oriente et venimus adorare 
eum. 

V, 606— 644,a (Tat. c. 8.) 

Mattb. 11,3^) Audiens autem Herodes rex, turbatus est. 
(4) Et congregans omnes principes sacerdotum et scribas 
populi, sciscifcaoatur ab eis, ubi Christus nasceretur. (5) At 
lUi dixerunt: In Bethlehem Judse; sie enim scriptum est per 
prophetiam: (6,a.c) Bethlehem, ex te exiet dux, qui reget 
populum meum Israel. (7,a.c) Tunc Herodes diligenter di- 
dicit a magis tempus stellst, quae apparuit eis, ^8) et mitten» 
illos in Bethlehem dixit: Ite et interrogate aitigenter de 
puero, et cum inveneritis, renuntiate mihi, ut et ego veniens 
adorem eum ! 

V. 648,b— 675,b (Tat. c. 8.) 

Matth. 11,9) Qui cum audissent regem , abierunt, et ecce 
Stella, quam yiderant in Oriente, antecedebat eos, usque dum 
veniens staret supra, ubi erat puer. (10) Videntes autem 
stellam g^avisi sunt gaudio magno valde. (11^ Et intrantes 
domum, invenerunt puerum cum Maria matre sua, et proci- 
dentes adoraverunt eum, et apcHis thesauris suis obtulerunt 
ei munera, aurum^ thus et myrrham. 

V. 677,b— 687,a ; 693,b-699,a (Tat ^ 8.) 

(Matth. II,12j Et responso acce))to in somnis, ne redirent 
9d Herodem, per aliam viam reversi sunt in regionem suam. 



- 7 - 

Vin. Fuga in ^gyptum; infanticidium ; ieditus 

ex -äSgypto. 

V. 699,b— 715,a (Tat. c. 9.) 
(Matth. 11,13) Qui cum receesissent. ecce angelus domini 
apparuit in somnis Joseph, dicens: Surge et accipe puerum 
. , . . et fuge in Egyptum et esto ibi,usque dum dicam tibi! 
futurum est enim, ut Herodes quserat puerum ad perdendum 
eum (14) Qui consurgena accepit puerum et matrem ejus 
nocte et secessit in Egyptum. 

V. 715,b-754,a (Tat. c 10.) 
(Matth. 11,16) Tunc Herodes videns, quoniam illusus 
esset a magis, iratus est valde et mittens occidit omnes 
pueros , qui erant in Bethlehem et in omnibus finibus ejus 
a bimatu et infra secundum tempus, quod exquisierat a magis. 
(18,a.c) Yox . . . . audita est, ploratus et ululatus multus; 
Rachel plorans filios suos et noluit consolari, quia non sunt. 

V 754,b— 762,a (Tat. c. 9.) 
(Matth. II,15,a) Erat autem Joseph in Egypto usque ad 
obitum Herodis. 

V. 7t32,b— 782,a (Tat. c. 11.) 
Matth. II,19,a) Defuncto autem Herode, (22,b) cum Ar- 
chelaus regnaret m Judsea pro Herode patre suo, n9,bj ecce 
apparuit angelus domini in somnis Joseph in Egypio, dicens: 
(20,b) Defuncti sunt, qui queerebant animam pueri; (20,a) 
sarge et accipe puerum et matrem ejus et vaae in terram 
Israel! (21, a) Qui surgens accepit puerum et matrem ejus 
(22,c) et secessit in partes GalilsBse (28,a) et habitavit in ci* 
vitate, qusB vocatur Nazareth. 

V. 782,b— 786,a (Tat. c. 12.) 
(Luc. 11,40) Puer autem crescebat et confortabatur plenus 
sapientia, et gratia dei erat in illo. 

IX. Christus duodecennis in templo. 
V. 786,b— 839 (Tat. c. 12.) 
(Luc. 11,42) Et cum factus fuisset annorum duodecim a- 
Bcendentibus parentibus ejus Hierosolymam secundum consue- 
tudinem diei festi , (43) consumatisque diebus cum redirent, 
remansit puer Jesus in Hierugalem et non cognoveruntparentes 
ejus. (44) Existimantes autem illum essein eomitatu, venerunt 
iter diei et requirebant eum inter eognatos et notos. (45) 
Et non invenientes regressi sunt in Jerusalem requirentes 
eum. r46,b) Et invenerunt illum in templo sedentem in 
medio doctorum, audientem illos et interrogantem. (47) Stu- 
pebant autem omnes, qui eum audiebant, super prudentia 
et responsis ejus. (48) Et videntes admirati sunt. Et dizit 
mater ejus ad illum: Pili, quid fecisti nobis sie? ecce pater 
taus et e^o dolentes quasrebamus te (49,a.c) Et alt ad ulos : 
Kesciebatis, quia in his, quse patris mei sunt, oportet me esse? 
(50) Et ipsi non intellezerunt verbum, quod locatus est ad 
eos; (51,d) et mater ejus conserrabat omnia verba hsec in 



- 8 - 

corde suo. (5l.a) Et descendit cum eis et venit Nazareth et 
erat subditos ülis. 

X. Johannes baptizans et prsedicans. 

V. 859— 863,a (Tat. c. 4.) . 
(Luc 1,80) Johannes autem cresoebat . , . et erat in desertis 
usque in diem ostensionis susa ad Israel. 

V. 863b— 65,a; 873— 83,a; 886,b-90;. 895,b-99,a . 

(Tat.*c 13.) 

(Luc. in,2,b) Factum est verbum 4^i super Johannem -in 
deserto. (3) £t venit in omnem regionem Jordanis, prsedicans 
baptismumpoenitentiaQ inxemiesionem peccatorum, (Matth.111,2) 
dicens: Ponitentiam agite! appropmquavit enim regnum 
coelorum. (ll,b) In poenitentiam (ll,a) ego quidem yoa 
baptizo in aqua. (Job. 1,26) Medius autem vestrum stetit» 
quem nescitis, (Matth. 111,1 l,d) qui fortior meest: (U,f) ipse 
vos baptizabii in spiritu sancto. (Job. I,7,a) Ego veni in 
testimonium. *) (23) Ego vox clamantis in deserto ,/parate 
tiam domini/' (7,b) ut onmes eredant. **) (Matth. Ill,10,b) 
Omnis arbor, quse non facit fructum bonum, excidetur et in 
ignem mittetur. 

y. 903,b— 941,a; 95Ö,b— 959,a (Tat. c. 13.) . 

(Luc in, 1 5) Ezistimante autem pöpulo et cogitantibus 
Omnibus in cordibussuis de Johanne, ne forte ipse esset Christus, 

ß^h. I, 19) miserunt Judsei ab Hierosolymis sacerdotes et 
yitas ad eum, ut interrogarent : Tu quis es? (20,b) Et con- 
fessus est: Non süm ego Chrisjtus; (23,a) ego sum vox cla- 
mantis 'Dirigite viam domini/ (21,a.c) Et interrogaverunt eum: 
Quid ergo? Elias es tu? propheta es tu? (22) quis es? ut 
responsum demus his, qui miserunt nos, quid dicis de te ipso ? 
(25^) Quid ergo baptizas, si tu non es' propheta? (23,a) Ait: 
Ego sum vox clamantis 'Dirigite viamdomini.' (Matm. III,ll,d) 
Fortior me est, (Joh. I,27,b) cuius non sum dignus, ut solvam 
(jus corrigiam calceamentu- (28) Heec in Bethania facta sunt ; 
übi erat Johannes baptizans. (Matth. 111,7) Videns autem 
multos Pharisaeorum et Sadduceeorum venientes ad baptis- 
mum suum, dixit eis: Progenies viperarum! quis demonstravit 
vobis fugere a futura ira? (8) facite ergo fructum dignum 
poenitentise ! 

XL Baptismus Christi; Johannis de Christo 

testimonium. 

V. 959.b-993 (Tat. c. 14.) 

(Matth. 111,13) Tunc venit Jesus a Galilssa in Jordanem 

ad Johannem, ut baptizaretur ab eo, (Luc. III,23,a^ et ipse 

Jesus erat incipiens quasi annorum triginta. (Mattn. 111,14) 

Johannes autem prohibebat eum, dicens: Ego a t« debeo 






^^ Hie venit in testimonium (Tat.). 

') Ut onmes crederent per illum (Tat.). 



- 9 - - 

baptizari, et tu yenis ad me? (15,a) Eespondena autem 
Jesus dixit ei; Sine modo! sie enim decet nos implere omnem 
justitiam. (Luc. 111,21 ^a) Factum est äutem, cum bapti- 
zaretur omnispopulus, et Jesu baptizato et orante, (Matth. III, 
16,a) confestim asoendit de aqua; ecce aperti sunt ei coeli et 
vidit spiritum dei descendentem (Luc. III,22,bj corpoi*ali specie 
(Matth. III,16,b) sicut columbam et vementem super se, 
(huc. 111,22) et ecce yoz dicebat de coelis: (17) Tu es filius meus 
ailectus, in to complacuit mihi. 

V. 994— 1011,a (Tat. c. 14.) 
(Job. 1,32, a) Et testimohium perhibuit Johannes dicens; 
(34,b) Hie est fllius dei. (33,b) Qui misit me baptizare • in 
aqua, ille mihi dixit: Super quem videris spiritum descen- 
dentem . : . ., hie est qui oaptizat in spiritu sancto. (34,b) 
Hie est filius dei. . 

XII. Christus a diabolo tentatur. 

V. 1024,b-.30; 1052,b— 54,a;1061,b;1064,b-70,a;1075-1124,a 

(Tat. c. 15.) 
(Matth. IV,1) Tunc Jesus duetus est in desertum a spiritu, 
ut tentaretur a diabolo. (2) Et cum iejunasset quadraginta 
noctibus, i)0stea esuriit. (3) Et . accedens tentator dixit ei: 
Si filius dei es, die ut lapides isti panes fiant! (4) Qni res- 
pondens dixit: Scriptum est: Non.pane solo yivit nomo, sed 
in omni verbo, ciuod procedit de ore dei. (5) Tunc assumpsit 
eum diabolus m sanctam civitatem et statuit eum super 

Sinnaculum templi (6) et dixit ei : Si filius dei es, mitte te 
eorsum ! scriptum est enim , quia angelis suis mandayit de 
te, et in manibus toUent te, ne forte offendas ad lapidem 
pedem tuum. (8) Iterum aslsumpsit eum diabolus in moutem 
excelsum valde- et ostendit ei omnia regna mundi et gloriam 
eorum (9) et dixit illi: Hsec omnia tibi dabo, si cadens ädora- 
veris me. (10) Tunc dixit ei Jesus : Vade Satanas ! scriptum 
est enim : Dominum deum tuum adorabis et illi soli servies. 
(11) Tunc reliquit eum diabolus, et. ecce angeli accesserunt 
et ministrabant ei, (Marc. 1,1 3,b) eratque.cum bestiis (Luc. 
IV,13,c) usque ad tempus. 

XIII. Johannis de Christo teatimonium. 

V. 1124,b-1134,a (Tat c. 16.) 
(Joh. I,36y Johannes respiciens Jesum ambulantem dixit: 
Bcce agnus dei, (29) ecce qui tollit peccatum munSi! 

XIV. Christus in Galitea prsedicans. 

V. 1134,b-1135 (Tat. c. 17.). 
(Lac. IV,14,a) Et regressus est Jesus .... in Galilsaam. 

V. 1 136-^1 148,a (Tat. c 18) 
(Luc. iy,16,a.c) Et venit Nazareth, ubi erat nutritua, et 
intrarit in synagogam (Matth .iy,17,a) et coepit prsedicare et 



- 10 — 

dicere: Poenitentiam agite, (Luc. IV,21) quia hodie impleta 
est hsec scriptura (sc. prophetia JesaisB) in auribus vestris! 
TMatth. IV,l7,d) appiopinquavit enim regnum coelorum. 
(Luc. iy,'22,a) Et omnestestimonium Uli dabant et mirabantur 
in verhis gratia, qua procedebant de ore ejus, 

XV. Vocatio discipulorum. 

V. 1150,b— 1170,a (Tat. c. 19.) 
(Matth. rV%18) Ambulans autem Jesus juxta mare Galilsese, 
vidit duos fratres, Simonem, qui vocatur retrus. et Andueam 
fratrem ejus, mittentes rete in mare; erant enim piscatores. 
(19) Et ait illis: Venite post me! et faciam vos neri pisca- 
tores hominum. (20) At illi continuo relictis retibus secuti 
sunt eum. 

V. 1172,b-1189,a (Tat. c. 19.) 
(Matth. IV,21) Et procedens inde, vidit alios duos fratres, 
Jacobum Zebedsei et Johannem' fratrem ejus, in navi cum ^ 
Zebedaeo patre eorum, reficientes retia sua, et vocavit eos. 
(22) Uli autem statim relictis retibus et patre secuti sunt 
eum. 

V. l]89,b-1202,a (Tat. c. 20.) 
(Matth. IX,9) Et cum ti-ansiret inde Jesus, vidit hominem 
sedentem in telonio, Matthaeum nomine. Et ait illi: Sequere 
me! (Luc. V,28) Et relictis omnibus sürgena secutus est eum. 

XVI. Christus per totam Galilaeam praedicans et 

sanans. 

V. 1202,b-i220 (Tat c. 23.) 
(Matth. IV,23) Et circuibat Jesus totam Galilaeam docens 
.... et praedicans .... et sanans omnem languorem et omnem 
infirmitatem in populo. (24) Et abiit opinio ejus in totam 
Syriam et obtulerunt ei omnes male habentes variis languo- 
ribus et tormentis comprehensos et qui dsemonia habebant 
... et paralyticos, et curavit eos. (25) Et secutae sunt eum 
turbaß multae de Galilaea et Decapoli et de Hierosolymis et de 
Judaea et de ti-ans Jordanem. 

XVII. Introductio concionis in monte. 

V. 1245-1263; 1268,b-1297 (Tat. c. 23.) 
(Matth. V,l,a) Et cum vidisset turbas, ascendit m montem, 
et cum sedisset, (Marc III, 1 3, b) vocavit ad se quos voluit 
ipse (14,a) et fecit ut essent duodecim cum illo, (Luc Vl,13,b) 
quos |et apostolos] nominavit, (14,a) Simonem quem cogno- 
minavit Petrum et Andream fratrem ejus (Matth. X,3.a) et 
Jacobum Zebedaei et Johannem fratrem Jacobi, (Luc. VI,15,a) 
MatthaBum et Thomam (16,a) et Judam Jacobi et Judam 
l8cariotem,(15,b) Jacobum Alphaei et Simonem, (14,c)?hilippum 
et Bartholomaeum. (Matth. V,l) Et accemerunt ad eum dia* 



- 11 — 

cipuli ejus (Luc. VI,20) et ipse elevatis oculis in eos 
(Matth. V,2) aperieus os suum docebat eos, dicens: 

XVTII. Benedictiones et maledictiones. 

V. 1300— 1347,a (Tat c. 23.) 

(Matth V,3) Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum 
est regnum coelorum. (4) Beati mites, quoniam ipsi posside- 
bant terram. (5) Beati qui lugent, quoniam ipsi consola- 
buntur. (6) Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam, quoniam 
ipsi saturabuntur. (7) Beati misericordes, quoniam ipsi miseri- 
cordiam consequentur. (8j Beati mundi corde, (quoniam ipsi 
deum videbunt. (9) Beatx paeifici, quoniam filii dei voca- 
buntur. (10) Beati qui persecutiouem patiuntur propter 
ju^^titiam, quoniam ipsorum est regnum coelorum. (11) Beati 
estis, cum maledixerint vobis et pei'secuti vos fuerint et 
dixerint omne malum adversum vos mentientes (Luc. 'VI,22,b) 
propter filium hominis: (Matth. V,12,a) gaudete et exultate! 
quoniam merces vestra copiosa est in coelis. 

V. 1347,b— 1359,a (Tat, c. 24.^ 

(Luc. VI,24) Verumtamen vse vobis divitious, quia habetis 
consolationem vestram. (25) Vae vobis qui saturati estis, quia 
esurietis. Vae vobis qui ndetis nunc, quia lugebitis et flebitis. 

XIX, Vos estis sal terrae. 

V. 1359,b-1380 (Tat. c. 25.) 
(Luc. VI,27,a) Sed vobis dico: (Matth. V,i3) Vos estis 
sal terrae; quod si sal evanuerit, in quosalietur? ad nihilum 
valet ultra, nisi ut projiciatur foras et conculcetur ab homi- 
nibus. 

XX. Vos estis lux mundi. 

V. 1389-1412,a (Tat, c. 26) 

(Matth. V,14) Vos estis lux mundi. Non potest civitas 
abscondi supra montem posita. (16) Sic luceat lux vestra 
coram hominibus, ut videant vestra bona opera et glorificent 
patrem, qui est in coelis. (15,a) Neque accendunt lucemam et 
ponunt eam sub modio (Luc. Xl,33,b) neque in loco abscon- 
dito, sed super candelabrum, ut lumen videant*) (I5,c) omnes 
qui in domo sunt. (r6,a) Sic luceat lux vestra coram homi- 
nibus. (20) Dico enim vobis: Nisi abundaverit justitia vestra 
plusquam scribarum et pharisaeoruni, [non intrabitis in regnum 
coelorum]. 

XXI. Adimpletio veterum mandatorum. 

v. 1420-1432,a (Tat. c. 26.) 
(Matth. V,17,a) Nolite putare, quoniam veni solvere 



•) ük luceat omnibus (Tat.) nach Matth, V,15. 



— 12- 

legem auf prophetaa! (18j Amen qutppe dipo vqbis, donec 
transeat coelum et term, lota unum aut unuä apex non prsd- 
teribit ex lege, donec omnia fianh (17,b) Non yeni Folvere 
sed adimplere. 

. V. 1432,b— 1446,a (Tat. c. 27.) 
(Matth. V,2r) Audistis quiä dictum est antiquis: Non 
occides;- qui autem occiderit, reus erit judicio. . (22,a) Ego 
autem dico vobis, quia omni» qui irascitur fratri suo, .reus 
erit judicio. 

V. 1446,b-1463,a (Tat c. 83.) 
\ (Matth. V,43) Audistis quia dictum est: piliges proximüm 
tuum et odio htibebis inimicum tuum. (44) E^o autem dico 
vobis: Diligite inimicos vestros, benefacite his qui oderunt 
vos et orate pro peraequentibus et calumniantibus vos, (45,a) 
ut sitis filii patris vestri, qui in coelis est. • 

V. 1463,b— 1475,a (Tat. c. 28.) 

(Mattli. V,23) Si er^o offeres munus tuum ad altäre et 
ibi recordatus fueris, quia frater tuus habet aliquid advei^um 
te, (24) relinque ibi munus tuum ante altare et vade prius 
reconclliari fratri tuo! et tunc veniens offer munus tuum. 

(Matth. V,20) (.Tat. c. 26) : Nisi .abundaverit justitia vestra 
plus quam scribarum et Pharisseorum, non intrabitis in reg- 
num coelorüm. 

V. 1475,b— U91 (Tat. c. 29.) 

TMatth. V,27) Audistis quia dictum est antiquis: Non 
moBcnaberis. (28) Ego autem dico vobis, quoniam omnis, qui 
viderit mulierem ad concupiscendam eam, jam moechatos 
est eau in corde suo. (29,a) Quod si oculus tuus dexter 
scandalizat te, erue eum et projice abs te! (30) Et si dextra 
manus tua scandalizat te, abscide eam et projice abs te ! 
Expedit enim tibi, ut pereat unum membrorum tuorum, quam 
totum corpus tuum eat in gehennam. 

V. 1503,b— 1528,a (Tat. c. 31.) 

(Matth. V,33,a) Audistis quia dictum est antiquis: Non 
perjurabis. (34) Ego autem dico vobis, non jurare omnino, 
neque per coelum, quia thronus dei est, (o5,a) neque per 
terram, quia scabellum est pedum ejus; (36) neque x>er 
Caput tuum jumveris, quia non potes unum capiUum album 
facere aut nigrum. (37) Sit autem ^ermo vester: Est, est, 
Non, non! quod autem his abundantius est, a malo est. 

V. 1528,b— 1540 (Tat. c. 32.) 

(Matth. V,38) Audistis quia dictum est: Oculum »ro 
oculo et dentem pro dente. (39,.a) Ego autem dico vobis, 
non resistere inalo. (Luc. yi,31) Et pront vultis ut faciant 
vobis hoinines, facite illis similiter! . (35,c. Tat. c. 33) 
[et eritis filii altissimi], quia ipse benignus est [super ingratos 
et inalos]. 



— 13 — 

XXII. De beneficentia- 

V. 1541-1555 (Tat. c. 33) 
(Luc yi,35,b) Benöfacite et mntuum date, nihil inde 
sperantes! et eiit merce» yestra multa. (34,a) Si mutuum 
dederitis his, a quibus speratis recipere (34,d) sequalia, (34,b) 
qiifle gratia est vobis? 

V. 1556—1565 (Tat. c. 34.) 
(Matth. VI,l,b) Attendite, ne [justitiam vestram]^ faciatis 
coram hominibus, ut yideamini ab eis, (2,a) cum tacies elee- 
mosynam! (l,c) alioquin mercedem non habebitis apud pa- 
trem vestrum, qui in coelis est. (4,a) Sit eleemosyna tua in 
Abscondito ! (2^a) Cum facies eleemosjnam, noli tuba canere 
ante te! (l,c) alioquin mercedem non habebis (4,b) Pater 
tuus .... reddet tibi. 

XXIII. De precibus deo gratis. 

V. 1566— 1581, a (Tat. c. 35.) 

(Matth. VI,5,a) Et cum oratis, non eritis sicut hypocrit», 
qui amant .... orare, ut videantur ab hominibus: (5,c) re* 
ceperunt mercedem suam. (6,a) Tu autem cum orabis, (6,c) 
ora patrem tuum in abscondito! -(Sjb) Seit enim pater tuus, 
(6,e) c[ui videt in abscondito, (6,d) et pater tuus .... red- 
det tibi. 

V, 1587,b-1613; 1617— 1629, a (Tat. c. 35.) 

(Luc. XI, 1) Tunc dixit unus e? discipulis ejus ad eum: 
Domine , doce nös orare , sicut Johannes docuit diseipulos 
suos! (2,a) Et ait illis: Cum oratis, dicite: (Matth. Vl,9,b) 
Pater noster, qui in coelis es, sanctificetur nomen tuum! 
(10) Veniat rögnum tuum! fiat voluntas tua sicut in coelo 
et m terra! (11) panem nostrum supersubstantialem (Luc 
XI,3,b) quotidianum da nobis hodie! (Matth. VI, 12) et di- 
mitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus 
nostris ! (13) et ne nos inducas in tentationem, sed libera nos 
a malo! (14) Si enim dimiseritis hominibus peccata eorum, 
dimittet et vobif pater vester coelestis delicta yestra. (15 i 
Si autem non dimiseritis hominibus, nee pater vester dimittet 
vobis peccata vestra. 

XXIV. De jejimio vero. 

V, 1629,b— 1638,a (Tat. c. 36.) 
([Matth. yi,17,a) Tu autem cum jejunas, (18) ne- videaris 
hominibus jejunans , sed patri tuo . . . . ! et pater tuus , qui 
videt in abscondito, reddet tibi. 

- • * 

XXV. De yeris thesanris et de mammona. 

V. 1638,b-1656,a (Tat. c 37), 
(Matth. VI,19) • Nolite thesaurizare voms thesauros in 
terra, ubi sBrugo et tinea demolitur et vbi füre» furantur ! 



^ I 



— 14 — 

r20) Thesaurizate autem vobis thesauros in coelo, ubi . • • • 
rares non furantur! (21) Ubi enim est thesaurus tuus/ ibi 
est et cor tuum. 

V. 1656,b— 1662 (Tat c. 38.) 
(Matth. VI,24) Nemo potest duobus dominis servire : aut 
enim odio habebit unum et alterum diliget, aut unum aus- 
tinebit et alterum contemnet; non potestis deo servire et 
mammonsB. 

XXVI. De curis mundanis. 

V. 1663-1691 (Tat. c. 39.) 
(Matth. VI,25,a) Idee dico vobis, ne solliciti sitis animae 
vestrse quid manducetis, neque öorpori vestro quid induamini ! 
(32,b) Seit enim pater vester, quia bis omnibua indigetis. 
(26,a) Respicite volatilia coeli, quoniam non serunt neque 
metunt neque congregant in horrea, et pater vester coelestis 
pascit illa! (28) Et de vestimento quid solliciti estis? con- 
siderate lilia agri, quomodo crescunt! non laborant neque 
nent; (29) dico autem vobis, quoniam nee Salomon in omnia 
gloria sua coopevtus est sicut unum ex istis. (26,b) Nonne 
vos magis pluris estis illis? (31,a) Nolite ergo solliciti esse, 
dicentes: (31, c) Quo operiemur? (33) Quaerite autem primum 
regnum dei et justitiam ejus! et haec omnia adjicientur vobis. 

XXVII. De justitia; parabola de festuca et trabe. 

V. 1692--1712,a (Tat. c. 40) 
(Mattb. Vn,l) Nolite judicare, ut non judicemini ! (2) 
In quo enim judicio judicaveritis, judicabimini, et in qua 
mensura mensi fueritis, remetietur vobis. (4) Aut quomodo 
dicis fratri tuo: Sine! ejiciam festucam de oculo tuo! et ecce 
trabs est in oculo tuo? (5) Ejice primum trabem de oculo 
tuo! et tunc videbis ejicere festucam de oculo fratris tui. 

XXVIII. De margaritis ante poreos non mittendis. 

V. 1721,b— 1725,a (Tat. o. 40,) 
(Matth. yil,6,b) Ne mittatis margariias vestras ante 
poreos, ne forte conculcent eas pedibus suis! 

XXIX» De falsis prophetis. 

V. 1735,b-1766,a (Tat. c. 42.) 
(Matth. 711,15) Attendite a falsis prophetis, qui veniunt 
ad vos in vestimentis ovium, intrinsecus autem sunt lupi 
rapaces! (16) a fructibus eorum coffnoscetis eos. Numquid 
colligunt de spinis uvas aut de tribulis ficus? (17) Sic omnis 
. arbor bona fructus bonos facit; mala autem arbor malos 
fructus facit. (18) Non potest arbor bona fructus malos 
facere, neque arbor mala fructus bonos facere. (Luc VI,45,c) 
Ex abundantia cordis os loquitur: (45,b) malus homo de 



— 15 - 

malo thesanro cordis sui profert malam (45,a) et bonus homo 
de bono profert bonum. 

XXX- Parabola de via arcta et de via spatiosa. 

V. 1772— 1802,a (Tat. c. 41.) 
(Matth. Vll,13,b) Spatiosa via est, quae ducit ad perdi- 
tionem, et multi sunt qui intrant per eam. (14,b) Quam 
arcta via est, quae ducit ad vitam! et pauci sunt qui inveni- 
unt eam. (13,a) Intrate per angustam poi*tam! (Luc. XI,9) 
Petite et dabitur vobis, qusBrite et invenietis, palsate ex 
aperietur vobis. (10) Omnis enim, qui petit, accipit et qui 
quaerit, invenit et pulsanti aperietur. 

XXXI. Epilogus eoncionis in monte. 

V. 1802,b— 1827,a (Tat. c. 44.) 

(Matth. VII,24:) Omnis ergo qui audit verba mea haec et 
facit ea, assimilabitur viro sapienti, qui aedificavit domum 
suam supra petram, (25) et descendit pluvia et venerunt 
fiujnina et flaverunt venti et irruerunt in domum illam, et 
non cecidit ; fundata enim erat supra petram. (26) Et omnis 
qui audit verba mea haec et non facit ea, similis erit viro 
stulto, qui aedificavit domum suam super arenam, (27) et 
descendit pluvia et venerunt flumina et flaverunt venti et 
irruerunt m domum illam, et cecidit et fuit ruina ejus 
magna. 

V. 1827,b- 1838,a (Tat. c. 44.) 

(Matth. VII,28) Et factum est, cum consummasset Jesus 
verba haec, admirabantur turbae super doctrina ejus. (29) 
Erat enim docens eos sicut potestatem habens, non sicut scribee 
eorum et pharisaei. 

XXXII. Emissio et informatio discipulorum. 

V. 1838,b— 1864,a (Tat. c. 45.) 
(Matth. X,l,a) Et cönvocatis duodecim discipulis suis, 
(Luc. IX,2,a) misit illos praedicare regnum dei, (Matth. X,l,bj 
et dedit illis potestatem spirituum immundorum, ut ejicerent 
eos et curarent omnem Janguorem et omnem infirmitatem, 
(Luc. IX,3,a) et ait ad illos : (Matth. X,8,b) Gratis accepistis, 
gratis date! (7,a) Euntes praedicate (Marc. VI,12) ut poeniten- 
tiam agaut! * (Matth. X,9) Nolite possidere aurum neque 
argentum neque pecuniam .... (I0,b) neque duas tunicas 
(Luc. IX,3) neque panem! (Math. X,10,d) Dignus enim est 
operarius cibo suo. 

V. 1874,b-1915 (Tat. c. 45 ) 
(Matth. X,16) Ecce ego mitto vos sicut oves in medio 



*) vgl. Marc. VI,12 (Tat. am Schlulz von c. 45) : „Exeuntes 
autem discipuli praedicabant, ut poenitentiam agerent." 



— 16 — 

Ittporum. Estote ergo prudentes sicut serpentes et fimpüces 
fiicut columbsß! (17) Gamete autem ab hominibos! tradent 
enim vos in concilijs et . ... flagellabunt vos, (18,a) et ad 
prsesides et ad reges ducemini propter me. (Luc. XII,11) Cum 
autem tradent vos in synagoga-s et ad ma^istratus et pote- 
^tates. nolite solliciti esse« qualiter aut quid respondeatis aut 
quid dicatis! jMatth. X,19) Dabitur enimvobis in illa hora, 
quid loquamini; (20,b) spintus patris vestvi est, qui loc^uitur 
in vobis. (28) Nolite timere eos, qui occidunt coi'pus, ammam 
autem non possunt occidere! sed potius eum timete, qui 
potestet animam et corpus perdere in gehennam! f39,b) Qui 
perdiderit animam suam propter me, (Job. XII,^) m hoc mundo 
(Matth. X,39,c) inveniet eam (.Job. XUJh) in (eterna vita. 

V. 1916— 1917,a und 1921 - 24,a (Tat. c. 43;) 

(Mattb. Vn,21) Non omnis, qui dicit mihi „Domine* 
domme," intrabit in regnum coelorum; sed qui facitvolun- 
tatem patris mei . . ., ipse, intrabit in regnum coelorum. 
(Luc. Vl,46) Quid autein vocatis me *domine domine^ et non 
facitis qu{ß dico ? 

V. 1924,b-1927 (Tat. c. 35.) 

(Matth. VI,7,a) Orautes autem nolite multum loqui! 
(8,b) seit enim pater vester, quid opus sit vobis, antequam 
petatis eum. • 

V. 1930^1981,a (Tat. c 45.) 

(Matth. X,ll) In quamcumque autem civitatem aut 
jastellum intraveritis , interrogate, quis inea ^^nus sit, et 
ibi manete donec exeatis! (12) Intrantes autem in domum, 
salutate eam dicentes Tax huip domui'l Luc. X,9.a) et curote 
infirmos qui in illa sunt! (Mä.tth. X,14) Et quicumque non 
receperit vos neque audierit sennqnes vestros, exeuntes fora^ 
de domo vel de civitate (23,b) et fugite in aliam! (IS.b) et pax 
vestra ad vos revertetur. (14,b) Excutite pulverem de pedi- 
bus vestrifl (Marc. VI,ll,b) in testimonium Ulis! (Matth. X, 15) 
Amen dico vobis, tolerabilius erit terrae Sodomorum .... 
in die judicii quam illi civitati. (40) Qui recipit vos, me 
recipit, et qui me recipit, recipit eum (jui me misit. (42) 
Et quicumque potum aederit uni ex minimis istis calicem 
aquee frigidse tsmtum in nomine discipuli, amen dico vobis, 
non perdet mercedem suam. (33) Qui autem negaverit me 
coram hominibus, negabo et ego'eum coram patre meo, qui 
in coelis est (32) Qui autem confitebitur me coram homini- 
bus, confiiebor et ego eum coram patre meo, qui est in 
coelis. 

V. 1985—1994 (Tat. c. 45.) 

(Matth. XI,l,a) Et factum est cum consummasset Jesus 
prscipiens discipulis sxus, transiit inde. 



- 17 -.- 

XXXIII. Nüptise Canenses. 

V, 1995-2002; 2013.1)-29,a; 2083-42,a; 2044,b— 67,aj 

2075— 77,a (Tat. c. 46.) 

(Joh. II, IJ Et die tertia nuptiaa factaBsuütin Oana Gali- 
laeae, et erat mater Jesu ibi. (2) Vocatus est autem ibi et 
Jesus et discipuli ejus ad nuptias. (3) Et deficiente Tino dicit 
mater Jesu ad eum: Vimun nonhabent. (4) Et dicit- ei Jesus: 
Quid mihi et tibi est, mulier? nondura venit Lora mea. (5) 
Dicit mater ejus ministris : Quodcumque dixerit vobis, faciie! 
(6,a) Erant autem ibi lapideae hydriae sex positae. (7) Dicit 
eis Jesus: Implete hydrias aqua! Et iropleverunt eas usque 
ad summum. (8) Et dicit eis Jesus: Haurite nunc et ferte 
' architriclino ! Et tulerunt. {9,a) Ut autem gustavit architri- 
cliniis aquam yinum factam, (9,c) vocat sponsum (10) et 
dicit ei: Omnis homo primum bonum vinum ponit, et cum 
inebriati fueriat, tuncid quod deterius est; tu autem servasti 
bonum vinum usque adhuc (ll,c) E^ crediderunt in eum 
discipuli ejus: (11,d) manifestavit gloriam suam(ll,a) et hoc 
fecit initium signorum J-esus in Cana GalilaBse. 

V. 2077,b-2088 (Tat. c. 45.) • 

(Matth. XI.l,b.) Transiit inde, üt dqceret et prsedicaret 
in civitatibus eorum. 

XXXiV. Centurio Caperüaiticus. 

V. 2089-91,a-; 2094,b~2162,a (Tat. c. 48.) " 

(Matth. VIII,5) Cum autem introisset Capernaum , accessit 
a4 eum centurio logans 6um (6) et dicens : Domine -^uer mens 
jacet in domo paralvticus et male torquetur. (7) Ait illi Jesus: 
Ego veniam et curabo eum. (8) Et respondens centurio ait: 
Domine, non sum dignus, ut intres sud tectum meum; sed 
tantum die verbo! et sanabitur puermeus. (9) Nam^et eg[0 
homo sum sub potestate, habens sub ine milites, et dico huic 
* Vade] et vadit, et alii 'Veni' et venit, et servö meo *Fac hojß* 
et facit. (10) Audiens autem Jesus miratus est et sequentibus 
se dixit : Amen dico vobis , non inveni tänfcam fidem in 
Israel. (11) Dico autem vobis, quod multi ab Oriente et occi- 
dente venient et recumbent cum Abraham et Isaac et Jacob 
in regno coelorum; (12) filii autem regni ejicientur in tene- 
bras: ibi erit fletus et Stridor dentium. (13,a) Et dixit Jesus 
centurioni : Vade et sieut credidisti fiat tibi! (Luc. 7,10) Et 
reversus centurio in domum suam, in venit servum, qui.i&n- 
guerat, sanum. ' 

XXXV, Juvenis Nainiticus; variorum infirmomm 

sanatio. 

V. 2168,b— 96,a; 2199,b«-2207,a; 2213,b— 22,a (Tat. c. 50.) 

(Luc. Vn,ll,a) Et factum est deinceps, (ll,c) ibant cum 
illo discipuli ejus et turba copiosa (ll,b) et ibat in civitatem 

2 



— 18 - 

-qiuB Yocatur Nain. (12) Cum autem appro^inquaret portse 
civitatis, ecce defunctas efiPerebatur filius unicos matris suse, 
et hsec vidua erat, et turba civitatis multa cum illa. (13) 
Quam cum vidisset dominus, misericordia motus super eam 
dixit illi: Noli flere! (14) Et accessit et tetlgit loculum .... 
et ait: Adolescens, tibi dico, sur^e! (15) Et resedit, qui erat 
mortuufl, et coepit loq^ui; et dedit illum matri susb. (16) Ac- 
cepit autem omnes timor et magnificabant deum dicentes: 
Quia propheta surrexit in nobis et quia deus visitavit plebem 
suam. (17) Et exiit hie sermo in universam Judseam de eo 
et in omnem circa regionem. 

V. 2222,b— 2228,a (Tat. c. 51.) 

(Matth. VIIT,16) Vespere autem facto, obtulerunt ei .... 
omnes male babentes .... et curavit eos. 

XXXVI. Tempestas maris sedata. 
V. 2232,b-2237,a (Tat. c. 51.) 

(Matth. Vni,18) Videns autem Jesus turbas multas circum 
se, jussit ire trans fretum. 

V. 2237,b-2266,a (Tat. c. 53.) 

(Matth. YIII,23) Et ascendente eo in naviculam, secuti 
sunt cum discipuli ejus. (24) Et ecce motus ma^us factus est, 
ita ut navicula openretur nuctibus. (Marc. IV,38,a) Ipse vero 
erat in puppi .... dormiens. (Matth. VIII,25) Et accesserunt 
ad eum discipuli ejus et suscitaverunt eumaicentes: Domine 
salva nos, quia perimus! (26,a) Et dicit eis: Quid timidi es- 
tis, modicsB fidei? Tunc surgens imperavit vento et mari 
(Marc. IV,39,b) et dixit: Taceetobmutesce! (Matth. VIII,26,b) 
Et facta est tranquillitas magna. (27) Ferro homines mirati 
sunt dicentes: Qualis est hie, quia ventiet mare obediuntei? 

V. 2266,b— 2269,a (Tat. c. 54.) 

(Matth. VIII,28,a) Et venit trans fretum. 

XXXVII. DsBmoiiiacorum sanatio. 

V. 2269,b-2284 (Tat. c. 54.) 

(Matth. Vni,28) Occurrerunt ei duo habentee dssmonia 
de monumentis exeuutes ssevi nimis, ut nemo posset transire 
per viam illam ; (Luc. VII1,27) unus enim .... non in domo 
manebat, sed in monumentis, TMarc. y,3) nee in catenis jam 
poterat eum quisquam ligare (5,a) et semper nocte et die in 
montibus erat clamans. (Matth. V 111,33) Et ejecit dsemonia 
[in porcos]. 

(Tat. c 51.) 

(Matth. yin,16) Et obtulerunt ei multos dssmonia haben- 
tes et ejecit Spiritus verbo. 



u 



— 19 — 

V. 2290,b— 96,a (Tat. c. 54.) 

(Matth. IXflyb) £t venit in civitatem suam (Marc. II,2,b) 
et convenerunt muitu 

XXXyni. Paralytici sanatio. 

V. 2296,b-2340,a (Tat. c. 55.) 

(Luc. V,18) Et ecce viri portantes in lecto hominem, qui 
erat paralyticus, et quaerebant eum inferre et ponere ante 
Jesum. (19,a) Et non invenientes, qua parte eum inferrent 
pr« turba, (Marc II,2,a) cum Jesus in domo esset, (Luc V,18,b) 
quaerebant eum inferre et ponere ante Jesum, (19,b) ascen- 
derunt supra tectum, (Marc. II,4,b) nudaverunt tectum .... et 

fiatefctcientes (Luc. V,19,c) per tegulas summiserunt eum cum 
ecto in medium ante Jesum. (20) Quorum fidem ut vidit, 
dixit: Bemittuntur tibi peccata tua. (21;a^ Et coeperunt cogi- 
tare scribsB et pharissei, dicentes: (21 ,c) Quis potest dimittere 
peccata nisi solus deus? (22,b) Et Jesus respondens dixit ad 
lUos: (24) üt sciatis, quod filius hominis potestafcem habet 
dimittere peccata, (ait paralytico): Tibi dico, surge, tolle 
lectum tuum et yade in domum tuam! (25,a) Et confestim 
surgens coram illis tulit lectum, in quo j'acebat, et abiit in 
domum suam. (26,a) Et Stupor apprehendit omnes (Matth D[, 
8,b) et glorificaverunt deum, qui dedit potestatem talem 
hominibus: (IX,33,b: Tat. c. 62) nunquam apparuit sie in 
Israel. 

XXXIX. Judseorum incredulitas. 

V. 2340,b— 2348,a; 2361,b— 2366,a. 

frei nach Tatian c. 55 (Luc. Y,21) und c.63, (Blasphemia pha- 
risseorum, Matth. IX ,34); vgl. auch Tat. c. 66—70. 

V. 2348,b-2361,a, 

kurze Zusammenfassung von Tat. c. 56, (Be^uli filius sanaturj, 
c. 57, (Christus cum peccatoribus discumbit, idipsum defendit 
et prsBsentes instruit), c. 61, (Mulier a profiuyio sanata, puella 
e morte excitata), c. 62, (Christus duobus coecis yisum resti- 
tuit, dsemonium mutum ejicit) und c 70, (AridsB manua in 
sabbatho curatio). 

XL. Christus e navicula prsedicans. 
V. 2366,b~2388 (Tat. c. 71.) 

(Matth. Xni,2,a) Et congresatsB sunt ad eum turb» 
mult» (3,a) et locutus est eis mmta in parabolis. f l,b) Sede- 
bat secus mare (2) et congregatsB sunt ad eum turosB multsd, 
ita ut in naviculam ascendens sederet, et omnis turba stabat 
in litore, (3,a) et locutus est eis multa 

2* 



— 20 — 

XLI. Parabola seminantis in quadrnplicem terram. 

V. 2389-2414 (Tat c. 72.) . 

(Matth. Xin^3,b) dicens : Ecce exiit, (^m seminat, seminare. 
(5,a) Qu^dam ceciderunt in petrosa, ubi nou habebant terram 
multam^ (6,b) et quia non habebant rädicem, aruerunt. (8,a 
Alia vero ceciderunt in terram bonam (5,bJ et continuo 
exorta sunt (8,b) et dabant fmctum. (4,b).Qu8eaam ceciderunt 
secus viam (5,b) et continuo exorta sunt (Luc, VIII,5,b) et 
conculcata sunt et venerunt volucres coeli et comederunt ea. 
(Matth. XIII, 7,a) Alia autem ceciderunt in spinas (5,b) et 
continuo exorta sunt (7,b) et creverunt spin» et suffocave- 
runt ea. 

■ * • 

XLII. Expositio ejusdem parabolse. 

V. 2415^2441,a (Tat. c. 75.) 

(Matth. Xni,10) Et. accedentes discipuli dixerunt ei: 
Quare in parabolis loqueris eis? (Luc. VIU,9) J57< interroga- 
bant eum qua esset hose parabola. (Matth. XÖI,11) Qui re- 
spondens ait Ulis ; Quia vobis datum est nösse mysterium 
regrii jcoelomm, illis äutem non est datum, (13,a) ideo in 
parabolis loquor eis. (Marc. IV,34,b) Sieorsum autem discipu- 
lis suis disserebat omnia. 

■ . v! 2441,b-^2530,a (Tat. c. 76.) 

(Matth. XIII, 18) Vos ergo audite parabolam seminantis! 
(Luc. VIlI,ll.b) Semen est verbuni dei, (Matth. XIII,20,a)- Qui 
super petrosa seminatus est, hie est qui verbum audit, (21^ 
non habet autem in se radicem,sed. ...scaüdalizatur. (23,a] 
Qui vero in terram bonam seminatus est, hie est qui 
(Luc VIIl,15,b) in coräe bono et qptimo audiens verbum re- 
tinet (Matth. Xin,23,b) et intellig'it et fructum affert et facit. • 
(19,a) Omhis qui audit yerbum regni (20,b) et continuo cum 
gaudio accipit illud, (19,c) ^enit malus (Marc. IV,19,b)et de- 
ceptio dimttarum et -circa reliqua concupiscentia (Matth. XIII, 
19,d) et räpit quod seminatum est in corde ejus", (Luc. VIII, 
12,b) ne credens salvus fiat: (Matth. XlII.19,e) hie est qui 
secus viam seminatus est. (22) Qui autem seminatus est in 
spiniS; hie est qui verbum audit et sollicitudo saBCuli- istius 
et fallacia divitiarum suifocat verbum etßinefructu efficitur. 

XLIII. Parabola zizaniorum. 

V. 2539-2575,a (Tat. c. 73.) 

(Matth. XIII,24) Aliam parabolam proposuit illis dicens: 
Simile factum est regnuili coelorum .homini, ^i seminavit 
bonum semen in agro suo. .(25) Cum auteii) dormirent hominea, 
venit inimdcus ejus et superse^iinavit zizania in mediotritici 
et abiit. (26) .Cum autem crevisset hevba et fructum fecisset, 



- 21 --. 

tunc apparuerant et zizania. (27) Accedentes aotem servi 
patrisfamilias dixerunt ei: Domine, nonne bonüm seinen 
seminasti in agro tao? unde ei-go habet zizania? (28) Et ait 
Ulis : Inimicus homo hoc fecit. bervi autem dixemnt ei : Vis, 
imüs et colligimus eä? (29) Et ait: Non, ne forte colligentes 
zizania eradicetis simul et triticnm cum eis. (80) Sinito utra- 
que crescere nsque ad messem!. et in tempore messis dicam 
messoribus: Colligite primnm zizania et alligate ea in ^ci- 
culos ad comburendum, triticum autem oongregate in horreum 
meum! 

XLIV. Expositio ejusdem parabolse. 

V. 25^75,b-2621(Tat. c. 77.) 

(Matth. XXII, 36,b) Accesserunt ad eum discipuli ' ejus 
dicentes : Edissere nobis })arab(>lam zizaniorum a^ri. (37) 
Qui respoudens ait: Qui seminat ..., est £liu8 hominis; (38,b) 
bonum vero semen, hi sunt filii- regni ; (3S,a) ager autem est 
mundus. (39) Inimicus autem, qui seminavii zizania, estdia- 
bolus. Messis vero consummatio saeculi est. Messores autem 
angeli sunt. (40, b) In consummatione autem .s»culi (41) 
mittet filius hominis . angelos suos, et coUigent de regno 
ejus .... eos qui faciunt iniquitatem (42,a) et mittent 
eos in caminum ignis; (43) Tunc justi fuigent sicut sol in 
regno patiis eorum. Qui habet aures, aüdiat ! 

XLY. Parabolse graui sinapis et sagense. 
y. 2622-2629,» (Tat c, 74.) 

(Matth. XIII ,81 ,a) Aliam parabolamproposuiteis, ditfens: 
(Luc. XIII,18,a) Cui simile est regnum dei ? (Matth. Xni,31,b) 
Simile est grano sinapis, (82,a) quod minimum quidem est 
Omnibus semin ibus; cum autem creverit, majui est omnibua 
arhorifnts et fit arbor. 

v; 2629,b-2640,a (Tat. c. 78.) 

(Matth. XIII,47) Iterum simile est regnum coelorum 
sagena» missae in taare, ex omni genere piscium congreeanti, 
(48) quam, cum impleta esset, educentes et secus litus sedentes 
elegerunt bonos in yasa, malos autem foras miserunt. (49) 
Sic erit in consummatione sseculi: exibunt angeli et separa- 
bunt malos de medio justoinim (50,a) et mittei.t eos in ca- 
minum ignis: 

XLYI. Christus in Galilsea spretus et insidiis 

circamyentns. 

y. 2648-67 ; 2677,an«99,a (Tat. c. 79,) 

j^Matth. XIII,&4) E}t yeniens in patriam suam, docebat 
eos in'sjna^gis eorum, ita ut tnirarenturet dicer^: Unde 
huic sapientia heec et yirtutes tales? (S»5,a> Nonne >hie est 



— 22 — 

&bri filins? nonne matei* ejus dicitnr Maria ? et fratres ejas 
(56) et Borores ejus nonne omnes apud nos sunt? unde ergo 
noic omnia ista? (57,a) Et scandalizabantur in eo. (58) Et 
non fecit ibi virtutes multas propter incredulitatem illorum. 
(Luc iy,24,b) Et alt illis: Amen dico vobis, quia nemo pro- 
pheta acceptus est, in patna sua. (28) Et repleti sunt omnes 
in synagoga ira hsec audientes (29,b) et duxerunt illum usque 
ad supercnium montis, (29,d) utpraecipitarenteum. (30) Ipse 
autem transiens per medium illorum ibat (Mattb. lV,13,c: 
Tat. c. 80) in locum desertum seorsum. 

XLYII. DecoUatio Johannis Baptistae. 

V. 2699,b— 2737,a ; 2744— 2808,a (Tat. c. 80.) 

(Luc. III,3,b) Johannes pradicans haptismum poenitentitf! 
in remissionem peccatorum, (18) multa et alia exlwrtans 
evangelizdbat populo. (19) Herodes autem tetrarcha corripie- 
baiur ah illo de Herodiade tixore fratris sui, (Marc. Vl,17) 
quia duxerat eam. (18) Dicebat enim Johannes Herodi: Non 
licet tibi habere uxorem fratris tui. (19,a) Herodias autem 
insidiabatur Uli (17,b) et Herodes tenuit et vinxit eum iu 
carcere (19,b) etyolebatoccidere eum, nee poterat; (Matth. XIV, 
5,b) timebat enim populum, quia sicot prophetam eum ha- 
bebant, (Marc. VI,zOd) sciens eum virum justum et sanctum. 
(21) Et cum dies opx)ortunus accidisset, nerodes natalis sui 
coenam fecit principibus et tribunis et primis Galilse». (22) 
Cumque introisset fiUa ipsius Herodiadis et saltasset et pla- 
cuisset Herodi simulque recumbentibus, rexait puellse: Pete 
a me, quod vis! et dabo tibi. (23) Et juravitilli: Quia quid- 
quid petieris, dabo tibi, licet dimidium resni mei. (24) Qusß 
cum exisset, dixit matri suse: Quid petam? Et illa dixit: Caput 
Johannis Baptist«. (25,a) Cumque introisset statim ad regem, 
petiyit caput Johannis Baptistse. (26) Et contristatus estrex; 
propter juramentum autem et simul recumbentes noluit eam 
contristare, (27) sed misso spiculatore .... decoUavit eum in 
carcere. (Matth. XIV,!!) Et allatum est caput ejus .... et 
datum est puellse et attulit matri suee. (Luc. IV,28,b : Tat. c. 65) 
Major inter mulierum natos propheta Johanne Baptistanemo 
est. (Matth. XIV, 12) Et accedentes discipuli ejus tulemnt 
corpus ejus et sepelierunt illud, etvenientesnuntiaverunt Jesu. 

XLYIII. Panes quinqne et pisces duo multiplicati 

in deserto. 

V. 2811,b— 2820,a (Tat c 80.) 

(Matth. XIV,t3,b) Jesus seeessit inde in locum desertum. 
Et cum audissent turbe, secute sunt eum de eivitatibus 
(14,b) et miserttts est iurbiB (Luc.IX,ll) ei excepit eos et 
ioquehatur illis de regno dei. 



- 23 - 

V. 2820,b-2873,a (Tat c. 81.) 

(Matth. XIV,15,a) Veapere autem fiicto (Luc. IX,12,b) 
acceaentes duodecim oixerunt illi: Dimitte turbas, ut euntes 
in castella yillasqae, quse circa sunt, diy€rtant et inveniant 
escas, quia hie in loco deserto sumuö! (Matth.- XlVjlß") Jesus 
autem dixit illis: Non habent necesse ire; date iliis vos 
manducare! (Joh. VI, 7) Respondit ei Philippus : ' Ducentorum 
denarioTum panes non sufficiunt eis, ut unusquisque modicum 
quid acdpiat. (Marc. VI,38,a) Et dicit eis: Quot panes habe- 
tis? (Joh. VI,8,a) Dicit ei unus ex discipulis ejus Andreas: 
(9) Est puer unus hie, qui habet quinque panes hordaceos 
et duos pisces; sed hsec quid sunt inter tantos? (Marc, yi.39) 
Et praeeepit illis, 'ut accumbere facerent omnes secundum 
contubemia super viride foenum. (Matth. XIV,18) Et Jesus 
ait eis: Aiferte mihi illos huc! (Luc. IX,16) Acceptis autem 
quinque panibus et duobus piscions, resgexit in coelum et 
benedixit illis, et firegit et distribuit discipulis, ut jponerent 
ante tiMrhots, (Matth. AlV,19,b) discipuli autem turbis. (20,aJ 
Et manducaverunt omnes et saturati sunt. (Joh. VI,12,b) 
Dixit autem ^discipulis suis: Golligite, qu<B superwoerunt 
froßmenta, ne pereant! (Matth. XIV,20,b) Et tulerunt reli- 
quias, duodecim cophinos fragmentorum plenos. (21) Mandu- 
cantium autem fiiit numerus quinque miliia virorum exceptis 
mulieribus et parvulis. 

V. 2873,b— 85,a; 2895,b-99 (Tat.c. 81.) 

(Joh. VI,14) Illi ergo homines cum vidissent, quod Jesus 
fecerat signum, dicebant: Quia hie est vere propbeta, qui 
yenturus est in mundum. (15) Jesus ergo cum cognovisset, 
quia venturi essent, ut raperent eum et facerent eum regem, 
fugit in montem solus. (Marc. VI,'i5,a) Et statim jussit dis- 
cipulos ascendere in naviculam, et prsecedere eum trans fre- 
tum. 

XLIX. Christus et Petrus supra mare ambulantes. 

V. 2900— 2903,a (Tat. c. 81») 

(Matth. XIV, 23,a) Et dimissa turba ascendit in montem 
solus. 

V. 2903,b— 2974,a (Tat. c, 82.) 

(Joh. VI,16,b) Bescenderunt discipuli ijus ad mare, (11, b,) 
et cum ascendissent in navim, venerunt trans mare .... et 
tenebriB jam facta erant. (Matth. XlV,25,a) Quarta aut^m 
vigilia noctis (Marc. yi,48,a) Jesus vidit eos laborantes in 
remigando; (Matth. Xiy»24.b) erat enim contrarius ventu» 
(24,a) et nayicula in medio mari jactabatur fluctibus. (2^) 
Et yidentes Jesum super mare ambulantem, turbati sunt di- 
centes: quia phanta&ma est! et prse timore clamayerunt. (27) 
Statim que Jesus locutus est eis, dicens: Habetefiduciam! ego 



- 24 - 

sum, nolite timere! (28) Ree^ondemi autem Petrus dixit: 
Domine, si tu es, j übe me venire ad te super aquas! (29) 
At ipse alt: Veni! Et descendens Petrus de nayicula, ambu- 
labat super aquam, ut veniret ad Jesum. (30) Videns vero 
ventum validum, .timuit, et cum coepisset mergi, clamavit 
dicensr Domine, salyum me fac! (^l) Et continuo Jesus 
extendens manum, apprehendit eum et alt illi: {iodicsß 
fidei, ^uare dubitasti? (82) Et cum ascendissent in naviculam, 
cessavit ventus. (Job. yi,21,b) Et statim fuit navis ad terram. 
(Matth. XIV, 33) Qui autem in navicula- erant> "venerunt et 
adoraverunt eum, dicentes: Vere filius dei es. 

V. 2974,b— 2983,^. (Tat. c. 83.) 

(Matth. XIY,34,a) Et cum transfretassent, venerunt [in 
terram GenesarJ. (Job. yi,24,b) Et venerunt turb» quserentes 
Jesum. (35,a) Dixit autem eis Jesus : (38) Quia descendi de 
coelo, non ut iaciam voluntatem meam, sed voluntatem ejus 
qui misit me. (40,a) Ha3c est aoitem voluntas patri» mei, qui 
misit me, ut omnis, qui videt filiUm et credit in eum, habeat 
vitam sßtemam. 

L. Mulier Gananaea. 
V. 2983,b— 3030,a (Tat. c 87.) 

(Marc. VII,24) Et inde surgens abiit in fines Tyri et Sy- 
donis. (Matth, Xy,22) Et ecce mulier Oanansea a finibusillis 
egressa clamavit, dicens ei: Miserere mei, domine fili David! 
filia mea male a dsemonio vexatur. (.23,a) Jesus autem non 
respondit ei verbum. (25) At illa venit et adoravit eum, 
dicens: Domine, ädjuvame! (23,b) Etaccedentesdiscipuliejus 
rogab ant eum, dicentes : Dimitte eam, quia clamat post nos. 
(24) Ipse autem respondens ait: Non sum missusnisiad oves 
•qu» perierunt domus Israel.' (25) At illa ... . dijtit : Domine, 
ac^uva me! (26) Qui respondens ait: Non est bonum sumere 

Sanem filiorum et mittere cani bus. (27) At illa dixit: Etiam, 
omine ; nam et catelli edunt de micis, quse cadunt de mensa 
dominorum suorum. (28) Tuno respondens Jesus ait illi: 
mulier, magna est fides tua; fiat tibi sicut vis! Et sanata 
est filia ejus ex illa hora. 

LI. Petro promittuntur claves regni coelorum. 

V. 3034,b-3085,a (Tat. c. 92.) 

(Matth. XVI,13) Venit autem Jesus in partes Csdsareae 
Pbilippi, et interrogabat discipulos suos dicens : Quem dictmt 
bomines esse filium hominis ? (14) At illi dixerunt : Alii 
Johannem Baptistam, alii autem Eliam, alii vero Jeremiam 
aut unum ex proi)hetis. Q5) Dicit illis Jesus: Vos autem 
quem me esse dicitis? (lo) Ilespondens Simon Petras dixit: 
Tu es Christas filius dei vivi. (17) Respondens arutem J^sus 
4mt ei: Beatas es Simon Bar Jona, quia caro et sangois 



- 25 - 

non reYelavit tibi, sed pater mens, qui iu coelis edt. (18) Et 
ego tibi dico, quia tu es Petrus, et super hanc peti-am lödifi- 
cabo ecclesiam meam, et portee inferi non pi'sevalebunt ad- 
versus eam. (^9) Et tibi dabo clavesregni öoelorum; et^uod-. 
cunque ligaveris super terram, erit ligatum et in coslis; et' 
quodcunque solveris super terram, erit solutum in coelis. (20) 
Tune prsecepit disoipulis suis, ut nemini dicerent, quia ipne 
esset Jesus Christus. 

Lir. Praedictio pasaionis et resurrectionis; Petrus 

repreliensus. 

V. 3085,b— 3104,a (Tat. c. 92.) 

(Matth. XVI,21) Exinde coepit Jesus ostendere discipulis 
Huis, quia oporteret eum ire Hierosolymam et multa pati a 
senioribus et sci-^bis et principibus sacerdotum, et occidr et 
tertia die resurgere. ' (22) ' Et assumens eum Petrus, coepit 
increpare illum, dicens: Alisijb m. te, domine! non erit tibi 
hoc. (23) Qui con versus diiit .Petro: Vade post me, Satanas! 
scändalum es mihi, quia ncn sapis ea, qnee dei sunt, sed ea 
quse hominum. 

LUI. Trausfigüratio Christi. 

V. 3104,b-317l,a (Tat. c; 93.) 

(Matth. Xyi,28) Amen dico vobis,- sunt quidam de hie 
stantibus, qui non ^ustabünt moi-tem, donec videant. filiuin 
hominis venientem in gloria sua. (XVII,!) Et assumit Jesus 
Petrum et Jacobum et Johannem fratrem ejus et ducit illos 
in montem excelsum seorsum. (Luc. IX,29,a) Et factum est, 
dum oraret, (Matth. XVII,2) transfiguratus est ante eos, et 
resplenduit mcies ejud sicüt sol, vestimenta autem ejus facta 
sunt alba sicut nix. (3) Et eoce apparuerunt Moyses et Elias 
cum 60 loquentes (Luc. IX,31) in majestate. (Matth; XVII,4) 
Bespondens autem Petiiis dixit ad Jesnm: I)omine, . bonum 
est nobis hie esse ; si vis, faciamus hie tria tabernacula, tibi 
unom, Moysi unum et Eli^B unum. (5) Adhuc. eo loquente, 
^ecce nubes lucida obumbravit eos, et ecce vox de nube dicens: 
Hie est filius ibeus dilectus, in quo mihi bene complacuit: 
ipsum audite! (6) Et audientes discipUli cecidenint in iaciem 
suam et timuei*unt valde. (7) Et accessit Jesus .et tetigit eos, 
dixitque eis: Surgite et noUte timere! (8) Levantes autem 
oculos suos, neminem viderunt nisi solum Jesum. (9) Et da- 
Beenden tibus illis de monte, psaecepit eis Jesuei, dioens: NemiBi 
dixeritis visionem, donec fikus hominis a mortois resurgat. 

LIV. Mors Christi iterum prasdicta. 

V. 8ni,b-3183,B (Tat. c: 95.) 

(Matth. XVII,21} Conversantibus autem eis in Ouljlsea, 
dixit illis Jesus: Filius hominis tradendus est in nianüs 



^ I 



- 26 — 

hominum (22) et occident eum et tertio die resnrget. £t 
oontristati sunt vehementer. 

LV. Christus solvit didrachma a Petro in ore piscis 

repertum. 

V. 3183,b-3208 (Tat. c. 95.) 

(Matth. Xyil,23) £t cum venissent Caphamaum, acces- 
senint, qui didrachma accipiebant, ad Petrum et dixemnt: 
Magister vester non solvit didrachma. (24,b) Et cum intrasset 
Petrus in domum, praevenit eum Jesus dicens: (26,b) Vade 
ad mare et mitte hamum, et eum piscem, qui primusascen- 
derit, tolle! et aperto ore ejus mvenies staterem : ilhim 
sumens, da eis pro me et te! 

LVI. Quomodo in offendentes sit agendum. 

' V. 3224,b-3254,a (Tat. c 100.) ' 

(Matth. XVIII, 15,a) Dixit Jesus: Si peccaverit in te fratei* 
tuus, vade et corripe eum inter te et ipsum solum. (16) Si 
autem te non audierit, adhibe tecum adhuc unum vel duos, 
ut in ore duorum vel trium testium stet omne verbum ! (17) 
Quod si non audierit eos, die ecciesiss! si autem et ecclesiam 
non audierit, pit tibi sicut ethnicuset publicanus! (21) Tunc 
accedens Petrus ad eum, dixit: Domine, quoties peccabit in 
me frdt^r mens et dimittam ei? usque septies? (22) Dixit 
illi Jesus: Non dico tibi usque septies, sed usque septuagies 
septies. 

LVII. Dives juvenis. 

V. 3257,b— 96,a (Tat. c. 108.) 

(Marc. X,17,b) Et procui-rens quidam rogabat eum dicens: 
(Matth, XIX,16,b) Magister bone, quid boni faoiam, ut habeam 
vitam BBternam? (Luc XVIII,23,b) erat autem dives valde 
(Matth. XIX,22,b) et multas possessiones habens. (17,a) Qui 
dixit ci: Quid me interrogas de bono? (Marc. X,18,b) nemo 
bonus nisi unus deus. (Matth. XIX,l7,c) Si autem vis ad 
vitam ingredi, serva mandata! (18) Kon homieidium facies, 
non adulterabis, non furtum facies, non ^Isum testimonium 
dices, (19) honora patrem tuum et matrem tuam, et diliges 
proximum tuum sicut te ipsum ! (20,a) Dicit illi adolesoens : 
Omnia hsec custodivi a juventute mea. (Marc. X,21,a) Jesus 
autem intuitus eum dixit ei: Unum tibi deest. (Matth. XIX 
21) Si vis perfectus esse, vade, vende quae habes et da pau- 
peribus! et habe bis thesaurum in coelo; et veni, seqüerexne! 
(22) Cum audisset autem adolescens verbum, abiit tristis; 
erat enim habens multas possessiones. 



— 27-- 

LVIII. Periculum divitiaram. 

V. 3296,b-3305 (Tat c. 108.) 

(Marc. X,23,a) Et circuxnspiciens Jesus ait discipulissuis: 
(Matth. XIX,23) Amen dico vobis, quia dives dffficile intrabit 
in regnum coelorum. (24) Facilius est camelum per foramen 
acus transire, quam divitem intrare in regniim coelorum. 

LIX. Merces Christum secutorum. 

V. 3306— 3326,a (Tat. a 108.) 

(Matth. XIX ,27) Tunc respondens Petrus dixit ei: Ecce 
nos reliquimus omnia et secuti sumus te; quid ergo erit 
nobis? (28) Jesus autem dixit illi: Amen dico vobis, 
quod vos, qui secuti estis me, in regcneratione- cum sederit 
filius hominis in sede majestatis suae, sedebitis et vos judi- 
cantes duodecim tribus Israel. (29,a) Et omnis, qui reliquerit 
domum vel fratres aut sorores aut patrem aut matrem aut 
uxorem .... propter nomen meum, centuplura accipiet 
(Marc. X,30) nunc in hoc tempore (Matth. XlX. 29,b) et 
vitam seternam possidebit. 

LX. Parabola de divite et Lazaro. 

V. 3326,b-3409 (Tat. c. 109.) 

Iterum dixit: (Luc. XVI, 19): Homo quidam erat dives, 
qui induebatur purpura et bysso et epulabatur quotidie 
splendide. (20) Et erat (juidam mendicus nomine Lazarus, 
qui jacebat ad januam ejus ulceribus plenus, (21) cupiens 
saturari de micis quae cadebant de mensa divitis, et nemo 
illi dabat; sed et canes veniebant et lingebant ulcera ejus. 
(22) Factum est autem, ut moreretur mendicus et portaretur 
ab angelis in sinum Abrahee. Mortuus est autem et dives 
et sepultus est in infero. (23) Elevans autem oculos suos, 
cum esset in tonnen tis, vidit Abraham a longe et Lazarum 
in sinu ejus. (24) Et ipse ckmans dixit: Pater Abraham, 
miserere mei et mitte Lazarum, ut intingat extremum djgiti 
sui in aquam, ut refrigeret linguam meam, quia crucior in 
hac flamma ! (25) Et aixit illi Abraham : Fili, recordare, quia 
recepisti bona in vita tua et Lazarus similiter mala! nunc 
antem hie consolatur, tu vero cruciaris. ^26) Et in his omnibus 
inter vos et nos chaos magnum firmatum est, ut hi, qui 
volunt hinc transire ad vos, non possint neque inde huc 
transmeare. (27^ Et ait: Boeo ergo te pater, ut mittas eum 
in domum patns mei, (28) habeo enim quinque fratres, ut 




mortuis lerit ad eps, poenitentiam agent. (31) Ait autem illi : 



■ * — 28 - 

Si Moysen et propheta? noü aadiunt, neque, 01 quis ex mor- 
tuis resurre'xent, credent. 

LXI. Parabola de operariis in vinea. 

V. 3410-3445,a (Tat. c. 111.) 

. fMatth. XX,l)-§imile est regnum coelorum homini patii- 
faiuilias, qui exiit primo mane conducere operarios in viaeaiü 
suam. (2) Conventi'one autem facta cum operariia ex denario 
diumo, misit eos in vineam. (3) Et egressus circa horam 
tertiam, vidit alio* stantes in föro otiosos, (4) et illis dixit: 
Ite et VO8 in vineam! et qüod justum fuent, dabo vobi». 
(5) Uli autem abiexuot. Iterum autem exiit circa horam 
sextam et nonam horam et fecit similiter. (6) Circa unde- 
cimam vero exiit et invenit alios stantes et dixit illis: Quid 
hie statis tota die otiosi? (7,b) ite et yos in vineam! (8) 
Cum sero autem factum esset, dicit dominus vine® procura- 
tori suo: Yoca operarios et redde illis mercedem, mcipiens 
a novissimis usque ad primos ! (9) Cum venissent ergo, qui 
circa undecimam horam venerant, acceperunt »ingulos denarios. 

(10) Venientes autem et primi, arbitrati sunt, quod plus 
essent accepturi; accepeiiint autem et ipsi singulos denarios. 

(11) Et accipientes murmurabant adversue patremfamilias, 

(12) dicentes : Hi npvissimi una hpra fecerunt et pares illos 
nobis fecisti, qui porta^^imus pondus diei et sestus. (13) At 
ille respondens uni eorum, dixit: Amice, non facio tibi in - 
iuriam; nonne ex denario convenisti mecum? (15,a) aut non 
licet mihi quod volo facere? 

LXII: Christus passionem suam denno praedicit. 

' V. 3518-3542 (Tat. c: 114.) ' 

(Marc. X,32,b) Assumens autem iterum duodecim (Luc. 
XVIII,31,b) ait illis: Ecce ajBcendimus Hierosolymam et con- 
summabuntur omnia, quae scripta sunt per prophetas de 
filio hominis, (Matih.. XX,19,a) et tradent eum gentibus 
(Luc. XVIII,32,b) et illudetur (Marc. X,34,b) et inierficient 
eum et tertia die rosurget. (Matth. XX ,2^) Filius hominis 
-non venit ut ministraretur ei, sed ut ministraret et daret 
animam suam redemptionem pi*o multis. 

• ' ... 

LXIU. Coeci Jeriohuntiiii sanantur. 
V. 3543-3590 (Tat. c. 117,) 

(Luc. XVni,35,a) Factum est autem, cum appropinqnaret 
Jericho,, f Matth. XX,29,b) secuta est eum turba mutta. (30,a) 
Et ecoe ciuo coeci sedentes secns viam, (Luc. XVIII,36) eum 
audirent turbam pratereuntem, interrogahant, quid hoc esset. 
(37) Dixerunt autem eis, (Matth XX,30,b) quod Jesus Naza- 
renus transitet. Et elamaverunt dicentes; Domine miserere 



- 29 - 

nostri, fili Dayid! (31) Turba autem increpabat eos, ut 
tacerent; at illi magis clamabant dicentes: Domine miserere 
nostri, fili David ! (Luc. XVIII,40,a) Stans autem Jesus jussä 
illos adduci ad se (Matth. XX,32,b) et alt: Quid vultis ut 
faciam vobis ? (33) Dicunt jlli : Doniine, ut aperiantur oculi 
nostri. (34) Misertua autem eorum Jesus tetigit oculos eorum, 
et confestim viderunt et secuti sunt eum (Luc. XV^lII,43,b) 
magnificantes dominum, et omnis plebs, ut vidit, dedit laudem 
deo. 

LXIV. Christus intrat Hierosolymam. 
V. 8673-8685,a (Tat. c, 118.) 

(Matth. XXI,l,a) Et cum appropinquasset Hierosolj'mis, 
(8,a) multi substemebant vestimenta sua in via; alii autem 
csBdebant ramos de arboribus« (Job, Vl,i2) i*amos palmarum, 
(Matth. XXI,8,b) et stemebant in via. (9,a) Tuvbae autem, 
qu» prsBcedebant et qu» sequebantar, (Luc. XIX,37,b) coe- 
perunt gaudentes lauaare deum voce magna (Matth. XXI, 
9,c) dicentes: Hösanna filio David! (Luc XIX,38,a) bene- 
dictus qui venit rex in nomine domini! 

V. 3685,b— 37Ö7 (Tat. c. 118.) 

(Luc. XIX,41) Et ut a^Dpropinquavit, videns civitatem 
fleyit super illam, dicens : . (42,a) Quia si cognovisses, (43) 
quia venieut dies in te et circumdabunt te inimici tui vallo 
.... et coangustabunt tö undique (44) et ad terram prosternent 
te . . . . et non relii^quent in te lapidem, eo quöd non cog- 
noveris tempus.Visitationis tuse. 

V. 3708-3720 (Tat. c. 119.) ' 

{Matth. -XXI,10,a) Et cum intrasset Jerosolymam, (Luc. 
XIX,37,b: Tat. c 117.) coeperunt turbae laudare deum voce 
niagna (Matth. XXI,10,b) et conunota est universa civitas 
dicens: Quis est hie? (11) Populi autem dicebant: Hie est 
Jesus propheta a •Na2sareth Galilsese. 

•V. 8721-3735,a (Tat. c. 118.) 

(Luc. XIX, 39) Et quidam Pharisseorum de turbis dixerunt 
ad illum: Magister, increpa discipulos tuos! (40) Quibus ipse 
ait: Dico vobis, quia hi si tacebunt, lapides clamabunt. 

LXY . Christas yendentes et ementes ejicit e templo 

' sanatqn^ ooecos et clandos. 
V. 3735,b^3759 (Tat. c. 119.) . 

* 

(Matth. XXI,12,a) Et intravit Jesus in templum dei et 
ejiciebat omnes vendentes et ementes in templo, et mensas 



- 30 - 

numulariorum evertit, (13) et dicit eis: Scriptum est: Douius 
mea domus orationis vocabitur; tos autem fecistis eam spe- 
luncam latronum. (14) Et accesserunt ad eum coeciet claudi 
in templo et sanavit eos. 

LXYI. De vidna duo minuta offerente. 

V. 3760—3781 (Tat c. 120.) 

(Luc. XXI, 1) Bespiciens autem vidit eos, qui mittebant 
munera sua in gazopnylacium, divites. (2) Vidit autem et 
quandam viduam pauperculam mittentem sera minuta duo. 
Afarc. Xll,43,aj Et convocans discipuios suos ait illis: (Luc. 
AXI,3,b) Vere dico vobis, quia vidua hsec pauper plus quam 
omnes misit; (i) nara omnes hi ex abundanti sibi miserunt 
in munera dei, heec autem ex eo, quod deest illi, totum 
victum suum, quem habuit, misit. 

LXYII. Pharisseoram de numismate oensns tentatio. 

T. 3782—3789. - 

(Luc. XIX,47,a: Tat. c. 131) Et erat docens quotidie in 
templo (Job. VIII,2,b: Tat c. 121) et omnis populus yenit 
ad eum et sedens docebat eos. 

V, 3790-3841 (Tat c. 128.) 

(Matth. XXII, 15") Tunc abeuntes Pharissßi consiliuin 
inierunt, ut caperent eum in sermoue. (16) Et mittunt ei 
discipuios suos cum Herodianis, dicentes: Magister, scimus 
quia verax es et yiam dei in veritate doces et non est tibi 
cura de aliquo; non enim respicis personam hominum; (17) 
die ergo nobis quid tibi videatur! ücet censum dare Csesari 
an non? (IS) Cognita autem Jesus nequitia eorum ait: Quid 
me t^ntatis nypocritfiß? (19) ostendite mihi numisma census! 
At illi obtulerunt ei denanum. (20) Et ait illis Jesus: Cujus 
est imago hsec et superscriptio ? (21) Dicunt ei: Csesaris. 
Tunc ait illis: Beddite ergo, qu» sunt Ceesaris, Csesari et, 
qu» sunt dei, deo! (Luc XIX,48,a: Tat. c. 131) Et non 
inyeniebant quid facerent iUi. 

LXVIII. Christi de muliere adultera Judicium. 

▼. 3842-58; 3865— 73,a; 8879-98,a (Tat c. 122.) 

(Job. yill,3) Adducunt autem scribfls et pharissBi mu- 
lierem in adulterio deprehensam et statuerunt eam in medio 
(4) et dixerunt ei: Magister, hsec mulier de)>rehen8a est in 
aaulterio; (5) in lege autem Moyses mandavit nobis htgua- 
modi lapidare; tu ergo quid dicis? (6,a) Hsbc autem dicebaiit 
tentantes eum, ut possent accusare eum. (7,b) Et dixit eis: 
Qui sine peccato est vestrum, primus in illain lapidem mittat! 
(9) Audientes autem unus post unum exibant .... et remansit 



- 31 - 

solus Jesus et muliei* in medio stans. (10,b) Jesus autem 
dixit ei: Mulier, ubi sunt qui te accus ibant? nemo te con> 
demnavit? (11) Qua dixit: Nemo, domine. Dixit autem 
Jesus: Nee ego te condemnabo ; vade et jam amplius noli 
peccare! 

LXIX. Judaeorum dissensio de Christo. 

V. 3898,b— 3908,a (Tat. c 131.) 

(Luc. XIX,47) Principes autem sacerdotum et scribse et 
principes plebis quserebant iilum perdeve. (Job. VII,43) Dis- 
sensio facta est in turba propter eum. (Luc, XlX,48,b) Omnis 
populus suspensus erat audiens illum. (Job. VII,40) Ex 
turba .... dicebant: Hie est vere propheta. (41) Alii dicebaut : 
Hie est Christas. (48j Numquid aliquis ex principibus credidit 
in eum aut ex pharisseisV 

LXX. Christus sitientes ad se vocat. 

V. 3908,b-3927 (Tat. c. 131.) 

(Luc. XIX,47,a) Et erat docens in templo (48,b) et omnis 
populus suspensus erat audiens illum. (Job. yn,37,b) Stabat 
Jesus et clamabat dicens: Bi quis sitit, yeniat ad me et 
bibat! (38) Qui credit in me, sicut dixit scriptura, flumina 
de yentre ejus fluent aquse yiysB. (39,a) Hoc autem dixit de 
spiritu, quem accepturi erant credentes in eum. 

LXXI. Dissensio de Christo iterum facta. 

y. 3928— 3942,a (Tat. c. 135.) 

(Job. X,19) Dissensio iterum facta est inter Judeeos propter 
sermones ejus. (20) Dicebant autem multi ex ipsis : DsBmonium 
habet et insanit; quid eum auditis? (21) Alii dicebant: 
Yerba haBC non sunt d^monium habentis; numquid dsemonium 
potest coecorum oculos aperire? 

LXXII. Judsei Christnm lapidaturi. 

V. 3942,b-3965 (Tat. c. 136.) 

(Job X,31) Sustulerunt ergo lapides JudsBi, ut lapidarent 
eum. (32) Eespondit eis Jesus : Multa opera bona ostendi 
yoliis ex patre meo; propter c[uod eorum opus me lapidatis? 
(33) Responderunt Judaßi: De bono opere non lapidamus te, 
sed de blasphemia et quia tu, homo cum sis, facis te ipsum 
d^m. (39,b) Et exiyit de manibus eorum (40,a) et abiit 
iterum trans Jordanem et mansit illic, (42, b) et multi credi- 
derunt in eum. 

LXXni. Lazari resuscitatio. 

y. 3966-4109,a; 4121-24; (Tat. c. 137.) 

(Joh. XI, 1) Erat autem quidam languens Lazarus in Be- 

thania, de castello Marias et Marthas sororis ejus. (5) Diligebat 

autem Jesus Martham et sororem ejus Manam et Lazarum. 

(3) Miserunt ergo sorores ad eum dicentes: Domine, ecce 



— 32.- 

quem amas, infirniatur. (4) Audiens autem Jesus dixit eis: 
Infirniitas hsec non est ad mortenii sed pro gloria dei, ut 
glorificetur filius dei per eam. (6) Üt antem audivit quia 
lofirmabatui*, tunc quidem mansit in eodem loco duobus 
diebus. (7) Deinde post hssc dixit dlscipulis suis: Eamus in 
Judaeam iterum! (8) Dicunt ei discipüli: Rabbi, nunc quse- 
rebant te Jüdsei lapidare et iterum vadis illuc? (16) Dixit 
ergo Thomas ad condiscipulos suos: Eamus et nos, ut mori- 
amur cum eo! (ll,b) £t post hsßc dixit Jesus eis: Lazarus 
dormit. (14) Tunc dixit eis manifeste; Lazainis mortuus est. 
(15,c) Sed eamus ad eum, (ll,c) ut a somno exsuscitem 
eum, (15,b) ut credatis! (17,a) Venit itaque Jesus Bethaniam. 
(19) Multi autem ex Judseis venerant ad Marthamet Mariam, 
ut consolarentur eas de fratre suo. (30.a) Nondum venerat 
Jesus in castellum. (20). Martha ergo, ut audivit quia Jesas 
venit, occurrit illi. (21) Dixit ergo Martha ad Jesum: 
Domine, si hie fuisdes, frater meus non fuisset mor- 
tuus; (22) sed et nunc scio quia, qusecumque poposceris a 
deo, dabit tibi. (23) Dicit illi Jesus: Resurget frater tuus. 
(24) Dicit ei Martha: Scio quia resurget in resurrectione in 
novissima die. (25) Dixit ei Jesus: Ego sum resurrectio et 
vita; qui credit in me, etiam si mortuus fuerit, vivet (26, b) 
et non morietur in sBternum. (27) Ait illi: Utique domine 
ego credidi, .quia tu es Christus filius dei vi vi, qui in hunc 
mundum venisti. (29) Maria autem. ut audivit, surgit cito 
et venit ad eum; (31,a). Jud^i igitur, qui eraut cum ea in 
domo, secuti sunt eam. (32,a) Maria. ergo cum venisset ubi 
erat Jesus, (33) Jesus ergo, ut vidit eani plorantem . . . . , in- 
frcmuit spiritu et turbavit se ipsum (35) et lacrymjatus est 
Jesus (34) et dixit: Übi posuistis eurii? Dicunt ei : Domine, veni 
etvide! (38,b) Jesus ergo venit ad monumentum; erat autem 
spelunca et lapis superpositus erat ei. (39) Ait Jesus : Tollite 
lapidem! Dicit ei Martha: Domine, jam foetet; quatriduanus 
enim est. (40) Dicit ei Jesus : Nonne dixi tibi, quoniam, si cre- 
dideris, viaebis gloriam dei? (41^ Tulerupt ergo lapidem. Jesus 
autem elevatis sursum oculis aixit: Pater, gratias ago tibi, 
quoniam audisti me; (42) ego autem sciebam, quia semper 
me audis; sed propter j?o^ulum, qui circumstat, dixi, uf 
credant, quia tu me misisti. (43) Hsec cum dixisset, voce 
magna clamavit : Lazare, veni Ibras ! (44) Et* statim prodiit, 
qui fuerat mortuus, ligatus pedes et manus institis et facies 
illius sudario erat ligata. Dixit eis Jesus: Solvite eum et 
sinite abire! (45) Multi ergo ex Judaeis, qui venei-ant ad 
Mariam et Martham et viderant, quae fecit Jesus, crediderunt 
in eum. 

LXXIV. Jndaeorum de occidendo Christo consultatio. 

V. 4128,b- 4179,a (Tat. c. 137.) 

(Joh. XI,46) Quidam autem ex ipsis abiernnt ad phan- 
sseos et dixerunt eis, quse fecit Jesus. (47) CoHegerunt erga 



- 3« — 

pontifices et phanseei concilium et dicebant: C^id facimus, 
quia hie homo multa Bigna facit? (48) Si dimittimus eum 
sie, omnes credent in eum, et venient Romani et toUent 
nostrum locum et gentem. (49) IJnus autem ex i^is Caipbas 
nomine, cum esset pontifex anni illius, dixit eis : v 6s nescitis 
quidquam (50) nee cogitatis, quia expedit nobis, ut unus 
moriatur homo pro populo et non to& gens pereat. (51) 
Hoc autem a semetipso non dixit, sed cum esset pontifex 
anni illius, prophetavit, quia Jesus moriturus erat pro gente, 
(52) et non tantum pro gente, sed et ut filios dei, ^ui erant 
dispersi, congre^ret in unum. (531 Ab illo ergo die cogita- 
verunt, ut interficerent eum. (5o,b) Dederant autem ponti- 
fices et pharissei mandatum, ut, si quis cognoverit ubi sit, 
indicet, ut apprehendant eum. 

LXXV. Christus Ephraimum et Bethaniam se con- 

fert, docet deinde diebus in templo, noctibus vero 

moratur in monte Oliveti. 

V. 4182,b— 84,a und 4188,b--4191,a (Tat. c. 137.) 

(Job. XI,54) Jesus ergo jam non in palam ambulabat 
apud Judseos, sed abiit in regionem juxta desertum in ciyi- 
tatem, quae dicitur Ephrem, et ibi morabatur cum discipulis 
suis. 

V. 4191,b— 4200 (Tat. c. 139.) 

(Joh XII,9,b) Et turba multa ex Judseis venerunt' ad 
eum. (19) Pharissei ergo dixerunt ad semetipsos: Videtis 
quia nihil proficimus; ecce mundus totus post eum abiit. 

V. 4201-4210,a (Tat. c. 139.) 

(Joh. Xll,l,a) Jesus ante sex dies Paschae venit Betha- 
niam (2,a) et Martha ministrabat. 

V. 4209-17,a (Tat. c. 140.) 

(Joh. Xn,3,b) Et Maria unxit pedes eins et extersit ca- 
pillis suis. (Luc. VII,48) Dixit autem ad illam: Eemittuntur 
tibi peccata tua; (50) vade in pace! (Matth. XX,17,a) Et 
ascendit Jesus Hierosolymam. 

V. 42l7,b— 19,a (Tat. c. 137.) 

(Joh. XI,55) Proximum autem erat pascha Judseorum et 
ascenderunt multi Hierosolymam de regione ante pascha, 
ut sanctificarent se ipsos. 

V. 4219,b-~4232,a (Tat c. 126.) 

(Matth. XXI,45,b) Principes autem sacerdotum et jjha- 
lissei (46) quserentes eum teuere timueruut turbas, quoniam 
sicnt prophetam eum habebant. — (cf. Joh. XII, 10— 11: 
Tat. c. 139). 

3 



^ I 



- 34 — 

y. 4232,b— 46,a; 4259.b-65,a (Tat. c 142.) 

(Luc. XXI,37,b) Noctibufl vero exiens morabatur in monte 
qui Yocatar Oliveti ; (37,a) erat aatem diebus docens in templo. 
(SS) Et omnis populus manicabat ad eum in templo audire 
eum. 

V. 4265,b— 4271 (Tat. c. 145.) 

(Job. Xn.37,b) [PhariaaBi autem] non credebant in eum. 

LXXVI. De destructione templi praesaginm. 

V. 4273— 4288,a (Tat. c. 146.) 

(Marc. XIII,l,a) Et cum egrederetur Jesus de templo 
(3,a: Tat. c. 147) et cum sederet in monte olivarum, (Matth. 
XXIV,l»b) accesserunt discipuli ejus, ut ostenderent ei »di- 
ficationes templi, (Marc. XlII,l.b) dicentes: Marter aspice, 
quales lapides et quales structuvaj! (Matth. AXlV,2,a} Et 
respondens Jesus ait: Amen dico vobis, fLuc. XXI,6,b) venient 
dies, in quibus non relinquetur hie lapis super lapidem, 
qui non destruatur. 

LXXVII. De consummatione saeculi praesagium. 

V. 4288,b--4298 (Tat c. 147.) 

(Matth. XXiy,3,b) Et accesserunt ad eum discipuli se- 
creto (Luc. VII,21,a) etinterroffaverunteum ^centes; (Matth. 
XXIV,3,c) Die nobis, quando naec erunt et (ciuod Signum) 
adventus tui, (Marc. XIII,4,b) cum haec omnia incipient -con- 
summari? (Luc. XVII,22,a) Et ait ad discipulos: 

, V. 4299-4310 (Tat. c. 148.) 

(Matth. XXiY,36) De die illa et hora nemo seit, neque 
angeli coelorum, nisi solus pater. 

V. 4311-4341,a (Tat. c. 147.) 

(Luc. XXI,25,a^ Erunt signa in sole et luna et in stellis. 
(Matth. XXIV,29,b) Sol obscurabitur et luna non dabit lumen 
suum et stellsß cadent de coelo, (7,b) et erunt terrae motus 
per loca (Luc. XXI,25,c) et confusio sonitus maris et fluctuum, 
(26,a) arescentibus hominibus prae timore et exspectatione, 
qua3 superyenient universo orbi. (Matth. XXIV,6) Audituri 
estis proelia et opiniones' proeliorum : (7,a) consurget enim 
gens in gentem et regnum contra regAum; et erunt pesti- 
lentiaei et fames. (LuC; XXI,28) His- autem fieri incipientibus 
r€»picite .... , quoniam appropinquat redemptio vestra! (26,b) 
Virtutes coelorum commovebuntur (30,b) et omnes tribua 
terrae videbunt filium hominis yenientem cum yirtute multa 
et majestate. 



— 35 - 

V. 4341»b— 4358 (Tat. c 148.) 

(Matth. XXrV,32,a) Ab arbore autem fiel discite parar 
bolam ! cum jam ramus ejus teuer fuerit et folia uata, (Luc. 
XXI,29,b) et omnes arbores (30) cum producunt Jam ex se 
fructum, Bertis quoniam prope est sestas. (Matth. XXIV,33,a) 
Ita et vos cum videritis hsec, scitote quouiam prope est! 
(34) Amen dico vobis, quia non prseteribit hsBC generatio 
aonec omuia fiant. (35) Coelum et terra transibunt, verba 
vero mea non pneteribunt. (Luc XXI,36,a) Vigilate itaque, 
(34,c) ne superveniat in vos repentina dies illa! (34,a) Atten- 
dite vobis, 

V. 4359—4380 (Tat c 149.) 

(Marc. Xni,362 ne, cum venerit repente, inveniat vos 
dormientes ! (35,b) Nescitis enim quand«) dominus veniat, an sero 
an media nocte .... an mane. (Matth. XXiy,43,a) Ulud autem 
scitote, quoniam si sciret paterfamilias, qua hora für veniret, 
vi^ilaret utique ! '(37,a) Sicut autem in diebus Noe, (38,b) 
qui intravit arcani, (39,b) diluvium autem tulit omnes, ita 
erit et adventus filii hominis. (Luc. X VII,28,a) Similiter sicut 
factum est in diebus Loth : (29) qua die exiit Loth a Sodomis, 
pluit ignem et salphur de coelo et omnes perdidit: (30) 
secundum hsec erit, qua die filius hominis revelabitur. (32) 
Memores estote [uxoris Loth]! 

LXXVIII. De supremo judicio prsesagium. 

V. 4381-4454 (Tat. c. 154.) 

(Matth. XXy,31) Cum autem venerit filius hominis in 
majestate sua et omnes angeli cum eo, ttinc sedebit super 
sedem majestatis suse, (32) et con^regabuntnr ante eum 
omnes gentes et separabit eos ab invicem, sicut pastor segre* 
gat oves ab hoedis, (33) et statuet oves quidem a dextriß 
suis, hoedos autem a sinistris. (34) Tunc dicet rex his qui a 
dextris ejus sunt: Venlte benedicxi patris mei, possidete pa- 
ratum vobis re^num a constitutione mundi! (35) Esurivienim 
et dedistis mihi manducare; sitivi et dedistis mihi bibere; 
hospes eram et collegistis me; (36) nudus et operuistis me, 
infirmus et visitastis me; in carcere eram et venistis ad me. 
(37) Tunc respondebunt ei justi dicentes: Domine quando te 
vidimus esurieutem et pavimus te, sitientem et deoimus tibi 
potum? (38) quando autem te vidimus hospitem et collegi- 
mus te, aut nudum et cooperuimus te ? (39) aut quando te 
vidimus infirmum aut in carcere et venimus ad te? (40) Et 
respondens rex dicet illis : Amen dico vobis, quamdiu fecistis 
um ex his fratribus meis minimis, mihi fecistis. (41) Tunc 
dicet et his, qui a sinistris erunt: Discedite a me maledicti 
in i^em setemum, qui prseparatus est diabolo et angelis 
ejus! (42) Esurivi enim et non dedistis mihi manducare; 

3* 



~ 36 - 

sitivi et non dedist^s mihi potum; (48) hospes eram et non 
collegistiB me, nudus et non operuistis me, ii^rmus et in 
carcere et non viaitastis me. (44^ Tunc respondebunt ei et 
ipsi dicentes: Domine, quando te vidimus esurientem ant 
sitientcm aut hospitem aut nudum aut infirmum vel in car- 
cere et non ministravimus tibi ? (45) Tunc respondebit illis 
dicens: Amen dico vobis, quam diu non fecistis uni de mino- 
ribus bis, nee mihi fecistis. (46) Et ibunt hi in supplicium 
SBtemum, justi autem in vitam setemam. 

LXXIX. Passionis praedictio; Judseorum de occi- 

dendo Christo consilium. 

V. 4459,b— 4480 (Tat. c. 155.) 

(Matth. XXVI,l,b) Et dixit discipulis- suis: (2) Scitis, 
quia post biduum pascha fiet, et filius hominis tradetur, ut 
crucin^atur. (3) Tunc congregati sunt principes sacerdotum 
et seniores populi in atrium principis sacerdotum, qui dice- 
batur Caiphas, (4) et consilium fecerunt, ut Jesum dolo te- 
nerent et occiderent. ^5) Dicebant autem: Non in die festo, 
ne forte tumultus fierel in populo. 

LXXX. Judas proditionem molitur. 

V. 4481— 86,b; 4790,b-97,a (Tat'c. 155.) 

(Matth. XXyi,14) Tunc abiit unus de duodecim, qui di- 
cebatur Judas lacariotes, ad principes sacerdotum (15,a) et 
ait illis: Quid vultis mihi dare? et ego vobis eum tradam 
(Luc. XXII,6,b) sine turbis. (Matth. XXVI,15,b) At illi con- 
stituerunt ei triginta argenteos. (16) Et exinde quaerebat 
opportnnitatem, ut eum traderet. 

LXXXI. Pedilavium Christi. 

V. 4497,b-4532,a (Tat. c. 156.) 

(Joh. Xin,l,b) Sciens Jesus, auia venit hora, ut transeat 
ex hoc mundo ad patrem, cum dilexisset suos, qui erant in 
mundo, in finem dilexit eos. (2,a) Et coena facta (4,a) sursit 
a coena (5) et mittit aquam in pelvim et coepit lavare peaes 
discipulorum et extergere linteo, c[uo erat prsBcinctus. (6»b) 
Et dicit ei Petrus: (8) Non lavabifl mihi pedes . . . . Bespondii 
ei Jesus: Si non lavero te, non habebis partem mecum. (9) 
Dicit ei Simon Petrus: Domine, non tantum pedes meos, 
sed et manus et caput. (12,b) Et dixit Jesus eis : Scitis quid 
fecerim vobis? (12,a) Postquam ergo lavit pedes eorum, re* 
cubuit iterum. 

LXXXn. Postrema paschae celebratio. 

V. 4532,b-54,a; 4559— 74,a (Tat c 157.) 

(Matth. XXYI,17) Prima die azymorum 0.cces8erunt dish 
cipuli ad Jesum dicentes: Ubi vis paremus tibi comedere 



- 37 - 

pascha? (18,a) At Jesus dixit: Ite in civitatem! (Luc XXII, 
10,b) et introeuntibus vobis occurret vobis homo quidam 
amphoram aquse portans; sequimini eum in domum, in quam 
intrat! (ll,aj et dicetis (Marc. XIV,14.b) domino domus: 
(Matth. XXVI,18,c) Magister dicit: QS,e) Apud te facio 
pascha cum discipulis meis. (Marc. XIv,15) Et ipse demon- 
sti'abit vobis coenaculum grande Stratum; et illic parate nobis! 
(16) Et abierunt discipuli ejus et invenerunt, sicut dixerat 
eis, et paraverunt pascha. (17,a) Vespere autem facto venit 
(Matth. XXVI,20,b) et discumbebat cum duodecim discipulis 
suis. (21,a] Et edentibus illis dixit: (Luc. XXn,15,b) Desiaerio 
desiderayi hoc pascha manducare vobiscum, antequam pa- 
tiar. (16) Dico enim vobis, quia ex hoc non manducabo illud, 
donec impleatur in regno dei. (Matth. XXyi,18,d) Tempus 
meum prope est. 

LXXXTII. Proditoris manifestatio. 

V. 4574,b— 77,a; 4580,b- 4608,a ; 4609,b— 36,a (Tat. c. 157.) 

(Joh. XIII,21) Cum hsec dixisset Jesus, turbatus est spi- 

riiu et dixit : Amen amen dico vobis, quia unus ex voois 

tradet me. (Matth. XXVI, 24,b) Vee autem hominiilli, per quem 
filius hominis tradetur! bonum erat ei, si natus non fuisset 
homo ille. (Marc. XIV,19,a) Atilli coeperunt contristari (Joh. 
XIII,22) et aspiciebant ad invicem, hsesitantes, de quo diceret. 
(24,a) Innuitergo Petrus (23) uni ex discipulis eins, quierat 
recumbens in sinu Jesu, quem diligebat Jesus. (25, b) Itaqueille 
dicit: Domine, quis est? (26) Respondit Jesus : Ille est, cui ego 
intinctum panem porrexero. Et cum intinxisset panem, 
dedit Judse Iscariot», (27,b) 6t dicit ei Jesus: Quod facis, 
fac citius ! (27, a) Et post buccellam introivit in illum Satanas, 
(30,b) et exivit contmuo. Erat autem nox. 

LXXXIV. Sacrsß coense institutio. 

V. 4686,b— 4652 (Tat. c. 158.) 

(Matth. XXVI,26,a) Coenantibus autem eis, accepit Jesus 
panem (27,b) et calicem (26,b) et benedixit et fregit (27,c) 
et gratias egit (26,c) deditque discipulis suis et ait : Accipite 
et comedite 1 hoc est corpus meum (28,a) et hie est saiiguis 
mens, (Luc. XXII,19,b) quod pro vonis datur (Matth. XXVI, 
28,b) et qui pro multis eifundetur in remissionem peccatorum. 
(Luc. XXI,19,c.) Hoc facite in meam commemorationem! 

V. 4653—61 (Tat. c. 159.) 

(Joh. XlII,35,a) In hoc cognoscent omnes, quia mei dis- 
cipuli estis. (34,a) Mandatum novum do vobis, ut diligatis 
invicem, sicut dilexi vos. (35) In hoc cognoBceot omnoa» quia 
mei discipuli estis, si dilectionem habueritis ad inviceoi. 



- 38 — 

LXXXV. Praedicitur Petri abnegatio. 

V. 4662-06,a (Tat. c 159.) 

(Luc. XXII,31) Alt autem dompuB: Simon, Simon, ecce 
Satanas expetivit vos, ut cribraret sicut triticum. (32,a) [Ego 
autem rogavi pro te], ut non deficiat fides tua. 

V. 4666,b— 67,a (Tat c. 160.) 

(Job. Xiy43,a) Et quodcumque petieritis in nomine 
meo, hoc faciam. 

V. 4670,b— 75,a (Tat. c. 159.) 

(Matth. XXVI,31,a) Tunc dielt illis Jesus: Omnes vos 
scanoalum patiemini in me in ista nocte ; [scriptum est enim : 
Percutiam pastorem et] dispergentur oves gregis. 

V. 4675,b-78,a (Tat c. 157.) ^ 
(Marc. XIV,19,a) At Uli coeperunt contriätari. 

V. 4678,b— 4706 (Tat c. 159.) 

(Matth. XXVI,83)Re8pondens autem Petrus ait Uli: Et 
si omnes scandalizati fuerint in te, ego nunquam scandali- 
zabor, (Luc. XXn,33,b) qui tecum paratus sum et in carcerem 
et in mortem ire; (Job. Xin;37,b) animam meam pro te 
ponam. (38,a) Respondit Jesus: Animam tuam pro me 

gones? Amen amen dico tibi, (Matth. XXVI,34,b) qnia in 
ac nocte, antequam ^llus cantet, ter me negabis. (35) 
Alt illi Petrus : Etiamsi oportuerit me mori tecum, non te 
negabo. Similiter et omnes discipuli dixerunt 

LXXXVI. Promissio paracleti. 

V. 4707—4718 (Tat c. 160.) 

(Job. XIV,1) Non turbetur cor vestrum ! .... in me cre- 
ditel (12,b) Ego ad i>atrem yado. (26) Paracletus autem 
Spiritus sanctus, quem mittet pater in nomine meo, ille vos doce- 
bit omnia et suggeret Yobis omnia, qusBCumque dixero vobis. 

LXXXYII. Christus in mante Oliveti. 

V. 4719-4725,a (Tat c. 161.) 

(Luc. XXII,39) Et egressus ibat secundum consuetudinem 
in montem Oliveti; secuti sunt autem illum et discipuli. 

V. 4725,b— 27,a (Tat c. 163.) 

(Job. XVIII,2) Sciebat autem et Judas, qui trade bat eum, 
locum, quia frequenter Jesus convenerat illuc cum discipulis 
suis. (Matth. XAVI,36,b) Dixit discipulis suis: 

V. 4727,b— 37,a (Tat c 162.) 

(Joh. X VI,6) Quia hasc locutus sum vobis, tristitia implevit 
cor Testrum. (20) Amen amen dico vobis, quia plorabitis et 



— 89 ~ 

flebitis yo8, mundtiB autem gaadebit; vos auten contristabi- 
mini; sed tristitia vestra veiretur in gaudium. 

V. 4737,b— 4812,a (Tai c. 163.) 

(Matth. XXVI,36,c) Sedete hie, donec vadam lUuc et * 
orem! (37,a) Et assumpto Petro et Jacobe et Johanne (38,a) 



alt illis: (Luc XXn,40,b2 Orate, ut non intretis in tenta- 
tionem! (Matth. XXyi,39.a) £t progreseus pusillum (Luc 
XXII,41,b) positis genibus (Matth. XXVI.39,b) procidit in 



faciem suam (Marc XIV,35,b) et orabat (Matth. XXVI,37,b) 
et coepit contristari et moestus esse, (Luc XXII,44) et'&ctus 
est sudor ejus sicut guttse sanguinis decurrentis in terram; 
(43,b^ factus est in agoniam; (Matth. XXyi,41,b) spintus 
quidem promtus erat, caro autem infiima. (Luc. aX1I,43,c) 
Et prolixius orabat (Matth. XXVI,42,bJ dicens : Pater mi, 
si non potest calix hie transire, nisi bioam illum, fiat vo- 
luntas fua! (40,a) Et venit ad discipulos suos et invenit eos 
dormientes (Luc. XXn,45) prse tristitia. (46) Et ait illis: 
Quid dormitis? (Matth. XXVl,40,c) sie non potuistis una 
hora vigilare mecum ? (46,b) eece appropinquavit hora etfilius 
hominis tradetur in manuspeecatorum. (41 ,b) Spiritus quidem 
promptus est, caro autem mfirma. (42,a) Iterum secundo abiit 
et oravit. ([Luc. XXII,43,a) Apparuit autem illi angelus de 
coelo conibrtans eum. Et prolixius orabat (Matth. XXVI^ 
42.b) dicens: Pater mi, si non potest hie calix transire nisi 
bibam illum, fiat voluntas tua! |(43,a) Et venit iterum (Luc 
XXII,45) ad discipulos suos et invenit eos dormientes, (Matth. 
XXVI,44) et relictis illis iterum abiit et oravit tertio, eundem 
sermoaem dicens. (45,a) Tunc venit ad discipulos suos et 
dicit illis: Dormite jam et requiescite! (46,b) ecce appropin- 
quavit, qui me tradit. 

LXXXYin. Christus a Jada proditus capitnr. 

V. 4812,b-28,a; 4833,b— 86,a; 4887,b-4923,a (Tat.cl640 

(Matth. XXVI,47,a) Adhuc eo loquente, ecce Judas unus 
de duodecim venit, (Jon. XyiII,3,a) cum accepisset cohortem, 
(Matth. XXVI,47,b) venit et cum eo turb« multa (Joh. XVIII, 
3,0^ cum latemis et facibus et armis. (2,a : Tat. c 163) Sciebat 
autem Judas locum; (Matth. XXyi,4ö,bj dederat illis signum 
dicens: Quemeunque osculatus foero. ipse est; tenete eum 
(Marc XIV,44,b) et ducite! (Matth. XXVI,49,a) Et confestim 
accedens ad Jesum, dixit: Ave rabbi! (Luc XXII,47,b) et 
appropinquavit Jesu, ut oscularetur eum. (Matth. XXyi,50,a) 
Dixitque illi Jesus: Amice, ad quid venisti? (Luc, XXI[,48,b) 
osculo filium hominis tradis? (Joh. Xyin,4) Jesus itaque.... 

frocessit et dixit eis: Quem queeritis? (5,a) Besponderuntei: 
esum Nazarenum. (6) üt ergo dixit eis 'Ego sum*, abierunt 
retrorsum et cecidemnt in terram. (Matth. XXVI,50,b) Tunc 
accesseruut et manus i^jecemnt in Jesum et tenerunt eum. 



— 40 - 

Hjuc. XXII,49) Videntes autem hi, qui circa ipsum erant...., 
dixerunt ei: Domine, si percutimus in gladio? (Joh. XVIIl, 
10) Simon ergo Petras habens gladium, edoxit eum et per- 
cufuit pontificis servum et ampa&yit auriculam ejus dexteram; 
erat autem nomen servo Malchus. (ll,a) Tunc ait Jesus 
Petro: Mitte gladium tuum in vaginam! (Matth. XXyi,53) 
An putas, quia non possum rogare patrem meum et ex- 
hibeoit mihi modo plus quam duodecim lejziones angelorum? 




teti^isset 

sanayit eum. (Matth. XXVI,55,a) In illa hora dixit Jesus 
turbis: (Marc. XIV,49,a) Quotidie eram apud vos in templo 
docens et non me tenuistis. (Matth. XXVl,55,b) Tamquam 
ad latronem exiistis cum gladiis et fdstibus comprehendere 
me ; (Luc. XXn,53) sed hsec est hora vestra et potestas tene- 
brarum. (Joh. XVni,12) Cohors ergo et tribunus et ministri 
Judsßorum comprehenderunt Jesum et ligaverunt eum. 

LXXXIX. Christus ad Gaipham ductus, a disdpalis 

derelictus. 

V. 4930—4941^ (Tat c. 164.) • 

(Joh. XVin,13,a) Et duxerunt eum. (Matth. XXVI,56,b) 
Tunc discipuli omnes relicto eo fugerunt. (56,a) Hoc autem 
factum est, ut adimplerentur scripturse prophetarum. 

V. 4941,b— 4945,a (Tat: c. 165.) 

(Joh. XVIIL15,a) Sequebatur autem Jesum Simon Petrua 
et alius discipulus (Matth. XXVI,58,b) a longe, (58,d) ut 
Tiderent finem. 

V. 4945,b-4948,a (Tat. c. 164-165.) 

(Joh. XVni,13,a) Et adduxerunt Jesum (Matth. XXVI, 
68,c) usque in atrium principis sacerdotum (Joh. XVIIl,13,c) 
Caiph», qui erat pontiiex illius anni. 

XC. Christus a Petro abnegatus. 

V. 4948,b-4970 (Tat. c. 165.) 

(Luc. XXn,55,a) Accensua autem erat ignia in media atrii 
(Joh. XVlll,18,a) et stabant servi et ministri ad prunas .... 
et calefaciebant se. (15,b) Discipultis autem ille (alius) erat 
notus pontifici et introivit cum Jesu in atrium pontificis. 
(16) Petrus autem stabat ad ostium foris; exivit ergo disci- 

Sulus alius, qui erat notus pontifici, et dixit ostiari» et intro- 
uxit Petnim. (17,a) Dicit ergo Petro ancilla ostiaria: Numquid 
et tu ex disdpulis es hominis istius? Dicit ille; (Marc aIT, 
68,b) Neque scio quid dicas; (Joh. Xyin,17,b) non sum; 
(Luc. XXn,57,b) non novi lUum. 



- 41 - 

V. 4971—82; 4985,b-5011,a (Tat. c. 166.) 

(Job. XVin.25,a) Erat a tem Simon Petrus stans et cale- 
faciens se. ((Matth. XXVI,71,b) Vidit eum alia ancilla et ait 
(Marc. XIV,69,b) circumstantibus : (Matth. XXVI,71,c) Et hie 
erat cum Jesu Nazareno. (73,b) Aceesserunt, qui stabant, et 
dixerunt Petro: Vere et tu ex illis es; nam et loquela tua 
manifestum te facit: (Marc. XIV,70,b) Galilaeus es. (Matth. 
XXVI, 72) Et iterum ne^avit cum juramento : Quia non novi 
hominem. (Joh. XVni.2o) Et dicit unus ex servis pontificis, 
cognatus eius, cujus abscidit Petrus auriculam: Nonne ego 
te vidi in horto curiT illo? (Matth. XXVI,72,a) Iterum ergo 
negavit (Marc. XIV,71,a) et coepit anathematizare dicens: 
(Luc. XXlI,57,b) Non novi eum. (Joh. XVIII,27,b) Et statim 
gallus cantavit. (Luc. XXII,61,a) Et conversus dommus respexit 
retrum (Matth. XXVI,75) Et recordatus est Petrus verbi 
Jesu, quod dixerat : Priusquam gallus cantet, ter me negabis. 
Et egressus foras Petrus flevit amare. 

XCI. Christus coram Caipha. 

V. 5055— 60,a (Tat. c. 168.) 

(Luc. XXII,63,a) Et qui tenebant Jesum, illudebant ei 
(65) et multa blasphemantes dicebaut in eum. 

V. 5060,b— 87,a (Tat. c. 167.) 

(Matth. XXVn,l,a) Mane autem facto (Luc. XXII,66,a) 
convenerunt seniores plebis et principes sacerdotum et scribsö 
(Marc. XV,l,b) consilium facientes (Matth. XXVI,59,b) et 
quaerebant falsum testimonium contra Jesum, ut eum morti 
traderent, (60) et non invenerunt .... Novissime autem ve- 
nerunt duo Msi testes (61,a) et dixerunt: (Marc. XIV,58,a) 
Nos audivimus eum dicentem: (Matth. XaVI,61,c) Possum 
destruere templum dei et post triduum resedificare illud. 
(63,a) Jesus autem tacebat (Marc. Xiy,61,b) et nihil re^pojidit. 
(Matth. XXVI,62,a) Et surgens princeps sacerdotum, 

V. 5087,b-5113,a; 5116,b-26,a (Tat. c. 168.) 

(Matth. XXVI,63,b) ait illi: Adjuro te per deum vivum, 
ut dicas nobis, si tu es Christus filius dei. (64,a) Dicit illi 
Jesus: Tu dixisti; (Luc. XXII,67) si vobis dixero, non credetis 
naihi (68,b) neque dimittetis. TMatth. XXVI,64,b) Verumtamen 
dico vobis, a modo videbitia nlium hominis sedentem a dextris 
virtutis dei et venientem in nubibus coeli. (6h) Tunc princeps 
sacerdotum scidit vestimenta sua dicens: Blasphemavit ! c^uld 
adhuc egemus testibus? ecce nunc audistis blasphemiam 
(Lue. XXII,71,b) de ore ejus. (Matth. XXVI,66) Quid vobis 
videtur? At illi respondentes dixerunt: Reus est mortis. 
(Luc. XXII,63,a) Et qui tenebant illum, illudebant ei (Matth. 
XXVI,67,b) et colaphis eum cedderunt (Luc. XXII,65) et 
multa l^phemantes dicebant in eum. (Mat^. XXyi,23,a: 
Tat. c. 167.) Jesus autem tacebat. 



— 42 — 

XGII. Christus ad Pilatum ductas. 

V. 5126,b-5147,a (Tat c. 169.) 

(Matth. XXVn,2,a) Et adduxerunt eum vinctum (Joh. 
XVm,28,b) in pi-8etorium (Matth, XXVII,2,b) et tradiderunt 
Pontio Pilato. (Joh. XVIII,28,d) Et ipsi non introierunt in 
praBtorium, ut non contaminarentui^sedmanducarent pascha. 

XGIII. Judae desperatio et pernides. 

V. 5149,b— 73,a (Tat. c. 169.) 

(Matth. XXV1I,3) Tunc videns Judas, qui eum tradidit, 
quod damnatuB esset, poenitentia ductus retulit triginta 
argenteos principibus sacerdotum et senioribus (4) dicens: 
Peccavi tradens sanffuinem justum. At illi dixerunt: Quid 
ad nos? tu videris. (5) Et projectis argenteis in templo, re- 
cessit et abiens laqueo se suspendit. 

XCIV. Christus coram Pilato. 
V. 5176-5251,a (Tat c. 170.) 

(Matth. XXVII,ll,a) Jesus autem stetit ante pnesidem. 
(Joh. XVIII,29,a) Exivit ergo Pilatus ad eos foras, (28,b: 
Tat c. 169) nam ipsi non introierunt in prsetorium, (29,b) et 
dixit: Quam accusationem aiiertis adversus hominem hunc? 
(30) Responderunt et dixerunt ei: Si non esset hie male- 
factor, non tibi tradidissemus eum; (Luc. XXIU,2,b^ hunc 
invenimns subvertentem gentem nostram et prohibentem 
tributa dare Caesari et dicentem se Christum regem esse. 
(Joh. XVni,31) Dixit ergo eis Pilatus: Accipite eum vos et 
secundum legem vestram judicate eum! Dixerunt ergo ei 
Judssi: Nobis non licet interficere quemquam: (33) Introivit 
ergo iterum in pi*8etorium Pilatus et vocavit Jesum et dixit 
ei: Tu es rex Judsßorum? (34) Bespondit Jesus: A temetipso 
hoc dicis an tibi alii dixerunt de me ? (35) Bespondit Pilatus: 
Numquid ego Judseus sum? gens tua .... tradiderunt te 
mihi; quid fecisti? (36,a) Bespondit Jesus : Begnum meum 
non est de hoc mundo ; si ex hoc mundo esset regnum meum, 
ministri mei decertarent, ut non traderer Judseis. (37|b) Ego 
in hoc natus sum et ad hoc veni in mundum, ut testimonium 
perhibeam veritati: omnis qui est ex veritate, audit vocem 
meam. (38,b) Pilatus autem exivit ad Judseos et dixit eis: 
(Luc XAin,4,b) Nihil invenio causse in hoc homine. (5) At 
lUi invalescebant dicentes: Commovet populum, docens per 
universam Judssam, incipiens a Galilisa usque huc. 

XCV. Christus coram Herode. 

V. 5251,b-57,a; 5260,b-69,a; 5276,b-5801,a 

(Tat c 170.) 
(Luc, XXlII,6,a^ Pilatus autem audiens Galilseam (7,a) 
et ut cognoyit quoa de Herodis potestate esset, (7,c) qui et 



— 43 — 

ipee Jerosalymis erat Ulis diebus, (7,b) remisit eum ad He- 
Todem. (8,a) Herodes autem viso Jesu savisas est valde ; (8,0) 
sperabat enim Signum aliquid videre ^ eo fieri. (9) Intero- 
gabat autem illum multis sermonibus; at ipse nihil illi 
respondebat. (10) Stabant autem principes sacerdotum et 
scnbse constanter accusantes eum. (ll,a) sprevit autem illum 
Herodes cum exercitu sno et illusit indutum veste alba, 

XCVI. Pilatus Cliristnm ad se reductum dimissurus; 
Judaei in Christi supplicium obstinati. 

V. 5301,b— 3,a; 5309,a ; 5314,b-88,a Tat. c. 170.) 

(Luc XXm,ll,b) et remisit ad Pilatum. (13) Pilatus 
autem convocatis principibus sacerdotum et magistratibus 
et plebe (Job. XIX,4,a) exivit ad eos foras (Luc. XXIII,14,a) 
et dixit eis: Obtulistis mihi hunc hominem quasi avertentem 
populum ; (Job. XIX,4,c) ecce ego in eo nullam causam in- 
^enio, (Luc. XXIII,15,a) sed neque Herodes; (15,c) ecce nihil 
digiimn morte actum est ei. (16) Emendatum ergo illum 
difflittam. (18,a) Exclamavit äatem universa turba dicens: 
(Joh. XIX,6,b) Crucififfe, crucifige! (7,c) Quia filium dei se 
fecit, (7,bj secimdum legem (nostram) debet mori. (8) Cum 
ergo audisset Pilatus hunc sermonem, magis timuit. (9,a>) Et 
ingressas est j^rsetorium iterum et dixit ad Jesum: Unde 
es tu? (10,b) mihi non loqueris? nescis quia potestatem habeo 
cmcifigere te et potestatem dimittere? (11) Respondit Jesus: 
Non haberes potestatem adversum me ullam, nisi tibi datum 
esset desuper ; propterea qui tradidit me tibi, majus peccatum 
habet (12) Exinde quserebat Pilatus dimittere eum. Judssi 
autem clamabant dicentes: Si hunc dimittis, non es amicns 
Caesaris; omnis, qui se regem facit, contradicit Csesari. (13,a) 
Püatns autem cum audisset hos sermones, addiixit foi'as Jesum 
et sedit pro tribunali. (15,a) Illi autem clamabant . . . . : 
Cracifige eum! (15,c) non habemus regem nisi Gaosarem. 
(Marc XV,3) Et accusabant eum summi sacerdotes in multis. 
(Matth. XXVn,12,b) Jesus vero nihil respondit. 

XCVn. Christus et Barrabas. 

V. 5402 (Tat. c. 170.) 

(Matth. XXVII, 16,a) Habebat autem Pilatus tuncvinctnm 
iusi^em, 

V. 5403-5 (Tai c 171.) 

(Joh. XVlII,40,b) qui erat latro (Marc. XV,7,b) et fecerat 
nomicidium, 

V. 5407 - 18,a (Tat. c 170.) 

(Matth. XXVII, 16,b) qui dicebatur Barrabas. (15,a) Per 
diem autem festum consueyerat prasses dimittere populo 



— 44 — 

nnum ex vinctis, (Marc. Xy,6,b) quemcunque petisseni 
(Matth. XXyiI47,a) Oongregatis ergo Ulis dixit Pilatos: 
Quem yultis dimittam vobis? 

v. 5418,b-26,a (Tat. c. 171.) 

(Matth. XXVII,20) Principes autein sacerdotum et seni- 
ores persuaserant populis, ut peterent Barrabam, Jesumyero 
perderent. (21,b) Et uli dixerunt: Barrabam. (22) Dicit illia 
Pilatus: Quid igitur faciam de Jesu» qiii dicitur Christas. 
(23,a) Dicunt omnes : Crucifigatur! (Luc, XXni,24) Et P ilatut 
adjuaicavit ßeri petitionem eorum. 

V. 5427,b— 29,a (Tat. c. 170.) 

(Matth. XXVII, 18) Sciebat, quod per iuyidiam tradidissent 
eum. 

XCVIII. Uxor Pilati somnio perterrita intercedit 

pro Christo. 

y. 5453,b— 70,a (Tat c. 171.) 

(Matth. XXVII,19,a) Sedente autem illo pro tribuuali 
fJoh. XIX,13,b: Tat. c. 170) in loco qui dicitur Lithostrotos, 
(Matth. XXVII, 19,b) misit ad illum uxor ejus, dicens : Nihil 
tibi et justo illi! multa enim passa sum hodie per yisum 
propter eum. 

XCIX. Pilatus demum Judseis obsequens. 

y. 5475,b— 92 (Tat. c. 171.) [ 

Matth. XXVII,24,a) Videns autem Pilatus, quia nihä 
proficeret, (Luc. XXIII,24) adjudicavit fieri petitionem eorufd 
(Matth. XXVII,24,c) Et accepta aqua layit manus coraa 
populo, dicens : Innocens ego sum a sanguine justi hujufi| 
vos yideritis. (25) Et respondens omnis populus dixit: Sa« 
guis ejus super nos et super filios nostros! 

y. 5493-96,a (Tat. c. 172 ) 

(Matth. XXVII,26,c) Tunc Pilatus tradidit Jesum eia^ 
(27,a) et mib'tes prsesidis suscipientes Jesum, 

C. Christus flagellatus et illusus ducitur ad supplij 

cium. 

y. 5496,b-5519,a (Tat. c. 172.) 

(Matth. XXVII,27,b^ congregayerunt ad eum uniyersf 
cohortem (26.b) et flagellatus est (30,a) et exspuentes in ei 
(Joh. XIX,3,b) dabant ei alapas , (Matth. XXVII,28) 
exuentes eum chlamydem coccineam circumdederont ei, (29,1 
et plectentes coronom de spinis posueruat super caput eji 



— 45 - 

(29,c) et gena flexo ante eo illudebant ei, dicentes: Ave rex 
Jndfleoruin ! (31,b) Et duzerunt eum ut cruciiigerent, (Joh. 
XIX,17,a) bajulantem sibi cmicem. 

V. 5520,b-23,a (Tat. c. 173.) 

(Luc. XXIII,27,a: Tat. c. 172) Sequebatur autem illum 
tnrba multa (Luc. XXIlI,49,b) et omnes noti ejus (Matth. 
XXVn,55.b) et mulieres multsB, (Marc. XV,41,b) qusB simul 
eam eo ascenderant a Gralilsea Hierosolymam, 

V. 5519,b-21,a; 5523,b~36 (Tat. c 172.) 

(Luc. XXIII,27,c) qu8B rtlan^ebant et lamentabantur eum. 
(28) Conversus autem ad illas Jesus dixit : Nolite flere super 
me,. sed super vos ipsas flete et super filios vestros ! (29,a) 
Quoniam ecce venient dies, in quibus dicent: Beat« steriles 
«t ventres, qui non genuerunt. (30) Tunc incipient dicere 
montibus: Cadite super nos! et colUbus: Operite nos! 

CL Christus crucifixus. 
V. 5537- 65,a (Tat. c. 173.) 

(Luc. XXin,33j^a) Et postquam venerunt in locum qui 
▼ocatur CalvarifiB, ibi crucifixerunt eum. (34,«) Jesus autem 
Äcebat: Pater, dimitte illisl non enim sciunt, quid faoiimt. 
(Joh. XIX,23,a) Milites autem .... acceperunt vestimenta 
«jus et fecerunt quatuor partes, unicuique militi partem, et 
tonicam. (24,aj Dixerunt ad invicem: (24,c) Soi-tiamur de 
tonica, cujus sit! Et milites qui dem hsec fecerunt. (19)Scrip8it 
totem et titulum Pilatus et posuit super crucem ; erat autem 
icriptum: Hie est Jesus Nazarenus rex Judseorum. (20,a> 
finnc ergo titulum multi legerunt Judseorum. (21) Dicebant 
ttgo Pilato .pontifices Judaeorum: Noli scribere 'Kex Judfiö- 
«nim*, sed quia ipse dMt: Hex sutn JucUßorum! (22) Re- 
■pondit Pilatus: Quod scripsi, scripsi. 

CIL Duo latrones cruoiflxi cum Christo. 

V. 5566—5612 (Tat. c. 173.) 

(Matth. XXVII,38J Tunc crucifixerunt cum eo duos la- 
^nes, unum a dextns et unum a sinistris ejus. (37,a) Prse- 
hreuntes äutem blasphemabant eum (40,a) dicentes: (^^»c) 
K rex Israel (40,c) et filius dei es, salva temetipsum, (40,e) 
iBBcende de cruce! (41) SimiH^r et principes sacerdotum 
fUndentes , cum scribis et senioribus dicebant: (40, b) Vah 
|Di deströit templum dei et in triduo illud resedificat, (42,b) 
^ ipsum non potest salyum facere ! (Luc. XXIII,39) Unus 
jBtem de bis, qui pendebant« latronibus blasphemabat eum 
'^eas: Si tu es Christus, salvum fac temetipsum et no8( 
^At) BespondeBS autem alter increpabat illum dicens : (40,c) 
' in eadem damnatione es, (41) et nos quidem juste; nam 



— 48- 

Jesum, qui crncifizufi est, qosBiitis; (6) nön est hie; surrexit 
enim sicut dixit; venite et videte locuin, ubi positus eiat 
dominus! (7,a) Et cito euntes dicite discipulis ejus (Marc. 
XVI,7) et Petra, (Matth. XXVin,7,b) qnia surrexit ! et ecce 
ptseceoit vos in GalilsBam; ibi eum videbitis, (Marc. XVI,7,b) 
sicut dixit vobis. 

V. 5846,b— 79,a (Tat. c. 176.) 

(Matth. XXVIII,8,a) Et exierunt cito de monumento, 
(Luc. XXIV,4,c) et ecce duo viri steterunt secus illas in veste 
lulffenti, (4,bj Dum mente constematae essent f5) ettimerent 
et declinarent vultum in terram, dixerunt aa illas: Quid 
quseritis viventem cum mortuis? (6) non est hie, sed sur- 
rexit. Recordamini qualiter locutus est vobis, cum adhuc in 
Galilsea esset, (7) dicens, quia oportet filium hominis tradi 
in manus hominum peccatorum et crucifigi et die tertia re- 
surgere! (Matth; XAV^ni,7,a) Et cito euntes dicite discipulis 
ejus, quia surrexit! et ecce praecedit vos in Galilaeam! ibi 
eum videbitis. (8) Et exierunt cito de monumento cum timore 
et gaudio magno, currentes nuntiare discipulis ejus. 

CIX. Judsei custodes subomant. 

V. 5879,b— 98,a (Tat c. 177.) 

(Matth. XXVlll,ll,b) Ecce q^uidam de custodibus venerunt 
in civitatem et nuntiaverunt pnncipibus sacerdotum omnia, 
quffi facta fuerant. (12,b) Et pecuniam copiosam dederunt 
militibus, (13) dicentes; Dicite *quia discipuli ejus nocte 
venerunt et furati sunt eum nobis dormientious* ! (14) Et si 
hoc auditum fuerit a prsBside, nos suadebimus ei et securos 
Yos faciemus. (15) At illi accepta pecimia i'ecerunt, sicut 
erant docti (?) et divulgatum est verbum istud apud Judseoa 
usque in hooiemum diem. 

GX. Petrus et Johannes sepulchrum visitantes. 

V. 5898,b~5918,a (Tat. c. 176.) 

(Lnc. XXIV,10) Maria autem Magdalene et Maria Jacobi 
. . . ,aioßbantapo8toli8 hac. (Joh. XX,3,a) Exiit ergo Petras etille 
alius discipulus^ (2,b) quem amabat Jesus, (3,b) et yenerunt ad 
monumentum. (4) Gurrebant autem duo simul et ille alius disci* 
pulus prsecucurrit citius Petro et venitprimus ad monumentum, 
(5,b) non tarnen introivit. (6) Venit ereo Simon Petras seqüenset 
introivit in monumentum et vidit ünteamina posita (7) et 
sudarium, quod fuerat supra caput ^us, .... separatim invo«^ 
lutum in unum locum. (8) Tunc ergo introivit et ille disci- 

Sulus, qui venerat primus ad sepulchrum, et vidit et cre« 
tdit. (LO) Abierunt ergo iterum ad semetipsos discipulL 



— 49 - 
CXI. Christus apparet Mari» et ceteris muHeribus. 

V. 5918—86 (Tat. c. 176.) 

(Marc XVI,9)b) Maria autem Magdalena (Job. XX,ll,a) 
stabat ad monnmentum foris plorans. (14,b) Et vidit Jesum 
stantem et non sciebat, quia Jesus est. (15,a) Dicit ei Jescur: 
Mulier, quid ploras? ^uem c^useris? (15,c) lUa didt ei: Do- 
mine, si tu sujitulisti eum, dicito mihi, ubi posuisti eum! et 
ego eum toUam. (14,b) Non sciebat, quia Jesus est, (15,b) 
existimans quia hortulanus esset. (16) Dicit ei Jesus: Maria! 
Oonversa illa dioit ei: Eabboni! quod dicitur magister. Et 
occurrit, uttangereteum. * 

V. teOOib i 44 (Tai c. 176.) 6\r,^^^- 

(Luc. XX,17) Dicit ei Jesus: Noli me tangere! nondum 
enim ascendi ad patrem meum; vade autem ad fratres meos 
et die eis: Ascenao ad patrem meum et mtrem vestrum, ad 
deum meum et deum vestrum! (Matth. AXVIII,10,b) (Tat. 
c 178) Nuntia fratribus meis ! 

V. 5945--50,a (Tat. c. 177.) 

(Job. XX,18} Venit Maria Magdalena annuntians disci- 
pulis: Quia vidi dominum et.hsec dixit mihi. 

V. 5950,b— 61 (Tat. c. 178.) 

(Marc. XVI,11) Et illi audientes .... non crediderunt 
(10,b) lugentes et flentes. (Matth. XXVIII,9) Et ecce Jesus 
oecurrit mulieribus, dicens : Avete ! IUsb autem accesserunt . , . ^ 
et adorayerunt eum. (10) Tunc ait Ulis Jesuse Nolite timere * 
ite, nuntiate fratribus meis, ut eant in Galilseam ! ibi me 
videbunt. 

CXn. Christus apparet duobus Emmauntem eun- 

tibus. 

V. 5962—74 (Tat. c. 179.) 

(Luc XXIY^IS) Et ecce duo ex ülia ibant ipsa die in 
castellum .... nomine Emmaus. (14) Et ipsi loquebantur ad 
inyicem de bis omnibus c[U8B acciderant. (15,b) Et ipse Jesus 
appropinquans ibat cum ilüs. (16) Oculi autem eorum tene- 
bantur, ne eum agnoscerent. (17) Et ait ad illos : Qui sunt 
hi sermones, quos confertis ad invicem ambulantes et estis 
tristes? (18) Et respondens unus dixit ei: Tu solus peregrinus 
es in Jerusalem et non cognovisti, qusB facta illa sunt in 
bis diebus ? . . . . 



*) Diese in den Ausgaben der Evangelien sowie auch 
bei Bänke und Schmeller fehlenden Worte stehen im Codex 
Gassellanus zwischen Job. XX,16 und XX,17. — 

4 



- 50 - 
Q^III. Aaoensio Christi m coelttm. 

V, 5975-8$ (Tot c 18A.) 

. . . ; (LttG. XXiy,49tb) Yos atitesu sedete in ciTitate, 
quoaijLusqve indnit9uni vurvat« ex altol (50) Eduxit autem 
ep« foxBfi in Bethai^iain et ele^aüs niambus benedizit eis. 

i5}) Et factom est, dum benediceret illis» reoeasit ab eis et 
erebätur in coelum (Mara XVI49,b) et sedit a dextris dei. 
(Luc. XXiy,52) Et ipsi adoraiites regressi sunt in Jenisalem 
cum gaudio magno (53) et erant semper in temploy landantes 
et Denedic^ntea deum. 



Vergleichen wir den vorstehenden lateinischen Heliand- 
text mit der Evangelienharmonie des Tatian, so ergeben 
sich über das gegenseitige Verhältnis beider folgende Ke- 
sultate: 

1) Was vor allen Dingen in die Augen f&Ut, sind die 
yielfftchen Auslassungen bald ganzer Capitel und grö- 
ikerer Capiteltheile, bald einzelner Verse und Verstheile des 
l^atian. Im Folgenden sind die wesentlichsten derselben 
übersichtlich zusammengestellt, wobei zu beachten ist, da& 
die ohne weitere Bemerkung angeführten Nummern die- 
jenigen sind, welche von Seiten des Dichters sranz unbenutzt 
DÜeben; alle einzelnen Verse und Versglieder des Tatian 
aber, welche der Dichter übergieng, hier Yollstan<]Ug aufeu- 
sälen, halte ich für zwecklos, zumal da dieselben aus meinem 
Abdruck des Codex Gassellanus unmittelbar ersichtlic)i sind: 

c. 3,b: MarisB yisitatio (Luc 1,39—56). 

c. 4,b : Hymnus Zacharisd (Luc. 1,67—79). 

c. 5,a: Genealogia Christi (Matth. 1,1—17). 

in c. 7 ist aus Luc. 11,21 die Beschneiauna Christi 

weggeblieben und nur die Namengeonng bei- 

behsäten, ebenso in c. 4 bei Johannes dem 

Täufer aus Luc. 1,59. 
a 16,b : die erste Berufnng des Andreas und Petrus 

(Joh. 1.37-42). 
c. 17,a: De Philippo et Nathanad. 
in c. 18 ist das Vorlesen aus Jesaiafl (Luc. IV,17— 20) 

übergangen, 
c, 19,b: das Predigen vom Schilf aus und Petri Fisch- 

zuff (Luc. V, 1—11). 
c. 21,b: Ubi Johannes testimonium dat de Christo 

(Joh. m,22-34, IV,36, IV,l-2) nebst dem 

Schlulz das Capitels. 
c. 22 : Ubi Jesus audiens, auod Jobannes traditus esset, 

secessit in fines Zabulon et Neptalim (Matth. 

IV,12--16), 



-51 — 

c. 30: De repudio (Matth. y,31-^3). 
e. 32: hierin igt die spedeUe Ausfftnrong Matth. y,39,b 
— 42 und Lnc. vXdO wegg^elalkön und nur die all- 

gemeine YonehTÜt 'de vindicta prohibila' beibe- 
alten. 

c. 41,a: Parabola de amico vel de tribus panibna pe- 
tetdom qtuBrendum pukandam (Lu.- XI,5~8.12, 
Matth. Vn,9-"11). 

c. 45: Ubi Jesus mittit duodecim diadpolos suos docere 
et curare omnes infirmitates: i^t nur mit Auswal 
benutzt und dadurch fast auf ^ tusammenge- 
Bchmohien. 

c 47: Ubi Jesus mundat leprosum. 

c. 49: Ubi socrum Petri a febribus sanavit Jesus. 

c. 52: Ubi volenti eum sequi dixit rulpes foveas habent. 

0. 54: übi curavit trans fretum demoniacuni qui in 
monumentis manebat (Matth. YIII, 28»ff.) : die 
Heilung der Beselzenen, deren Teufel in die Sftue 
&hren, diente dem Diditer nur dazu, mn diuAus 
emzelne Züge über das Wesen der Beselzenen 
zur Ausführung von Matth. Y1II,16 aus c. 51 zu 
entndimen; sonat ist aus diesem Gapitel nichts 
benutzt. 

c. 56: übi filium reguli absentem curayit; c. 57: Ubi 
Leyi publicanus convivium ei fecit, et dicentes 
scribsB et Phariseei diecipulis, quare cum publicanis 
et peocatoribus manducat magister vester; c 58: 
Ubi scribsB Signum petunt ab eo et eis multa didt; 
0. 59: Ubi qusedam mulier de turba clamavit, 
beatus venter quite portavit; o.60: Ubinuntiatur 
Jesu, quia mater tua et fratres tui.yolunt te Ti- 
dere; c. 61: Ubi Jesus mulierem, quaa fluxum 
san^^nis patiebatur, curavit et filiam Jairi prin- 
cipifl synagogse mertnam suscitavit; c. 62: Ubi 
duos C8BC08 curavit etdsemonium surdum et mutum 
eiecit; c. 63: Ubi Pharisni dieunt de Jesu, in 
Beelzebub hie ejicit dromonia; c. 64: Ubi Martha 
suscepit Jesum m domo sua; c. 65: Ubi Johannes 
de carcere misit ad Jesum interrogare eum; o. 66: 
Ubi exprobrat civitatibus in quibus factaa sunt 
plurimsB virtutes; c 67: Ubi auostoli revertuntur 
ad Jesum de prsedicatione ; c. 6o: Ubi Jesus eligit 
alios septuagmta duos discipulos et adjungens 
*" parabolam turrim sedificantiB et recis se ad proa- 
lium parantis; c. 69: Ubi apostoli confricaDant 
spicas in sabbato; c. 70: Ubi aiesabbato in syna- 

goga curavit manum aridam. — Von diesen 16 
apiteln dienten c. 56, 57, 61, 62, 70 nur ffanz im 
Al^emeinen als Grundlage zu t. 2348,b— 61,a, wo 
kurz erzält wird, Christus habe gelehrt, Kranke 



— 52 — 

feheilt und Todte auferweckt, und aus c. 63 igfc 
loiz Matth. IX,34 (blasphemia Phaiissdorum) in 

Yerbindnnff mit Luc. V,21 (aus c. 55) gleichfaUs 

nur im Allgemeinen zur Darstellung der üngläu- 

bigkeit der Juden benutzt : die übrigen 10 Capitel 

«ind ^anz übergangen, 
c. 71,a: Ubi Jesus in monte oravit (LucVI,12). 
c. 75,a: De fermento quod abscondit mulier, et alia multa 

discipulis. 
c 77,a: Qm seminat semen et vadit dormitu vel sui^it 

(Marc. IV,26-29). 
c. 78,a: De thesauro aoscondito in agro et negotiatione 

margaritarum. 
c. 78,c: De patrefamilias qui profert de thesauro suo 

nova et vetera. 
c 79: Ubi contra Jesum cives ejus indi^ati sunt dioentes, 

unde huic tanta; dies ist nur mit Auswai benutzt: 

we^gelalzen ist Luc. IV,23 und IV,25— 57.' 
c. 83: Ubi transfretantes venerunt in terram Genesar et 

turbse secuteesunttransmare; de manna in deserto. 

Nur einige wenige Verse daraus (Matth. X1V,34^ 

Joh. VI,24. 35 und VI,38. 40) sind ganz frei be- 
nutzt, indem sie den Gedanken zu y. 2974,b— 83,a 

hergaben, 
c. 84: De murmuratione Judseorum eo quod ait Jesus, 

ego sum panis vivus. 
c. 85: Uoi quidam Phariseus rogayit Jesum ad prandium 

et cogitabat quare non fuerit baptizatus. ' 
c. 86 : De apostolis, quare non lo tis manibus manducaverunt. 
c 88: Ubi Jesus surdum et mutum curavit. 
c. 89: Ubi Jesus super puteum Jacob mulieri Samaritanai 

locutus est. 
c 90 : Ubi Hierosolymis infirmum curayit, qui triginta 

octo annis jacuit in infirmitate, et multa cum 

Judseis ejus occasione disputavit. 
c 91: UbiJesus Septem panibus et paucispisciculisquatuor 

milia hominum saturavit, et preecepit apostoHs 

cavere a fermento Pharisseorum. 
c. 92,b: Abnegatio sui ipsius (Matth. XVI,24~27]. 
c. 93,b: übergangen ist Matth. XVn,10— 14 und Marc 

IX,13-15. 
c. 94: Ubi Pharissei dicunt ad Jesum, discede hinc quia 

Herodes vult te occidere, et curavit lunaticum. 
c. 96: Ubi Jesus interrogatus a äiscipulis suis, quis major 

erit in regno coelorum, instruit eos his exemplis, 

ut humilient se sicut parvulus (Marc. IX,32 — 34, 

Matth. XVni,l~6. 
c. 97 : Non debere prohiberi eos, qui faciunt signa in 

nomine Jesu (Luc IX,49, Marc IX,38— 39, lX,i7— 

48 und Matth. XVin,7-9). 



— 53 - 

e. 98: Non debere contemnere unum de pusillis, adjungens 

Bimilitudinem de ove perdita et de drachma. 
e. 99: De filio qui substantiam patris devoravib. 
c. 100,b: weggelalaen ist Matth. XVIII,18— 20. 
G. 101: Similitudo de rege qui posuit rationem cum 

servis suis. 
c ^02: Ubi Jesus interrogatur a PhanseBiSy si liceat 

uxorem diznitter&quacunque ex causa; deeunuchis 

propter regnum coelorum. 
c 103 : Uoi Jesus imposuit manus infantibus et Pharissei 

murmurant de Jesu, quia recepit publicanos et 

peccatores. 
e. 104: Ubi Jesus instruit eos qui nuntiaverunt ei' de 

Galilseis quos interfecit Pilatus, adjungens simili- 

tudinem nci in vinea. 
e. 105 : Ubi Jesus sanat in synagoga mulierem aridam et 

ourvatam. 
G. 106: Ubi Jesus ascendit Hierosolymam in die festo 

scenopegiflB. 
e. 107: De fratre qui quserebat partem hereditatis sui, 

et similitudo avari divitis destruentis horrea sua 

(Luc. Xn,13~21). 
c. 110: De villioo infideH. 
c. 112: Ubi in domo PharissBi sanat Jesus hydropicumet 

instruit eos qui prönos aceubitus in conviyiiä eli- 

gebaut, 
e. 113: Ubi Jesus decem leprosos mundavit. 
c. 114,b: Mater filiorum Zebedsoi rogat pro filiis suis. 
c. 115: Ubi Jesus responsum dat dicenti sibi, domine 

pauci simt qui salvi fiant (Luc. Xin,23— -30). 
c. 116: De Zacheo publicano. 

e. 118: das Beiten auf dem Esel bei dem Einzug in Je- 
rusalem weggelaizen, ohne Zweifel weil aasselbe 

bei den Deu&chen als schimpfliche Strafe galt; 

auch auizerdem ist das Capitel {nur mit Auswal 

benutzt. 
c. 120,b: Parabola de Pharisseo et publicano. 
c. 121 : De Nicodemo qui venit ad Jesum nocte. 
€. 123: Ubi Jesus maledixit ficulneam et aruit 
c. 124: Ubi Jesus dicit parabolam ad discipulos propter 

orandi instantiam de judice duro et vidua. 
c. 125: Ubi Jesus interrogatur a principibus sacerdotum 

in qua potestate hsec facis, adjungens parabolam 

de duobus filiis in vineam missis (Matth. XXI, 

23-31). 
e. 126,a: Parabola de patrefamilias qui vineam Buam 

locavit agricolis. 
c. 127: Simile est regnum coelorum regiquifecit nuptias 

filio suo. 
e. 129: De Sadducseis qui dicunt non esae tesaireeüon^m. 



- 54 -. 

et soterrogant de geptem fratribiu qui unam uxoTem 
kabuerunt. 

c 130: übi scriba interrogat Jesom quod maBdatmn 
maximnm est in lege. 

«. 181^b: daraufl iat übergangen Job. VII,3a— 86; Vn,41,b; 
Vn,42. 45 47 und Yn,49-52. 

€. 182: übi Jesus interrogatPharisnos cujus filius est Christas. 

c. 188: übi Jesus docd; ego sum lux mundi; Pharisaji e 
patre diabolo. 

c. 184: übi Jesus faciens lutum de sputo ponens super 
oculos coeci curavit eum. 

c 185,a: übi Jesus agnitus est eidem ceco et contendit 
multa cum JuCubis; de bono pastore. Beibehalten 
sind nur die SchlulxverBe des Capitels Job. X,19— 21 
(Dissensio iterum de Christo facta). 
'C. 186: übi interrogatus Jesus aJudseis, si tu es Christus 
die nobis manifeste (Job. X,22— 42). Hiervon sind 
wefiKoblieben v. 22—80, 84— 89.a und 40,b— 42,a. 

c 188: Ubi non receptus in civitate Samaritana, Johannes 
et Jacobus dicunt ad Jesum: si vis dicemus ut ignü 
descendat de ceelo. 

c 189 : übi Jesus venit in Bethaniam et multi Judsdorum 
euntes propter Lazarum crediderunt in eum; aus 
diesem Capiiel ist nur beibehalten Job. X]I,9,b 
XII, 19, XIl,l,a und 2n,2,a (et Martha ministrabat). 

c 140: übi Maria fudit alabastrum unguenti in ca^ite 
Jesu, et increpat Pharisseum; in diesem Capitel 
sind die beiden Salbungen (Matth. XXYI,?— 12) 
(Marc. XIV,3-8, Job. Xir,l-8) und Luc Vn,37— 50 
Y. Tat. zu einer einzigen verschmolzen (vgl. Beda zu 
Luc yil,87). Davon hat der Dichter nur benutzt 
Job. XII,8,b (et Maria unxit pedes ejus et tersit 
capillis suis), aber nur zu der allgemeinen Be- 
merkung, daiz auch Maria ihm gedient habe (im 
Ansdilrä an das Vorige^, sowie Luc. VII,48 (dicit 
ad illam: B^mittuntur tibi peccata tua) und den 
Schiulkvers Matth. XX,17,a (et ascendit Jesus Hie- 
rosoljmam). 

c^ 141: übi Hierosolymis Gneci volunt videre Jesum 
(Job. Xn,20-.86). 

c 142,a: übi Pharisssi interrogant Jesum, quando venit 
renmm coelorum (Luc'aVII,20— 21). 

e. 143: Ubi Jesus loquitur ad turbas et discipulos de 
aerWÄB et Phanssis. 

c 144: Ubi Jesus lamentatur super Hierusalem. 

c 145: übi multi ex principibus crediderunt in eum et 
non confitebantur, ne de synagoga ejicerentur; in 
€9iristo honoratur et spemitur jpater. 

c 147—149: Weltende und jüngstes Gericht. Diese Ca- 
pitel sind nur mit Auswal benutzt, 



— 55- 

c. 150: De decem virginibtis. 

c 151 : De eo qui peretfre profidscens tal^ita servis bxüb 

distribuii (l&tth. XXy,14-aO). 
c 152: Ut lumbi a emp er pTtBcincti nnt et lucems ar« 

dentes (Luc. XII»35--d8). 
c. 153: De eo qui peregpre acci^re sibi regnuxn profectos 

est, decem mnas servis suis dedit (Lac. XIa,12 — 27). 
c 156,b: die Deutung der Fulkwaschung (Job. Sin,li, 

13—20). 
C. 160; Übi Jesus bortatur discipulos suos, ut non payefiat 

cor vestrum (Job. XIV,1— 31): bieraus sind nur 

einige wenige Verse benutzt, nemlicb Job. XIV, 

13,a fv. 4666,a — 67,a) und Job. XIV,1, XIV,12,b, 

XIV,26. 
c 161: Ubi Jesus dicit discipulis suis, ^i quod babe t 

beulet :paracletL promissio (Job. aV,1— 27, XVL 

1— 33, XVII,1— 26); benützt ist daraus nur XVl,6 

und XVI,20. 
c. 164,b: Cbristus ad Annam ducitur; der Dicbter Iftfet 

ibn gleicb zu Gaipbas fubren: vgl. Mattb. XXVI 

58 (c. 164) \ind Job. XVIII,24 (c. 165). 
c. 166,a: Ubi interrogat princeps sacerdotum Jesüm de 

discipulis et de doctrina ejus (Job. XVin,19— 24). 
c. 169,b: die Verwendung der Silberlinge (Mattb. XXVIIy 

6-10). 
c 172: Simon von Cyrene ist wegselalzen, indem Isicb 

der Dichter mit Job. XIX^iT (Jesum bajulantem 

sibi crucem) begnügte. 
c 175: bei der Ereuzesabnabme ist die Beteiligung des 

Nicodemus (Job. XIX,39) übergangen. 

Von den 184 Cäpiteln des Tatian sind demnacb 60 ganz 
und von mindestens 40 weiteren grölkere Abscbnitte üoer- 
gangen, also, wenn wir noch die zablreicben oben nicht auf- 
geführten kleineren Auslaizungen hinzurechnen, über die 
Hälfte der £yangelienharmonie des Tatian. Der Grundsats^ 
welcher den Dichter dabei leitete , ist offenbar kein anderer als 
der, welchen BedazuLuc 1,1 dem Evangelisten Lucas beilegt, 
wenn er sagt: 

Et assecutum quidem se non pauca dicit (Lucas), sed 
omnia; verum assecuto omnia Visum est scrib^re non 
omnia, sed de omnibus, quse ad fidem legentium cre- 
deret idonea, quia nee ipse mundus, si scriberentur, 
caperet omnia, unde etiam consulto nonnuUa, quse ab aliis 
sunt dicta, prseteriit. 

Der Dichter wilte eben aus der reichen Fülle des Stoffes 
aus, was ihm für seine Zwecke dienlich schien. 

In die groize Lücke des Gedichtes zwischen dem Schluß 
des Cottonianus und dem letzten Fragment des Monaoensis 
fallen folgende Capitel des Tatian: 



— 56 — 

c. 179,b : Luc. XXIV,19— 85. 

c. 180 : übi Jesus jauuis clausis apparuit discipulis. 

c. 181 : übi Jesus iterum apparuit ThonuB. 

c 182: übi Jesus apparuit discdpulis super mare Tibe- 

riadis (Job. XaI,1— 14): ^chzug. 
c. 183: übi Jesus ter dicit Petro: diliffis me? (Job. XI, 

15-25). 
c. 184,a: Matth. XXVIII,16--Marc XVI,18. 

Wie weit der Dichter dieselben benutzt hat, können 
wir natürlich nicht wüken: soviel glaube ich jedoch bei der 
gro&en Vorliebe, mit der er die Eeue des Petrus behandelte, 
sicher annehmen zu düifen, daik er c. 183 wegen seiner di- 
recten Beziehung auf des Petrus Verleugnung (vgl. Beda zu 
Job. XXI, 15 ff:) schwerlich wird übergangen haben, und 
ebensowenig wird er sich die im gese^eten Fischzug c. 182 
sich darbietende Gelegenheit zu einer lebendigen Schilderung 
aus dem Fischerleben haben entgehen la&en, da er jenen 
ersten Fischzug des Petrus (c. 19,b) w^en der unmittelbar 
Torher schon nach Matthseus erzälten Berufung des Petrus 
ohne Störung seines Planes nicht berücksichtigen konnte. 
Am Schlulz des Ganzen Gedichtes aber fehlen im Monacensis 
nur noch einige Zeilen und diese wird der Inhalt des Schiulk- 
verses bei Tatian, nemlich Marc. XVI,20 (Et profecti prssdi- 
caverunt ubi^ue domino cooperante et sermonem confirmante 
sequentibus signis) ausgefüllt haben. 

. ä) Ein anderer für die einheitliche Gestaltung und plan- 
mäizige Gruppierung des Stoffes nicht minder wichtiger 
Punkt sind die Umsmlungen, welche sich der Dichter seiner 
Quelle gegenüber erlaubt hat (vgL Windisch p. 32- -34). Die 
wichtigsten derselben stelle ich hier (mit einfacher Angabe 
der betreffenden Verse des Dichters und der entsprechenden 
Gapitel Tatians) kurz zusammen, wobei die vielfachen klei- 
neren Umstellungen einzelner Verse und Versglieder inner- 
halb eines und oesselben Capitels unberücksichtigt geblieben 
sind: 

c 4 ist vor c. 3 gestellt, wodurch einerseits Verkündigung 
und Geburt des Johannes und andererseits Ver- 
kündigung und Geburt Christi in ungestörtem 
Zusammenhange behandelt sind. 

V. 754 — 762 ist ein Teil von c. 9 zwischen c. 10 und c. 
11 gestellt und ebenso v. 859—863 ein Teil von 
c. 4 zwischen c. 12 und c. 13. 

V. 863—959: c. 13. 

V. 1389-1540. c. 26—33. 

V. 1735-1802: c. 41-42. 

V. 1838—1994: c. 45 mit Einschaltung einiger Verse aus 
c 35 und c. 43. 

V. 2077—88 ist eine Stelle aus c. 45 nach c. 46 einge- 
schaltet. 



— 57 - 

V. 2339— 40,a ist eine Stelle aus c. 62 nach c. 55 einge- 
schaltet. 

V. 2389 2414: c. 72. 

V* 2415 — 2538 ist c* 75 — 76 gleich nach c. 72 und v. 
2575—2621 ebenso c. 77 nach c. 73 eingeschaltet, 
wodurch sich die beiden Auslegungen den betreffen- 
den Gleichnissen unmittelbar anschlielzen. 

V. 3685^3759: c. 118—119 mit Einschaltung einer Stelle 
aus c. 117. 

V. 3782 — 3841 : c. 128 mit Herüberziehung 'einzelner 
Verse aus c. 121, imd c. 131 steht vor c. 122. 

V. 4179—4271 besteht aus einzelnen Versen, die aus c. 
137, 139, 140, 137, 126, 142, 145 zusammengelesen 
sind. 

V. 4288-4341: c. 147—149. 

V. 4662—4718: c. 159-160 mit Einschaltung eines Verses 
aus c. 157. 

V. 4719-4812: c. 161-163. 

V. 5055—5126: c. 167-168. 

V. 5402-70 : c. 170—171. 

V. 5520—23 sind mitten in das c. 173, dessen einzelne 
Teile übrigens der Dichter sehr stark umgestellt 
hat, einige Verse aus c. 172 eingeschaltet. 

V. 5787—5846 ist in das c. 176 ein Vers aus c. 174 ein- 
geschoben. ^ 

V. 5846-5961: c. 176-178. 

Von den kleineren Umstellungen sei als besonders cha- 
rakteristisch nur ein Beispiel aufgeführt, weil hier durch die 
Umstellung ein eanz anderer Sinn in die benutzte Bibelstelle 
gekommen ist : die erste H^fte von Matth. XXVI,56 (hoc 
autem &ctum est ut adimplerentur scripturse prophetarum) 
bezieht sich bei Tatian wie iih Evangeuuip selbst auf die 
Gefangennehmun^ Christi, während es dem Dichter, der es 
ein&ch hinter die zweite Vershälfte setzte, in v. 4938—41 
eine willkommene Gelegenheit bot, die im ganzen Ge- 
dicht als Helden auftretenden Jünger bei dieser Flucht 
vom Vorwurfe der Feigheit zu retten. 

3) Aber auch abgesehen von den erwähnten Ausladungen 
und Umstellungen zeigt sich die freigestaltende Thätigkeit 
des Dichters in einer freieren Behandlung einzelner Stellen, 
wo ihm der zu Grunde liegende Bibeltext oft nur im Allge- 
meinen den Gedanken darbot. Als Beispiele mögen folgende 
Stellen dienen: 

V. 898-99: Matth. 111,10. 
V. 954—59 : Matth. 111,7—8 aus c. 13. 
V. 1347-59: Lue. VI,24-25 aus c 24. 
V. 1696—1702: Matth. Vn,2 aus c. 40. 
V. 2340 — 48 und 2361 — 66: Luc. V,21 aus c. 55 und 
Matth. IX,34 aus c. 63. 



- 58- 

T. 2441-*- 2538: Ausleffoiiff des Gleichnisses vom S&emaxm 

(c. 76). 
V. 2624—29: Matth. XIII,31— 82 aas c, 74. 
V. 2744—67 : Matth. VI,22— 23 aias c. 80. 
V. 2974-83: Matth. XIV,34. 35. 38. 40 aus c. 83. 
V. 5423—25 : Matth. XXVn,21—83 aus c 171. 
Mitunter legt der Dichter, wie wir sdioii vorher bei der 
Flacht der Jünger sahen, dem zu Grande liegenden Text 
einen ganz andern Sinn unter; dahin gehört z. B. die Be- 
ziehung des 'Nolite judicare' (Matth VJ[I,1 aus c. 40) und 
der justitia (Matth. v,6 aus c. 28) auf das ungerechte Richten 
in der Gerichtssitzung (v. 1691-92 und 1811—12). * 

4) Hin und wieder hat aber der Dichter auch einzelne 
Verse oder Versglieder der Evangelien benutzt, die sich hei 
Tatian nicht finden: es sind die m dem obigen lateinischen 
Texte cursiv gedruckten Stellen. Zur bequemeren Üebersicht 
stelle ich sie nier zusammen: 

V. 988 — 40 (c. 13): Joh. 1,27 (cujus non sum dignus ut 

solvam €Qus corrigiam caloeamenti) statt Matth. 

111,11 (cujus non sum dignus calciamenta portare) 

des Tatian. Diese Vertauschung scheint veranlaizt 

durch Bedazu Matth. m, 11 (alter evangelistadicit^ 

Non sum dignus ut solvam corrigia calceamenti 

ejus). 
V. 1146—48 (c. 18): Luc. IV,22 (et omnes testimonium 

illi dabant et mirabantur m verbis gratise, quse 

procedebant de ore eins). , 
V. 1407 (c. 26) : Luc. XI,38 (ut Wen videant) statt Matth. 

y,15 (ut luceat ommbus). 
V. 1645 fc. 37) : Matth. VI,19 (et ubi fures furantur) 

Stent bei Tatian nicht, wol aber gleich darauf der 

vom Dichter nicht benutzte Gegensabs aus Mattii. 

VI,20 (et ubi fures non furantur): der Dichter hat 

dies einfach mit Wegla&ung der Negation 

herübergenommen. 
V. 1912—15 (c. 45): Joh. Xn,25 (in hoc mundo in 

setema vita) fehlt bei Tatian , ist aber im Codex 

Cassellanus citiert. 
V. 1917—20 (c. 43): Luc. VI,46 (Quid autem vocatis me 

'domine domine* et non facitis qusB dico?) desgl. 
V. 2070-72 (c. 46): Joh. 11,11 (et crediderunt in eum 

discipuli ejus) fehlt bei Tatian, der nur die beiden 

ersten t'eiie dieses Vefses aufgenommen hat, und 

ebenso bei Beda zu Joh. 11,11. 
V. 2306—7 (c, 551: Marc. 11,2 (cum Jesus in domo esset) 

fehlt W Tatian. 
V. 2314 (c. 55) : Marc. 11,4 (nudaverunt tectum .... et 

patefacientes) desgL 
V. 2426—32 (c. 75): Luc ¥111,9 (et interrogabant eum, 

qu8ß esset hsec parabola) desgl. 



- 59- 

r. 2444---45 (c 76): Luc. Vni,ll (seinMi est v^rbum dei) 
d€agl. 

V. 2469—72 (c 76}: Luc* VIII,15 (qui in corde bono et 
optdmo audiens yerbum retinet) statt Matth. XVIII, 
23 (qui audit verbum) des Tatian. 

T. 2502—5 (c 76): Marc 17,19 (et deceptio divitiarum et 
circa reliqua concupiscentia) fehlt bei Tatian. 

Y. 2506 (c. 76): Luc. 7111,12 (ne credens salTus fiat) desgL 

Y. 2699-2711 (c. 80): Luc. 111,3 (Johannes prsdicans 
baptismum poenitenti» in remissionem peccatorum), 
111,18 (multa et alia ezhortans evangelizabat po- 
pulo), 111,19 (Herodes autem tetrarcha corripiebatur 
ab illo de Herodiade uxore fratris sui), während 
bei Tatian Matth. XIV,! und Marc. 71,17—18 den 
Anfang des Capitels bUdet. Veranlalxt ward der 
Dichter wol zu diesem Tausche durch Beda zu 
Marc. VI, 17, wo ausdrücklich auf Lucas hingewiesen 
wird. 

V. 2815—18 (c. 80}: Luc. IX,11 (et excepit eos et loque- 
batnr lUis ae regno dei} fehlt bei Tatian. 

y. 2857—58 (c 81): Luc. IX,lo (ut ponerentonte turbas) 
desgL 

V. 2864—67 (c. 81): Joh. YI,12 (dixit autem discipulis: 
Colligite, qu» superaverunt fragmenta, ne pereant) 
desgl. 

V. 2908—11 fc 82}: Joh. VI,16-17 (descenderunt disci- 
puU ejus aa mare et cum asoendissent in navim, 
venerunt trans mare .... et tenebree jam ÜBiCte 
sunt) statt Matth. XIV,23 (vespere autem facto 
solus erat ibi) des Tatian. 

V. 2916 (c. 82): Marc. VI,48 (in remigando) fehlt bei Tat 

V. 3342-48 (c. 109) : Luc XVI,21 (et nemo ilU dabat) 
desgl. 

V. 3548-49 (c. 117): Luc. XVin,35 (factum est autem, 
cum appropinquasset Jericho) statt Matth. XX,29 
(et egredientibus illis a Jericho) des Tatian. 

V. 3555-68 (c. 117}: Luc XVin,36— 37 (cum audirent 
turbam prsßtereuntem, interrogabant quid hoc 
esset ; dixerunt autem eis, quod . . . .} statt Matth. 
XX,30 (audierunt, quia ... ) des Tatian. 

V. 3572—74 (c 117): Luc XVIU,40 (stans autem Jesus 
jussit illos adduci ad se) statt Matth. XX,32 (et 
stetit Jesus et vocavit eos) des Tatian. 

V. 4502-3 (c 156): Joh. Xin,2 (et coena fticta) fehlt bei 
Tatian. 

y. 4948—50 (c. 165) : Luc XXII,50 (accensus autem erat 
ignis in medio atrii) desgl. 

V. 4962 (c. 165) : Joh. XVin,17 (non sum) desgL 

y. 5176 — 77 (c. 170): Matth. XXVII,11 (Jesus autem 
stetit ante preBsidem) desgl. 



— 60 — 

V. 5425—80 und 5475-77 (c. 171): Luc. XXin,24 (et 

Pilatus adjudicavit fieri petitionem eorum) desgl. 
V. 5501—2 (c. 172): Joh. XIX,3 (dabant ei alapas) statt 

Matth. XX V 11,30 (et percutiebaut caput ejus) des 

Tatian. 
V. 5561—63 (c. 173): Joh. XIX.21 (sed quia dixit: Rex 

sum JudsBorum) fehlt bei Tatian. 
V. 5729-35 (c. 174) : Joh. XIX,38 {et rogavit ut toUeret 

corpus Jesu .... et permisit Pilatus) statt Matth. 

XX VII,58 — 59 (et petiit corpus Jesu, Püatus autem 

jussit reddi corpus) des Tatian. 
V. 5741 (c. 174): Joh. XIX,38 (et tuUt corpus Jesu) fehlt 

bei Tatian. 
V, 5742—43 (c. 174): Matth. XXVn,60 (quod exciderat 

in petra) desgl. 
V. 5790— 92 (c. 176): Marc XVI,1 (qusB emerant) statt 

Luc. A.Xiy,l (quse paraverant) des Tatian. 
V. 5841-43 (c. 176): Matth. XVI,7 (et Petro) fehlt bei 

Tatian. 
V. 5898—5900 (c. 176) : Luc. XXIV,10 (Maria autem Mag- 

dalene oi Maria Jocobi . • . . dicebant apostolis hsec) 

desgl. 
V. 5962 (c. 179): Luc. XXIV,18 (Et ecce duo ex iUis 

ibant) statt Marc. XYlfl2 (Post haec autem duobus 

ex eis ambulantibus ostensus est euntibus) des 

Tatian. 

Ob der Dichter diese Stellen im Gedächtnis hatte oder 
ob er durch die Citate seines Tatianexemplars oder d rch 
die Gommentare darauf geführt worden, oder ob er neben 
dem Tatian und den Commentaren auch noch die vier Evan- 
gelien selbständig benutzte^ diese Erage zu erörtern dünkt 
mir zwecklos. 

5) Nach dem bisher Gesagten könnten bei den vielfachen 
Abweichungen allerdings Zweifel aufsleiffen, ob denn der 
Dichter wimlich den Tatian seinem 'Gediente zu Grunde ge- 
legt habe, wenn dies nicht durch anderweitige gewichtige 
Gründe bestätigt würde. Schon der Umstand, dalz im Groizen 
und Ganzen doch die Reihenfolge und die Zusammensetzung 
der einzelnen Abschnitte des Heliand wesentlich dieselbe ist 
wie, bei Tatian , spricht dafür. Besonders evident aber wird 
die IJebereinstimmung, wenn wir diejenigen Stellen ins Au^e 
falzen, wo sowol Tatian als auch der Dichter ihren Text in 
besonders auffälliger Weise gleichsam mosaikartig zusammen- 
gesetzt haben, m sind dies namentlich folgende: 

c. 14: V. 959—1011 (Windisch p. 35—36). 

c. 20: V. 1189—1202. 

c. 23: V. 1245-63 und 1268-97. 

c. 45: V. 1838—1915 und 1930—94 (Windisch p. 40-41). 

c. 55: V. 2296-2340. 



- 6i - 

c 74: V. 2622-29 (Windisch p. 39). 

c. 81 : V. 2820-86 und 2895—2903. 

c. 108: T. 3257—3305. 

Q. 114: V. 3518—42 (Windisch p. 89). 

c. 117: V. 3543-90. 

c. 139— 140: V. 4201 — 17 (Windisch p. 43 — 44). Hier 
kommt besonders in Betracht die Combination der 
beiden Salbungen , wenn auch der Dichter nur 
Weniges daraus benutzt hat (s. oben das Verzeich- 
nis der Auslaizungen). 

c. 146: V. 4273-88. 

c. 155: V. 4459—86 und 4490—97 (Windisch p. 41—42). 

c. 157 : V. 4574-77 und 4580—4936. 

c. 158—159 : v. 4636-66, 4670-75 und 4678-4706. 

c. 163: V. 4737-4812. 

c. 164: V. 4812-28, 4833—86 und 4887-4923 (Windisch 
p. 36—38). 

c. 166: V. 4971—82 und 4985— 5011. 

c. 167: V. 5060—87 (Windisch p. 39.) 

c. 168: V. 5087—5113 und 511^26. 

c 169: V. 5126—73. 

c. 170: V. 5176—5251, 5301—3, 5309 und 5314—88. 

c 173: V. 5566-5637, 5639-73, 5676—80 und 5688-95. 

c. 174: V. 5719-55. 

c. 176: V.. 5787— 5833 und 5837—79. 

Ein besonders anschauliches Bild dieser mosaikartigen 
Zusammensetzung des Tatianischen Textes gewährt die Aus- 
gabe Schm ellers, weniger der Codex Casselhinus. 

6) Falzen wir die Resultate der bisherigen Untersuchung 
kurz zusammen, so ergibt sich Folgendes. Der Dichter hat 
seinen Stoff nicht unmittelbar aus den vier Evangelien selbst 
combinierend aus^ewält, sondern vorzugsweise aus der 
Evangelienharmonie des Tatian geschöpft und zwar, wie aus 
der Note auf S. 49 hervorgeht, aus einer Handschrift der- 
selben, welche dem Codex Cassellanus näher stand, als den 
Texten, welche Schmeller und Bänke herausgegeben haben. 
Aber er band sich dabei keineswegs sclavisch an seine Quelle, 
sondern bewahrte sich ihr gegenüber seine volle Selbstän- 
digkeit. Dies zeigt sich schon in der weisen Auswal des zu 
verwertenden Stoffes, indem er sorgfältig Alles ausschied, 
was ihm für den Gang seines nach einem woldurchdachten 
mnheitlichen Plan angelegten Werkes entweder als über- 
flüizig oder gradezu als ungeeignet und stOrend erschien, 
bald ganze Capitel, bald größere oder kleinere Abschnitte 
oder auch mir einzelne Sätze und Satzglieder überschlagend^ 
zuweilen selbst aus sonst unbenutzten uapiteln gleichsam im 
Fluee nur vereinzelte Verse und Versglieder herausgreifend. 
Nocn deutlicher aber zeigt es sich in der Art und Weise, wie er 
den so ausge walten Stoff verarbeitete. Durch zweckmäfidge 



- «2 — 

Umstellungen bald im Qroiken bald im Kldinmi wuate er 
geschickt eine durchaus einheitliche Gruppieruzig xles Stoffes 
zu erzielen, und wenn er auch dann bei der Darstellung selbst 
oft Schritt vor Schritt seiner Quelle folgte , so bewegte er 
sich doch oft auch wieder freier, ja zuw^en bot ihm' seine. 
Quelle nur ganz im Allgmiein^ den Gedankengang dar. 
sodaik in solchen Fällen mitunter die benuisten Teile des 
Tatian kaum wiederzuerkennen sind. In einzelaeni Fällen aber 
nibetitnierte er auch statt der bei Tatian stehenden Worte 
andere aus den Parallelstellenin den EvanjE^lien oder schal- 
tete solche Evangelienstellen ein, die bei 'ßi.tian gttnz fehlen. 



Zweiter Abschnitt. 
Eifangelietiüommentare der Kirchenvater. 

Schon die Yerszalen in den Ueberschriften meines latei- 
nischen Heliandtextes zeigen, dsSx noch eine beträchtliche 
Anzal Stellen des Heliand übrig bleibt, für welche weder 
Tatian noch die Evangelien selbst einen unmittelbaren Anhalt 
bieten; dazu kommen aber weiterhin auch noch solche Stellen, 
wo zwar Verse aus Tatian oder den Evangelien benutzt sind, 
aber den vom Dichter ausgesprochenen Gedanken nicht voll- 
ständig decken. Nachdem ich alle diese Stellen vollständig 
ausgeschrieben hatte, galt es zu untersuchen, wie weit die- 
selben wirklich Eigentum des Dichters seien oder auf ander- 
weitigen schriftlichen Quellen beruhen. Zu diesem Zwecke 
war natürlich vor allem bei den Kirchenvätern in deren 
Commentaren und Homilien zu den Evangelien nachzusehen, 
wieweit dieselben etwa vom Dichter benutzt seien, und ida. 
gebe hier zunächst einfach die Resultate meines Suchens, 
um dann weitere Bemerkungen daran zu knüpfen: 

1) V. 1— 25,a und v. 32—37. 

'Viele zwar unternahmen es Evangelien Christi zu 
schreiben, aber nur viere wurden dazu von Gotti erkoren; 
denen war der heilige Geist in ihre Herzen befohlen und 
verständiger Sinn, daiz sie das Evangelium schreiben und 
alles aufzeichnen sollten, was sie von Christi Kraft gesehen 
hatten, was er selbst gelehrt und sethan hatte'. Zu Grunde 
lieg^ auizer Luc. 1,1 selbst folgende Bemerkung des Beda 
zu jener Stelle : 



- 63 - 

Falsa vero evangelia Lucas pxima mox pnefatione re- 
fdllit« Qaoniam quidem müUi, (inqoit) canati 8uni 
ordinäre narraHonem ..... qui non spvritus aameti 
mtmere donati, sed vacuo labore conatd ma^ia ordmarwt 
narrcUionem, quam historie texuerint yeri&tem üeo^ 
äliis comflendum opus, in quo frustra sudavere, reb'- 
querint, illis nimirum, qui, cum sint miattior, non tarn 
quatuor eta$^eUa quam unum qnatuor librorum yarietate 

fiuleherrima consonum ediderunt. Ediderant euim, sicut 
radiderunt illis, qui ab kiitio ipsi viderunt et ministri 
fuerunt sermonis, qua sententia non soli Lucas et Marcus« 
verum Matthsdus quoque et Johannes apostoli sunt 
designati: et ipsi enim in multis, qu» scriberent, ab 
üd, qui infttntiam pueritiam genealogiamque ejus scire 
et gestis interesse jMtuerant, audire opus habebant. 
Qu^ autem visum etiam sibi serihere dictt, non quasi a 
se sibiyisum, sed spiritu sancto instiganü sibi quoque 
yisum significat .... Non autem novorum quorumli oet 
eidem l£eopfailo et velut ignotorum ratio pendenda, 
sed eorum, de quibus emditus est, verborum promittitnr 
veritas ezpiimenda, scilicet ut, quo quid ordine de 
domino yel a dommo gestwm dictwnwe sit, agnoscere 
queat. 

' 2) V. 53,b— 60,a. 
'Damals hatte Gott den Eömem das gröste Beich ver- 
liehen, daiz sie alle Weltvölker bezwungen hatten und ihre 
Herzöge in allen Landen safiien.f Beda zu Luc. 11,1: 

Quod enim magis regni quietissimi et pulcherrimi, quan- 
tum ad homines, potuit esse pacis indiciimi, quam una 
totum orbem descnptione concludi, eodem cunctos lon^ 
lateque mundi fines census numismate comprehendi? 
Cujus auctor et moderator Augustus tanta juxta fidem 
historiarum duodecim annos circa tempus nativitatis 
dominicsd pace regnavit, ut tam forinsecis quam ci- 
vilibus bellis toto orbe sopitis spiritale prophetsB prsesa- 
gium etiam ad literam videatur implesse, qui videlicet 
propheta, cum mystica dispensationem Christi voce 
pwecineret dicens *Et erit in novissimis diebus pr»- 
paratus mons, domus domini in vertice montium et 
elevabitur super colles et fluent ad eum omnes gentes.' 

3j V. 60,b— 72,a. 

'Herodes war über die Juden zum Köniff erkoren, wie 

ihn der Kaiser von Rom dorthin gesetzt hatte , obgleich er 

nicht aus ihrem Geschlechte entstammte, sondern nur durch 

des Kaisers Gnade die Herschaft hatte.^ Beda zu Luc 1,5: 

Tempus quoque Herodis alienigenm regis etiam ipsum 

dominico attestatur adventui . Judaa regnum 

imi Herodi jussu Casaris Augusti tradittir guheman^ 
dum. 



— 64 - 

4) V. 75 und 98—92. 

'Zacharias aus dem Stamme Levi des Sohnes Jacobs*, 
trährend in der zu Grunde liegenden Stelle Luc. 1,5 ^de vice 
Ähia' steht. Hierzu sowie über den im Folgenden vom 
Dichter erwähnten Wechseldienst vergleiche Beda zu Luc. 
1,5: 

Dicendum paucis de Ähia, Cum David rex et propheta 
magna devotione peteret, ut inveniret tabemaculum deo 
Jacob, dominus autem magis hoc a Salomone fieri 
decemeret atque ideo David eidem Salomoni omnia, 
qu» ad impensas dpmus pertinebant, prsepararet\ . .., 
aivisionem sacerdotalium Leviticorumqtie gradmtm in 
omnia opera domus domini distribuit. Erant enim 

Srincipes sanctuarii et principes dei, id est summi sacer- 
otes tarn de filiis Eleazar quam de filiis Ithamar, quo- 
rum vices secwndum ministeria sua, ut ingrederentur 
domum dei viginti, quatuor sortihus (Hstinxit, in quibus 
Abia familiam, de qua Zacharias ortus est, sors contigit 

octava, Lege antiquitatum Josephi librum 

septimum, ubi statutum refert, ut utraque genei'atio 
(sc. Eleazar et Ithamar) juxta ordinem sortitianis mini- 
straret deo per dies octo a sabbato ad sabbatum, ubi 
etiam de tnbu Levitarum viginti quatuor partes factas 
asserit, ut ipsi quoque eodem modo sortiti juxta morem 
sacerdotum octonis diebus ministrarent. 

5) V. 374,b— 378,a. 

'Da war alles erfüllt, was weise Männer voraus gesagt, 
in welcher Niedrigkeit ( ödmödi ) er durch seine eigene Kraft 
auf diese Erde wollte kommen.* Beda zu Luc. 11,4: 

Cujus non prsetereunter tanta tamque benigna est humi- 
Utas intuenda, qui non solum incamari pro nobis, sed 
et eo tempore dignatus est incamari, quo mox censu 
Csßsaris adscriberetur atque ob nostri lioerationem ipse 
servitio subderetur. 

6) V. 380,b— 383,a und 407— 409,a. 

*Sie legte das Kind in eine Krippe, und doch haMe er 
die Kraft Gottes, der Menschen König*; und dann: *Das 
Eind liest in einer Krippe und ist doch König über Alles, 
aber Erde u/nd Himmel und über alle Menschen, der Walter 
dieser Welt* Vergleiche Beda zu Luc. 11,7: 

Quid enim major est omni laude? parvulus natus est 
nobis, ut possimus esse perfecti; qui totum mundum 
vario vestit omatu, pannis vilibus involvitur, ut nos 
stolam primam recipere valeamus; per quem omnia 
facta sunt, manus pedesque cunis sulstrincitur . . . . ; cui 
coelum sedes est, duri prsesepis angusua continetur 



- 65 - 

* 

....; qui ad dexteram patri sedet, in diversario loeo 
eget .... 

7) V. 449,b— 451,a. 

'Das Jahr «chritt fürder, bis dalk der Sohn Gottes hatte 
vierzig Tage und vierzig Nächte' (Luc 11,22). Vergleiche 
Beda zu Luc. 11,22: 

Dicit enim Mojses: 'Mulier si suscepto semine peperit 
masculum, immunda erit Septem aidms juxta dies 
separationis menstrusB; 'die ocmva circümcidetur intan- 
tulus;/ ipsa yero triginta tribus diebi/is manebit in 
sanguine purificationis suse, omne sanCtum non tanget 
nee ingredietur sanctuaf ium, donee impleantur dies puri- 
ficationijS su8b', et cetera qusB ad ritum parientis perti- 
nentia sequuntur. — (7+33=40 Tage). 

8) V. 463,b-467,a. 

Von Simeon heilet, es: 'Da fanden sie in dem Tempel 
eilten guten alten Mann, d&r so viele Winter und Sommer 
im Tempel aelebt und Gott Lob dargebracht hatte'. Beda 
zu Luc. 11,29 : . 

Vides non solum novi sed et veteris testamenti spe 

filturse vitaB desiderium habuisse dissolvi & corpore. 

— — Denique et Idithun^ postquam multa diu tacitus 
mundi mala contemplatus interna secum cördis medi- 
tatipne concaluit , tandem locutus . est • in linfi[ua suä 
et quid intus egerit promens : ,Notum (inquit) fac mihi 
donüne finem meum et numerum dieruin meorum quis 
est, ut sciam quid desit mihi! ecce veteres posuisH 
dies m^s* etc. 

9) V. 494— 499.a. ' ' 

'Simeon sagte ihr, :w^ie ihr Sohn würde den Einen zum 
PaUe, den andern zum Tröste : zur Freude denen, die seinen 
Lehren hörten, und denen zum Harme, die seinen Lehren 
nicht wollten hören.* Beda zu Luc. 11,34 : 

Bene in resurrectionem, quia lumen est, quia gloria 
plebis Israel, quia dicit* ,Ego sum resurrectib et vita; 
qui credit in me , etiamsi mortuus f uerit, . yiyet, et omnis 
qui vivit et credit in me, . non moritur in aetemum.^ 
Quomodo autem in ruinam, nisi ^uia lapis offensionis est 
et petra scandali, id est ruinae his qui ofendunt yerbmn 
nee credunt? 

10) V. 499,b-502,a. 

Simeon spricht zu Maria: 'Du wirst noch Summer er- 
leben, Harm m deinem Helrzen, wenn die Leute ihn ndii 
Waffen hinrichten; das wird dir grolzes Wehe zu erduldöu* 
Beda zu Luc n,35: 



— 66 - 

NuUa docet hietoria beatam Mariam ex hac vita gladii 
occisione mi^rasse, prsesertim cum non anima sed corpus 
ferro soleat interfici. ünde restat intelliffi gladium illum, 
de quo dicitur *Et gladius est in labiis eorum', hoc 
est dolorem dominiccB passionis ^us animam pertran- 
sisse, 

11) V. 520— 528,a. 

Die Prophetin Anna sa^: *Nun ist der heilige Christ, 
der Waltende selbst, auf diese Erde gekommen, die Leute 
zu erlösen, die lan^e in Not hier warteten; des kann sich 
^ nun die Menschheit freuen.* Beda zu Luc. 11,38 : 

Et ideo Anna et stipendiis viduitatis et moribus talibus 
inducitur, ut digna plane fuisse credatur qtuB redemp- 
torem venisse omnium nuntiaret 

12) V. 535,b-542. 

Im Anschluß! an Luc. 11,39 fahrt der Dichter fort: *Doch 
es ward nicht weiter in dieser Welt kund, als es der Him- 
melskönig selbst wollte; obgleich jeder heilige Mann den 
Christ erkannte, so wards doch nicht an des Königs Hof 
den Männern gemeldet, die ihm nicht hold waren, sondern 
es blieb ihnen durchaus verholen, bis aus dem fernen Osten 
drei weise Männer kamen.* Als Veranlalzung hierzu werden 
wir mit Windisch wol Beda zu Luc. 11,4 anzusehen haben: 

Superna dispensatione professio census ista desciipta 
est, ut suam quisque patriam ire juberetur,non tantum 
propter mysterium quod diximus. verum etiam ut da- 
mintts alibi conceptus alibi natus insidiantis sibi Herodis 
furorem facilius evaderet, qui si ßethleemitis parentibus 
nasceretur, fugam eorum subitam callidus scrutator 

Botuisset habere suspectum, praes^rtim cumeosde stirpe 
lavid, unde Christus erat futurus, cuncti genus ducere 
nossent. 

Die Dreizal der Magier aber findet sich angegeben bei 
Beda zu Matth. 11,4 wie bei Hrdban zu Matth. 11,11. 

Mystice autem tres magi tres partes mundi significant. 

13) V. 566,b— 592,a. 

Die Magier beginnen ihren Bericht : 'Einst waren edele 
' der Offenbarungen kundige Männer (gödspräkea gumon), die 
uns viel Hilfe vom Himmelskönig verhieizen. Nun war da 
ein sehr weiser Mann; das war unser Vorfah/re im Osten vor 
alten Zeiten: Icein anderer war der Offenharungen so kundig 
(spräkono s6 spähi); er konnte Gottes Wort berichten, da 
ihm Gott verliehen hatte, dass er von der Erde auf konnte 
Gott reden hören: darum war seine Weisheit so groiz. Vor 
seinem Tode rief er seine Jünger zu sich und sagte ihnen 



— 67 — 

wahrhaft voraus, was seitdem alles geschehen ist. Er sprach 
dalz ein weiser König von bester Geourt auf Erden kommen 
sollte, der Sohn Gottes und der ewige Herscher Himmels 
und der Erde, und an demselben Tage, an dem er geboren 
würde, sollte ein heller Stern im Osten aufgehen, wiq nie ein 
solcher gesehen worden/ Windisch fünrt als Quelle an 
Hraban zu Matth. U,2 (was mit Ausnahme des letzten Satzes 
aus Hieronymus abgeschrieben ist): 

Ad confusionem Judseorum, ut nativitatem Christi a gen- 
tibus discerent, oritur Stella in Oriente, quam futuram 
Balaam, cujiis successores erant, vaticinio noverant Ait 
enim inter cetera sie: ^Orietur steUa ex Jacob et eac- 
surget homo ex IsraeV, sicut in Numeris legitur, Idcirco 
autem Magi apud Israel pjaBcipue natum regem requi- 
runt, quia per Balaam de Israel nasciturum eum au- 
dierunt. 

in Verbindung mit 4. Mos. XXIY,16, wo Balaam seine 
Weissagung mit den Worten einleitet: 

Dixit auditor sermonum dei, qui novit doctrinam Äl- 
tissimi et visiones Omnipotentis videt, qui cadens apertos 
habet oculos. 

Dasselbe was Hraban nach Hieronymus sagt, ist aber auch 
bei Beda zu Matth.'II,2 ausgesprochen: 

Magi non propter magicam artem sie nominantur, sed 
propter aliquam philosophiam, in qua successores Balaam 
esse creduntur et propter prophetiam ejus incitati visa 
nova Stella natum regem qucerebant 

woneben der Dichter jedenfalls auch die alttestamentliche 
Geschichte Baleams selbst benutzte. Im dritten Abschnitt 
werde ich übrigens nochmals auf die Geschichte der drei 
Magier zurückKommen. 

13,b) V. 644—648. 

Zu Matth. n,8 fährt der Dichter fort: „Dann dachte er 
ihm zum Mörder zu werden; doch Gott dachte wider solche 
Dinffe : der konnte noch mehr erlangen und an diesem Lichte 
vollbringen, sodalz noch lange Gottes Kraft offenbar ist". 
Man könnte vergleichen Hraban zu Matth. 11,8: 

Diligenter didicit ab eis tempus stellse, quia necem sal- 
vatoris meditabatw in mente; finxit se vultu et verbis 
eum adorare volle, quem invida cogitatione tractäbat 
occidere .... Superfluo, Herodes, timore turbaris et frustra 
in suspectum tibi puerum stevire moliris .... Quem in 
Judsea regnare non vis, ubique regnat. 

Noch beizer aber stimmt Gregor der Grosze Hom. X (über 
Matth. n,l-12) : 

5* 



- 68 - 

Sed natiyitate regis nostri cognita Herodes ad callida 
argumenta convertitur, et ne terreno regno privaretur, 
renuntiari sibi ubi puer inveniretoir poäiulatj adorare 
eum velle se simulat , ut quasi hunc st invenire possü 
eoctinguat Sed quanta est humana malitia contra con- 
süium divinitatis? Scriptum quippe est: Nonest sapien- 
tia, non est prudentia, non est consilium contra deum. 

14) V. 673,b-675,a. 

^Und sie reichten ihm die Gaben, Grold und Weihrauch 
nach Gottes Symbolen (bi godes t^cnun, d. h. wodurch er als 
Gott bezeichnet wird) und Myrrhen.' Beda zu Matth. 11,11: 

In auro regalis dignitas ostenditur Christi, in thure ejus 
verum sacerdotium, in myrrha mortalitas camis. 

Noch zutreffender aber ist Hieronymus zu Matth. 11,11 : 

Pulcherrime munerum sacramenta Juvencus presbyter 
uno versiculo comprehendit : Thus aurum myrrham re- 
gique hominique deoque dona ferunt. 

und Gregorii Magni homilia X in 'Evangelia: 

Magi vero aurum thus et myrrham deferunt. Aurum 
quippe regi congruit; thus vero in dei sacrificium ponitur; 
myrma autem mortuorum corpom condiuntur. Eum 
ergo Magi, quem adorant, etiam mysticis muneribus 
prsBdicant, auro regem, thure deum, myrrha mortalem. 

Hräban zu Matth. 11,11 : 

Deferunt autem ei munera, quse non tam munera quam 
mysteria probantur. Per ista ergo munerum genera in 
uno eodemque Christo et divina majeaixs et regia po- 
testas et humana mortalitas intimatur. 

Die beiden ersten Eigenschaften (rex et deus) sind vom 
Dichter unter die göttliche Natur zusammengefalzt. 

15) V. 840— 855,a. 

Im Anschlulz an Luc. 11,51 ftlhrt der Dichter fort: ,In 
seiner Kindheit wollte er noch nicht seine grofze Macht 
kund thun, sondern wartete im Volke geziemend 30 Jahre, 
ehe er Zeichen thun und sagen wollte, daiz er der Menschen 
£önig sei. So verholen hielt er da noch Worte und der 
Weiimeit Fülle, dalz man an seinen Worten nicht gewahren 
konnte, dalz er solchen Verstand besaßs; er wartete geduldig, 
bis seine Zeit kam, daiz er sich offenbaren und die Leute 
lehren sollte.' Beda zu Luc. 111,23 (ebenso Hraban zu 
Matth. m,13) : 

Jesus annorum triginta baptizatur et tunc demum indpit 
Signa facere et docere, legitimum videHcet et maturum 



- 69 — 

tempus ostendens setatis bis, qui omnem setatem ad sacer- 
dotium vel ad docendum putant opportunam, qui etiam, 
ut supra lectum est, annoduodecimo cetotis su^ in medio 
doctorum sedens in templo non docens sed interrogans 
voluit inveniri; ut enim non auderent homines in infirma 
setate prsedicare, ille dnodennis inteiTOgat homines in 
terra, qui per divinitatem suam semper angelos docet 
in coelo. 

16) V. 882,b— 895,a." 

Johannes predigt: 'Ich taufe euch im Walzer, obgleich 
ich eure Sünden euch nicht erlaszen kann, dasz ihr durch 
meiner Hände Werk rein davon würdet. Aber der, der an 
dies Licht gekommen und mitten unter euch steht, obgleich 
ihr ihn nicht sehen wollt, der wird .euch taufen auf den 
heiligen Geist : er kann von Frevelgedanken und von Sünden 
säubern jeden , der seine Lehre befolgen will.* B^a zu 
Matth. in,ll : 

In poenitentiam baptizare se dicit, qui potestatem non 
habuit peccata dimittere; sed tamen profuit cum fide su- 
8ce]3tum baptisma Johannis, qui sequenti baptismati 
Christi praeparabat aedpientes. *Qui autem post me 
venturus est, fortior me est* : fortior est peccata dimittere, 
qui est deus et homo, quam ego, qui tantummodo sum 

Simplex homo. Ipse vos baptizabit in spiritu 

et igne, id est in gratia spiritus sancti et remissione 
peccatorum. 

Beda zu Luc. 111,16 (was Hraban zu Matth. 111,11 abschrieb) : 

Johannes autem non spiritu sed aqua baptizat, quia 
peccata aolvere non vatena baptizatorum corpora per 

aquam lavat, aed mentem per veniam non la/vat, 

Ipse vos baptizat spiritu sancto et igne, id est purga- 
tione sanctificationis et probatione tribulationis. 

und Beda zu Marc. 1,4: 

Cunctis gentibus liquet, quod Johannes baptismum poeni- 
tentise non solum prsedicavit, verumtamen quibusdam 
dedit, sed tamen baptismum in remissionem peccatorum 
dare non potuit; remissio enim peccatorum in solo nobis 
baptismo Christi tribuitur, ' 

17) V. 1024,b-26 und 1Ö30. 

Matth. iy,l (Tunc Jesus ductus est in desertum a spiritu, 
ut tentaretur a diabolo) gibt der Dichter so wieder: *Nach 
der Taufe gien^ der Herr selbst in eine Wüste; dort war er 
lange einsam, wie er es sich selbst erkor; er wollte sich da 
den Satanas versuchen lafisen.* Windisch beruft sich auf 
Hraban zu Matth. lY,!, wo ausgeführt ist, daik der 'spiritoa 



- 70 - 

a quo ductus est* sein eigner Geist, der heilige Geist gewesen 
sei. Aber derselbe Gedanke ist auch schon von Beda wie- 
derholt ausgesprochen, nemlich zu Matth. IV, 1 : 

Quod Christus Siio spiritu ductus in desertum locum 
certaminis voluntate ingreditur, admonet nos, ut accepta 
a baptismo remissione peccatorum et gratia spintos 
sancti contra antiqui hostis insidia accingamur. 

und zu Luc. IV,1 (auch zu Marc. 1,12): 

Verum ne cui veniret in dubium, a quo eum spiritu 
ductum sive expulsum dicerent in desertum, consulte 
Lucas primo posuit, quia Jesus plenus spiritu sancto 
regressus est ao Jordane, ac deinde intulit 'Et agebatur 
in spiritu in desertum*, ne quid contra eum valuisae 
spintus putaretur immundus. qui plenus spiritu sancto 

quo volehat ßradiendo, quaeque volebat, agebat. 

Non ergo virtute Spiritus mali Jesus agitur in desertum, 
sed voluntate sui Spiritus honi locum cfesertum, quo ad- 
versarium sternat, de victoria certus ingreditur. 

Auch Hieronymus zu Matth. IV, 1 sagt bereits: 

Haud dubium, quia a sancto spiritu ; ducitur autem non 
invitus, sed voluntate pugnandi. 

18) V. 1031- 44,a. 

*den Satanas, der die Menschen immer zur Siinde verlockt 
Er kannte dessen feindlichen Sinn, wie er einst mit seinen 
Lügen in Adam und Eva die Menschen zur Sünde verführte, 
da£ sie nach ihrem Tode zur Hölle musten. Um das zu 
wenden und den Menschen das Himmelreich zu ^eben, 
sandte Gott seinen Sohn. Das war dem Satanas leid, der 
den Menschen das Himmelreich misgönnte.* Windisch ver- 
gleicht hierzu Hrciban zu Matth. IV, 8: 

Justum quippe erat, ut sie tentationes nostras suis ten- 
tationibus vinceret, sicut mortem nostram venerat sua 

morte su/pera/re, ^ — Antiqwus enim hostis re- 

demptorem humani generis debellatorem suum in mundum 
venisse cognovit. 

Der erstere dieser beiden Sätze steht auch in Gregorii Magni 
homilia XVI in evangelia und der zweite bei Beda zu Luc 
rV,3. Ob wir aber in diesen Worten wirklich die Quelle 
des Dichters zu suchen haben, scheint mir zweifelhaft. 

19) V. 1044,b-49,a. 

*Er wollte darum mit denselben Sachen, mit denen er 
einst Adam und Eva betrog, auch den Heiland berücken.* 
Als Quelle bezeichnet Windisch die Betrachtung des Hraban 



— 71 — 

zu Matth. 1V,9, die wörtlich ans Gregor dem Grossen (hom. 
XVI in evang.) abgeschrieben ist, wo sie also lautet: 

Antiquus hostis contra primum hominem parentem in 
tribus se tentationihus erexit, quia hunc videlicet gula, 
vana gloria et avaritia tentavit, sed tentando superavit, 

quia sibi eum per consensum subdidit. r Sed 

quibiis modis primum hominetn stravit, eisdem modis a se- 
cundo homine tentator succuhuit. Per gulam quippe 
tentat, cum dicit 'Die ut lapides isti panes fiant'; per 
vanam gloriam tentat, cum dicit 'Si fiiius dei es, mitte 
te deorsum* ; per sublimitatis avaritiam tentat, cum regna 
omnia mundi ostendit dicens 'Hase omnia tibi dabo, si 

Erocidens adoraveris me.* Sed eisdem modis a secundo 
omine vincitur, quibus primum hominem se vicisse 
gloriabatur, ut a nostris cordibus ipso aditu captus exeat, 
quo nos aditu intromissus tenebat. 

Derselbe Gedanke ist aber auch ausgesprochen bei Beda zu 

Matth. IV,9: 

Antiquus hostis contra primum hominem tribus tentatio- 
nibus se erexit, id est gula,yana gloria et avaritia: iisdem 

vitiis secundum hominem, vincere tentavit • Sed 

eo modo a secundo victtis excessit, quo se primum vicisse 
gloriabatur. 

20) V. 1049,b— 52,a. 

'Doch der Herr hatte seinen Sinn wider den Schädiger 
so fest gehärtet^ wollte das Himmelreich den Leuten ver- 
leihen'. Beda zu Luc. rV,l: 

Jesus .... locum certaminis, quo adversarium stemat, de 
Victoria certus ingreditur, 

21) V. 1054,b— 63,a. 

'So lange er keine Speise kostete, so lanfi^e wagte der 
Unhold ihm nicht zu nahen und ihn anzureden, wähnend 
daiz er blolzer Gott wäre, der mächtige heilige Himmekwart. 
Als er sich aber hungern Heiz, daiz ihn nach seiner Menschheit 
begann nach Speise zu ffelüsten, da gieng der Feind ihm 
näner, wähnend daiz er ololzer Mensch wäre.' Zu Grunde 
liegen folgende Stellen des Beda, nemlich zu Luc. IV,2: 

Esuriit enim humilis deus homo, ne inimico innotescat 
sublimis homo deus. 

zu Luc IV,3— 4 (ebenso Hraban zu Matth. IV,3): 

Antiquus hostis redemptorem humani generis debella- 
torem suum in mundum venisse cognovit, unde et per 
obsessum hominem dixit: 'Quid tibi et nobis fili dei? 
venisti huc ante tempus torquere nos?' Qui tarnen prius, 
cum hunc passtbilem cerneret, cum posse martaUia perpeti 



- 72 - 

humanitatis videret, omne, qvtod de ^us divinitate suspi- 
catus est, ei fastu bubb superbiisB in duhium venit : nmil 
quippe inai -superbum sapiens , dum eßse hunc humilem 
conspidt, deum esse dübitavit, unde ad tentationis se ar- 
gumenta convertit Simulque animadvertendum, 

. . quod, nisi jejunare coepisset dominus tentändi occasio 
non fuisset nidbolo. 

nnd zu Matth. IV,11 (aus Gregor 1. c): 

Gognoscamus igitur in illö curam nostram, quia nisi 
hunc diabolus nominem cemeret, non tentaret. 

22) V. 1068-^74. 

*Die Menschen können nicht vom Brod allein leben, 
sondern durch Gottes Lehren sollen sie in der Welt weilen 
und sollen die Werke thun, die durch Gottes Wort geboten 
werden; das ist das Leben der Menschen, die das leisten 
wollen.* Beda zu Marc. 1,13 : 

JDecem vero praecepta sunt, per- quorum o^servantiam da- 
mino famulantes contra hostis indefessi malitiam cer- 
tamus. 

23) V. 1077,b-81. 

*Das Friedekind duldete des Feindes Willen und gab ihm 
Gewalt, dalz er ihn um seine grolze Kraft versuchen durfte, 
und liesz sich vom Leuteverderber führen, dalz er ihn auf des 
Tempels Zinne brachte.* Beda zu Luc. IV, 5 (ebenso Hraban 
zu Matth. IV,8): ' " * 

Cum ductus a diabolo deus homo narratur, mens refu^t, 
humansß hsec audire aures expavescunt. Cui tarnen m- 
credibilia ista cognoscimus, si in illo et alia facta pen- 
samus. Gerte iniquorum omnium diabolus caput est. 
Quid ergo mirum, si se permisit ab illo, in mortem duci, 
qui se pertulit etiam a membris illius crucififfi? Non 
est ergo indignum redemptori, quod tentari voiuit, qui 
' venerat occi<S. 

24) V. 1113,b-15,a. 

Satanas gieng traurig von dannen in die Flammentäler.' 
Beda zu Matth. IV, 10: 

'Vade Satanas!* subauditur in cBternam damnationem. 
und Hraban zu Matth. rV,10 : 

üt subaudiatur: vade in ignem aternum, qui paratus est 
tibi et angelis tuisi 

25) V. 1221-41,a. 

Bei Erwähnung der groizen Schaaren, die sich zum 
Herrn versammelten (Matth. IV,25), iügt der Dichter hinzu, 



— 73 - 

sie eeien nicht iu gleicher Absicht gekommen. Er teilt sie 
in drei Classen ein: die einen wollen sich nur' Speise und 
Trank bei der Menge erbetteln, andere wollten heimtückisch 
Christi Worte- und Thaten belauren und ihn dem Volk ver- 
halzt machen, daß? es seinen Lehren nicht hörte, und wieder 
andere endlich wollten gläubig seine Lehren hören, lernen 
und befolgen und sich von ihm in Gottes Reich führen 
laizen. — Windisch sucht die Quelle bei Hrdhan zu Matth. 
IV,25: 

Quadripartitam turbam -quse dominum sequebatur in 
Evangeüo noverimus: una pars eorum, qui fide et dt- 
lectione coelesti adhcerebant magisterio, sicut apostoli 
et ceteri. fideles qui discipuli vocabantur, quibus 
ille interiua exteriusque subvenit. Secunda ei*at invali- 
dorum et infirmorum, qui ob curätiones dominum seque- 
bantur. Tertia vero pars erat, quos sola fama et opinio 
ad dominum venire compellebat, experiri cu^ientes, quid 
opus domini esset, ut videntes et auaientes scirent, utrum 
debuissent. Quarta illorum erat, qui invidia ducti opus 
domini dehonestare volehant et ut eüm in sermone compre- 
henderent et ita apud principes accusarent, ut. eum morti 
traderenty sicut et fecerunt, quando ille permisit, non 
quando illi voluerunt. 

Die wahre Quelle scheint mir aber Beda zu sein, der zwar 
zu Matth. iy,25 nichts Einschlagendes bietet, wol aber zu 
anderen Stellen, wo gleichfalls von den zu Christo kom- 
menden Schaaren die Bede ist. Er sagt nemlich unter andern 
zu Marc. 111,7—8: 

Ecce Pharissei et Herodiani .... unanimi dominum con- 
silio perdere queerunt; at turba indocta et vulgus imde- 
cumque collect um unanimi illum dilectione sequuntur, 
Uli videntes Opera virtutum ejus et verha doctrina audi- 
entes nihil amplius äiscere quam ut eum persequerentur 
volehant. Isti opiuione tantum ducti virtutum ejus .... 
veniunt ad audiendum eum opemque salutis flagitandum. 

und zu Marc. X,l: 

Et hie notanda mentium distantia in turbis et Phari- 
saeis. Hce conveniunt ut doceantur et sui sanentur infirmi, 
sicut evangelista Matthseus aperte commemorat; illi ac- 
ceduntf ut salvatorem et doctorem veritatis tentandts de- 
cipiant* Nam hos devotio pietatis, illos stimtdus adduxit 
livoris. 

In diesen Stellen liegen zunächst die beiden letzten Classen 
des Dichtere vor, der nur diejenigen übergangen hat, welche 
Heilung ihrer Kranken suchten. Zur Aufstellung der eraten 
Classe aber ward er offenbar verknlaizt durch Seda zu Joh. 
VI,2 («benso Alcuin ad h. 1.) : 



— 74 - 

Sed abeuntem trans mare Galilse« Jesum multitudo 
maxima sequebatur, quse doctrinae, sanationis et refectionis 
ab eo coelestis munera summa perciperent. Sola illum 
^ens Judsea sequebatur credenao ; poBtquam vero per 
incamationis ^use dispendium fluctus yitss corruptibilis 
adiit, calcavit, transivit, maxima mos eum multitudo 
credentium secuta est nationum, spiritualitev instrui, 
sauari et satiari desiderans. 

indem er nur die yon Beda in geistigem Sinne mit Beziehung 
auf Christum als den Geber gebraucnten Ausdrücke refecUo 
und satiari auf leibliche Erquickun^ und Sättigung aurch 
mildthätige Menschen bezog. Zug[leich liegt aber hier auch 
nochmals die dritte Classe des Dichters vor, für die noch 
das credere hinzukommt, — Für das ^dehonesta/re velle opiM do- 
mini^ des Hraban finde ich freilich bei Beda nichts Ent- 
sprechendes: der in v. 1231,b— 33,a ausgesprochene Gedanke 
aber ward dem Dichter unmittelbar geboten durch Joh. X,20 
(Tat c. 135): 

Dicebant antem multi ex ipsis: Damonium habet ä 
insanit; quid eum audistis? 

26) V. 1263,b— 66,a. 

Bei der Aufzälung der zwölf Jünger heilzt es von Ja^ 
cobns dem andern (Jacobus Alphsei Luc. VI,15), er sei Christi 
Geschwisterkind (suiri) : 'sie waren von zwei Schwestern 

feboren, Christ und Jacob.* Zu Grunde liegt Beda zu Matth. 
,3 (ebenso Hraban zu Matth. X,3): 

Jacobus Älphcei ipse est, qui nominatur frater domini, 
quia Maria uxor Älphai soror fuit matris domini, quam 
Mariam Cleophae Joannes evangelista (XIX,25) cogno- 
minat, vel ideo quia Alphaeus Cleophas sit dictus seu 
ipsa Maria defuncto Alpnsei post na tum Jacobum Cleo- 
phsB nupsit, cui Simonem genuisse filium eumque canso- 
orinum domini esse ecclesiastica tradidit historia. 

Dem Ausdruck consobrinus (Geschwisterkind) entspricht 
aber genau jenes alts. suiri: vgl. ags. gesviria consobrinus, 
sororis filius. 

27) V. 1301— 2,a. 

Die pauperes spiritu bezeichnet der Dichter als *in ihrem 
Gemüte arm aw« Demut' Als Quelle bezeichnet Windisch 
Hraban zu Matth. V,3: 

Ne quis autem {)utaret paupertatem. q^uss nonnuncjuam 
necessitatem patitur, a domino prssdican, adjnnxit spiritu, 
ut humilitatem intelligeres, non penuriam. 

Dasselbe sagen aber auch schon Beda zu Matth. Yfi: 



— 75 - 

Id eat voluntaria paupertate humiles .... quia per hu- 
militatem regnum acquiritur, quod propter superbiam 
dimitti videbatur. 

und Augustin zu Matth. V,3 (Tractat. de sermone domini in 

monte) : 

Qua propter recte hie intelliguntur pauperes s^iritu hu- 
nüles et timentes deum, id est, non haoentes inflantem 
ßpiritum. 

28) V. 1305—6. 

Die Sanftmütigen sollen *die hehre Erde besitzen, dasselbe 
Reicht d. h. das Himmelreich, während Matth. V,4 nur 
steht 'possidebunt teri-am*. Windisch verweist auf Hrahan 
zu Matth.. V,4 (aus Hieronymus zu Matth. V,4 abgeschrieben): 

Non terram Judseee nee terram istius mundi nee terram 
maledictam spinas et tribulos afferentem . . . . , sed terra, 
quam Psalmista desiderat dieens 'Credo yidere bona 
domini in terra viventium^. 

Dieselbe Beziehung auf das Himmelreich findet sich aber 
auch bei Beda zu Matth. V,4: 

Possidebunt terram non maledictionis spinam germi- 
nantem, sed animam sine defectu pascentem. 

und bei Augi4Stin(L c) zu Matth. V,4. 

II] am credo terram, de qua in Psalm o dicitur *Spee mea 
es tu, portio mea in terra viventium*, 

vgl. übrigens auch unten zu v. 1325 ff., wodurch hier eine 
besondere Quelle überflüizig wird. 

29) V. 1307,b— 8,a. 

Statt des einfachen 'qui lij^ent* (Matth. V,5) sa|^ der 
Dichter: 'die ihre schandbaren Thaten bewemen,' W indisch 
verweist auf Hraban zu Matth. V,5: 

Notandum autem, quod quatuor modis fit planctus sanc- 
torum, cum priora |}6cca^a deplorant, cum in infemum 
cadentes plan^unt, cum in peccatis viventes, cum pro 
desiderio regni coelestis admodum tristes fiunt. 

Dieselbe Beziehung auf die Runden steht aber auch bei 
Beda zu Matth. V,5: 

Videlicet non communi luctu saecularis tristitise, sed se- 
eundum deum poenitenUa peccatorum instinctu vel etiam 
SBternse damnationis metu aut amore coelestium deside- 
riorum seu per compassionem prozimorum^ quia ißtema 
leetitia consolabuntur. 

wo zugleich der Zusatz ^ceterna latitia consolabuntur* den 



— 76 — 

Worten des Dichters *8ie ^v^erden in demselben Reich getvöatet' 
entspricht (s. u. zu v. 1325 ff.). 

30) V. 13l3,b— U,a. 

Statt des einfachen *misericordiam consequentur* (Matth. 
V,7: sa^t der Dichter: *ihnen wird Gott seihst milde*. Win- 
disch verweist auf Hraban zu Matth, V,7: 

Quibus hoc a misericorde judice rependitur, quod ipsi 
de miseria liberentur. 

Dasselbe sagt aber auch Beda zu Matth. V,7: 

Misericordes sunt, qui semetipsis benefaciendo consulunt 
et corigeudis proximis diligentiam impendunt, ut a mi- 
sericorae judice misericordiam consequantur (Bterndm. 

31) V. 1325,b-28. 

Der Dichter macht einen Ruhepunkt in der Aufzälung 
der Seli^preisungen , indem er sagt: *So hatte der Herr 
axiht Seligkeiten gesagt, mit denen ein jeder das Himmelreich 
erlangen soll, der es haben will*. Einfacher und zugleich 
zutreffender als die von Windisch aus Hraban angenihrte 
Stelle ist Beda zu Matth. V,10-ll: 

(V,10) Ad domini resurrectionem pertinere videtur, quia 
septimo die (hoc est sabbatho) transennt« et odava die 
quasi capite dierum redeunte caput surrexit ecclesise 
devicto persecutionis labore (septenario namque numero 
septempliciter multiplicato quadraginta octo * efficiun- 
tur, cm uni utique octava et capite dierum saeculi addito 
quinq^uaginta reperiuntur) , iinde et nos utique Spiritus 
sancti gratia et remissione peccatorum accepta in coe- 
lorum regnum inducimur, übi hcereditatem accipimus, 
consolamur et pa^cimur, misericordiam consequimur et 
mundamur et pacificamur, ut jam post transactam septi- 
manam hujus sseculi vitam intremus resurgentes futuram; 
et sie fit, ut, qui primus erat dies labentis ssBCuli, fiat 
tunc primus aeternae. 

(V,ll) Superiores autem sententias gener aliter digesserat 
usque ad octavam; inde jam coepit loqui prsesentes 
compellans, quamvis non solum ad eos ista pertineant, 
qui prsßsentes audiebant, sed etiam ad illos qui absentes 
, vel post futuri erant, »icut superius dicta, in quibus non 
dixit 'Vestrum est regnum opelorum* aut •Vos posside- 
bitis': sed ipsi ad eos pertmebont tantum (?), quibus 
prsBsentialiter loquebatur. Sed ideo maxime ad eos 
apostropham fadt prsesentibus loquens, quia intimare eis 

•) 1. novem. 



— 77 — 

I 
▼olebat dignitatem gradus eorum prsedicens passiones, 
quEis pro nomine ejus passi ei:ant. 

und Atigtistin (1. c.) zu Matth. V,ll : 

Sunt atUem omnes ista octo sententiee; jam enim cetera 
compellans loquitur ad illos qui ad;eraht, dicens 'Beati 
eritis ....*; superiores autem sententias generaliter diri- 
gebat 

wo die Ausdrücke ^generaliter digesserat und ^generaliter dt- 
rigehaV dem Ausspruch des Dichters entsprechen, dafis mit 
jenen acht Seligkeiten ein jeder das Himmelreich erlangen 
soll, während zugleich die Stelle Beda zu Matth. V,10 den 
eigentlichen Grund enthält, warum der Dichter bei jeder der 
allgemeinen Seligpreisungen (ptiit Ausnahme der fünften) die 
Beziehung auf das Himmelreich hinzufügte, auch wo sie bei 
Matthaeus nicht steht. 

32) V. 1359,b— 68,a. 

*Vos estis sal terras' (Matth. V,13) erklärt der Dichter 
so: *Den sündigen Menschen sollt ihr ihre Frevel schelten 
und mit Worten wehren, sollt beizem ihre bösen Thaten, 
damit sie dja Beizere ergreifen, die Teufelswerke verlalzen 
und das Reich Gottes suchen; mit euren Lehren sollt ihr 
manche Leute wenden an meinen Willen'. — Hierzu bemerkt 
Windisch, Hraban zu M!atth. V,13 bezeichne das ^auferre 
errorem ceterorum* als das dem Würzen des Salzes Ent- 
sprechende. Noch zutreffender erscheint Beda zu Matth. 
V,13 : 

In terra humana natura, in sale sapienUa verbi signifi- 
catur. Salis enim natura terra efßcitur infructuosäi, 
unde quasdam urbes legimus victorum ira sale seminatas: 
et hoc convenit apostoUcce doctrina, ut sale sapientice 
compescat in terra humana ca/rnis luxum saculi auU 
foeaitatem vitiorum germinare, 

und zu Luc. X1V,34: 

Bonum quippe est dei verbum audire, frequentius sale 
sapientise spuritalis cordis arcana condire, immo ipsum 
cum apostoiis sal terrse fieri, id est eorum quoque, qui 
adhuc terrena sapiunt, imhuendis mentibus sufficere. 

sowie Hieronymus zu Marc. IX,49: 

Habete in vobia sal: salsitudinem correcUonis amor 
proximi temperet et dilecUonem proximi sal jusUtia 
condiat ! 

zumal wenn man noch die folgenden Erklärungen zu Matth* 
y,13 hinzunimmt. 



. I 



— 78 — 

^ 33) V. 1368,b-80. 

Die Erklärung des zweiten Teils von Matth. V,13 lautet 
beim Dichter: *Vvenn aber einer, der Gottes Wort verkün- 
digen soll, diese Lehren verlälzt und seinen Geist zweifeln 
Imt, daiz er nicht die Leute mit seiner Predigt zum Him- 
melreiche locken will, sondern wankt von den Worten, dann 
wird Gott ihm gram und den Menschen wird er verhaizt, 
wenn seine Lehren nicht taugen/ Beda zu Matth. Y,13: 

Quod si sal evanuerit . . . . , id est si vos, per quos con- 
diendi sunt populi, propter metum persecutionis aut 
error em amiseritis regna coelorum, eoctra ecclesiam positi 
inimicorum opprobria siistinetis non dubium. 

zu Luc. XIV,34: 

At si quis semel condimento veritatis illuminatus ad 
apostasiam redieritj quo alio doctore corrigitur, qui eam, 
quam ipse gustavit, sapientiee dulcedinem a^ecit? 

und zu Luc. XIV,35: 

Sicut sal infatuatum, cum ad condiendos cibos camesque 
siccandas valere desierit, nuUi jam usui apertum est...., 
sie omnis, qui post agnitionem veritatis retro redit, neque 
ipse fructum boni operis ferre neque alios excolere valet, 
sed foras mittendus, hoc est, ab ecclesise est unitate se- 
cemendus. 

Diese letztere Erklärung, welche Windisch aus Hrahan zu 
Matth. V,13 anführt, steht also wörtlich ebenso schon bei 
Beda. 

34) V. 1409,b~29. 

Matth. Y,16 (sie luceat lux vestra coram hominibus) in 
Verbindung mit Matth. V,20 (nisi iustitia vestra plus quam 
scribarum et pharisseorum . . . .) gibt der Dichter so wieder : 
*So sollt ihr eure heiligen Worte den Leuten nicht verbergen, 
sondern hoch sollt ihr breiten das Gebot Gottes, daiz alle 
Menschen es verstehen und befolgen, wie das vor Zeiten 
weise Männer sprachen, als sie das alte Gesetz hielten, und 
daiz noch viel sorgsamer, als es im alten Bunde geboten ist, 
ein jeglicher soll Gott dienen*. — Vergleiche Augustin 1. c. 
zu Matth. V,16 (von wo Hrahan zu Matth. V,16 fast wörtlich 
abschrieb) : 

Posteaquam ergo cohortatus est audientes, ut se praepa- 
rarent ad omma sustinenda pro veritate atque justitia 
et ut non absconderent bonum quod accepturi erant, 
sed ea benevolentia discerent, ut ceteros docerent, non 
ad laudem suam , sed ad ^loriam dei bona sua opera 
referentes, incipit eos jam tnformare et docere quta do- 



— 79 - 

ceant, tamquam si qusererent dicentes : ,Ecce volumus et 
omnia sustinere pro tuo nomine et doctrinam noiji abscon- 
dere; sed quid est hoc ipsüm quod vetas abscondi et 
pro quo jubes omnia tolerari? numquid alia dicturus 
es contra ea quse in lege scripta sunt?* *Non (inquit), 
nolite putare quoniam veni solvere legem . . . ,' 

sowie Augustin 1. c. zu Matth. V,20: 

Dico enim vobis quia nisi abundaverit justitia vestra 
plus quam scribarum et pharisseorum , non intrabitis in 
regnum coelorum, id est, nisi non solum illa minima 
legis prcBcepta impleveritis , qusB inchoant hominem, sed 
etiam ista qua a me adduntu/r, qui non veni solvere 
legem sed implere, non intrabitis in regnum coelorum. 

Diese letztere Erklärung Augustins hat mit einigen Abän- 
derungen auch Beda zu Matth. V,20 aufgenommen , wo sie 
lautet: 

Nisi abundaverit justitia vestra plus quam scribarum 
et pharisseorum , ,,,, id est, nisi non solum illa minima 
legis pracepta impleveritis, quod est justitia pharisseorum, 
ut non occidant , sed etiam ista qu<e a me adduntur, 
quod est justitia eorum qui regnum dei intraturi sunt. 

35) V. 1436,b— 46,a. 

*Wer durch Feindschaft nur im Innern geeen einen 
andern sich erzürnt und ihm gram wird, dafz er an tödten 
wollte, wenn er könnte, da doch alle Brüder sind, der ist 
schon dem Tode verfallen und gam desselben Urteils wie 
der andere schuldig, der seinen Nebenmenschen tödtete.* — 
Wegen dieser Vereinfachung von Matth. V,22 mit Weg- 
la^ung der SteigeiTing (qui dixerit fratri suo i-acha, reus 
erit conciüo; qui autem dixerit fatue, reus erit gehennse 
ignis) verweist Windisch auf Hrahan zu Matth. V,22: 

Quia autem non intelli^ebant homicidium nisi peremp- 
tionem corporis humani, per quam vita privaretur, ape- 
ruit dominus omnem iniquum motum ad nocendum fratri 
in homicidii genere computari. 

Allein diese Berufung erscheint überflülzig : der Dichter hielt 
sich einfach daran, dala für den, welcher seinem Bruder zürnt, 
in Matth. V,22 ganz derselbe Ausdruck 'reus erit judicio^ 
gebraucht ist, wie in V,21 für den wirklichen Mörder, wo- 
durch die völlige Gleichstellung beider direct ausgesprochen 
erscheint. Höchstens brauchte man allenfalls anzunehmen, dem 
Dichter sei zugleich der ihm gewis geläufige Spruch 1. Joh. 
ni,15 (omnis qui odit fratrem suum, homicida est) dabei 
eingefallen. 



- SO- 
SO) V. 1492— 1503,a. 

Zu Matth. V,29 — 30 (si oculus tuus derter gcandalizät te, 
etc.) fügt der Dichter folgende Erklärung hinzu: *Die Ver- 
stümmelung bezeichnet, daü Niemand seinem vertrauten 
Freunde, Vie fest auch ihre Freundschaft und wie nah ihre 
Verwandtschaft sei, folgen soll, wenn er ihn zur Sünde 
verlockt: beizer ist es dann, dafis er den Freund von sich 
stolze und seinen Umgang meide u. s. w.* — Windisch ver- 
weist auf Hrdbcm zn Matth. V,29 (was übrigens last wörtlich 
aus Hieronymus abgeschrieben ist): 

Possumus quoque in dextro oculo et dextra manu fratrum 
et uxoris et liberorum et afQnium et propinquorum 
intelligere affectus; quodsi ad contemplandam veram 
lucem nobis impedimento esse cemimus, debemus trun- 
care istiusmodi portiones, ne dum volumus ceteros 
lucrificare, ipsi in setemum pereamus. 

Derselbe Gedanke ist aber wiederholt auch von JBeda aus- 
gesprochen, unter andern zu Matth. V,29— 30: 

. Non incon^-ne enim dexter oculus potest accipi dilectus 
aanicus et in rebus divinis consiliarius , cui non est par- 
cendus ne abjiciatur, si nos vult scandalizans in hseresim 
ducere. In dexterä accipituradjutor dilectus et minister 

in divinis operis. -: Possumus etiam in oculo dextro 

et in manu dextra intelligere prcypinquos, qui etiam sunt 
causa scandali amputandi. 

.und zu Marc. IX,42: . 

Manum quippe nostram appellat necessa/rium anUettm, 
cujus opere atque auxilio quotidiano opus habemus; sea 
talis, si nos Icßdere m aaitsa animae voluerü, excludendtis 
est a nostra societate, ne si cum perdito in hac vita par- 
tem habere voluerimus, simul in futura cum eo pereamus. 

37) V. 1515,b-17 und 1525— 28,a. 

Nachdem Matth. V,33— 36 im Anschluß; an den Bibeltext 
wiedergegeben ist, fährt der Dichter fort: *Drum sollen die 
Menschen sich vor vielen Eidworten hüten; denn wer sie zu 
oft gebraucht, mit dem wirds immer ärger, «da er sich nicht 
mehr wahren kann*. Und Matth. V,87 (quod autem his 
abundantius est, a malo est) gibt er so wieder: *Was man 
noch mehr darüber thut, dalz kommt von dem Uebel, daßs 
um der Untreue willen Einer dein Andern nicht will aufe 
Wort glauben'. — Dem entspricht Äugustin 1. c. zu Matth. 
V,33 (ebenso Hraban zu Matth. V,34): 

Ita ergo intelligitur prsecepisse .dominum ne juretur, ne 
quisqttam, sicut bonum appetit jusjurandum, assiduitate 



— 81 - 

jurandi ad j^uriam per conmetudinem delahaiw, 
Quapropter qui intelligit non in bonis, sed in necessariis 
jurationem habendam, refrenet se miantum potest, ut non 
ea utatur nisi necessitate, cum viaet pigros esse homines 
ad credendum, quod eis utile est credondxun/ nisi jara- 
tione firmetnr. 

und zu Matth. V,37 (ebenso Hraban zu Matth. V,37): 

Quod autem amplius est, a malo est, id est, si jurare 
cogens, scias de necessitate venire infirmitatis eorum, 
quibus aliquid saades, qua infirmitas utique malum est. 

Quod autem amplius est, a malo est: tu enim 

non malum facis, qui bene uteris juratione, quse etsi non 
bona, tamen necessaria est, ut alteri persuadeas, q[uod 
utiliter persuadee, sed a malo est illius, cujus infirmitate 
jurare cogeria. 

Diesen letzteren Gedanken hat auch Beda zu. Matth. Y,37 
aufgenommen: 

Non dicit 'quod amplius est malum est', sed 'a malo 
est/ ab illius videlicet infirmitate, a quo cogeris jurare^ 
et hcec infirmitas malum est; tu autem bene facis, qui 
bene juratione uteris, ut alteri persuadeas, quod utiliter 
suades. 

38) V. 1533,b— 36. 

Statt Matth. y,S9 (ego autem dico vobis non resistere 
malo) heilzt es beim Dichter: 'Ich lehre euch dagegen, ihr 
sollt euch nicht so rächen für feindselige Thaten, sondern 
sollt in Demut erdulden alle Wehthat und Schmach, die 
man euch in dieser Welt anthut.* — Zu Grunde liegt offen- 
bar AiMustin 1. c zu Matth. y,38—42 (ebenso Hraban ad 
h. 1.): 

Phariseeorum justitia minor est, non excedere in vindictdr 

modum, ne plus rependat quisque quam accepit. 

— Et hsec paeifi inchoatio; perfecta autem paz eat talem 

penitus noUe vindictam, — Parum videtur domino, 

si pro malo quod accei>eris nihil rependas, nisi etiam 
ampRus sis pa/ratus accipere, Quapropter non ait 'Ego 
autem dico vobis non reddere loalum pro malo', ut non 
solum non rependas quod tibi fuerit irrogatum, sed etiam 
non resisicts quominus aUiud irrogdtwr. Hoc est enim 
quod consequenter exponit: 'Sed si qp^B te perensserit 
in dextram maxillam tuam, prsebe illi alterum'; non 
enim ait 'Sed si quis te percusserit, noli tu pereutere'^ 
sed 'para te adhuc percutienti'. 

Weniger bestimmt spricht sich Beda zu Matth. y,39 aus^ 
indem er nach Auizälung von vier verschiedenen Graden 
der Bache fortfährt: 

6 



— 82- 

Non resistere malo, id est, ut non solum irrogatum non 
rependas, sed etiam ne aliud irrogetur non resistas. 

39) V. 1554—55. 

Nach Wiedergabe von Luc. VI,34 föhrt der Dichter fort: 
*Gebt denen eure Güter, die euch in dieser Welt nicht lohnen, 
und ringet nach dem Beiche Gottes!* Zu Grunde liegt Beda 
zu Luc. VI,37— 38: 

Dimittite et dimittemini; date et dabitur yobis: Dimittere 
nos injurias, dare beneficiaji*bet, ut et nobis peccata dimit- 
tantur et vita detur atema, 

40) V. 1608— 9,a. 

Die vierte Bitte (panem nostmm quotidianum da nobis 
hodie) lautet bei dem Dichter: *Gib uns täglich Unterstützung 
(daffo Kibuilikes räd), deine heilige Hilfe'. — Die Auslegung 
lautet oei Beda zu Matth. VI,11: 

* Panis quotidianus aut pro omnihus hujus vit<E necessi^ 
tatibus dictus est aut pro sacramento corporis Christi, 
quod quotidie accipimus; et ne moveant quaßstionem 
aliqui, qui non communicent quotidie sacramento Christa, 
restat ut panem quotidianum intelligamus divina pn»- 
cepts^ qu8B quotidie meditari oportet et operari. 

Dies ist ein Auszug aus Äugustin 1. c. zu Matth. yi,ll (von 
wo auch Hraban abschrieb) i derselbe sagt nemlich : 

I^nis quotidianus aut pro omnibus dictus est, qutB ht^us 
vitiB necessitatem su8tentant,'&\it pro sacrament-o corporis 
Christi, quod quotidie accipimus, aut pro spiritali cibo. 

und nachdem er ausgeführt hat, dafis es we^en Matth. VI, 
31. 33 zweifelhaft sei, ob wir Gott um die notwendigen 
Lebensbedürfnisse wirklich zu bitten braudien, fährt er 
fort: 

■ De sacramento autem corporis domini ut illi non moveant 
qusestionem, qui plurimi in orientalibus partibus non 
quotidie coensB dominicsß communicant . . . . , restat ut 
quotidianum panem accipiamus spiritalem, prsecepta sci- 
licet divina, quse quotidie oportet median et operarL 

Nadi Windisch soll der Dichter dieser letzteren Auffaizung 
(als cibus spiritalis) gefol^ sein: das ist aber keineswegs 
der Fall, sondern er hat sich einfach an die erste der drei 
Erklärungen (omnes hujus vitaB necessitates) gehalten. 

41) V. 1660,b-62. 

Zu Matth. VI,24 fügt der Dichter noch weiter hinzu: 
*eins von diesen Dingen mulz er aufgeben, die Lust dieses 



- 83- 

Leibes oder das ewige Lebend Zu Grande liegt Beda zu 
Matth. VI,21 (ebenso Hraban zu Matth. VI,21) : 

Ubi est thesaurus tuus, ibi est et cor tuum: hoc non 
solum de pecunia, sed et de cunctia passionibtts sciendum 
est; lascivi luäieray amatoris libido, gülosi deus venter 
est: huic servit unusquisque, a quo vincitur. 

42) V. 1712-21,a. 

'Man soll mehr die eignen Sünden bedenken , als daik 
man auf eines Andern Sünde acht gibt und hat doch seihst 
weit mehr Frevel vollführt; man soll erst sich selbst von 
Sünden säubern und dann mag man Andern mit seinen 
Lehren zu Hilfe kommen^ Windisch verweist auf Hraban 
zu Matth. Vn,5: 

Cura ergo proprise adhibenda est coecitati, quia hoc ex 
natura rerum est, non prius aliquem purgandse de oculo 
fratris festucsB ideonum effici posse doctorem, quam de 
mentis susß lumine trabem perfidia gravantis ejecerit. 

Ebenso gut könnte man 'auch vergleichen Beda zu Matth. 
Vn,5: 

Primo expeUe odium a te et deinceps jam eum, quem 
' diligis, emendare poteris* 

und zu Luc. VI,41: 

Et hoc ad superiora respicit, ubi coecum a coeco duci, 
id est, peccantem a peecatore castigari non posse prse- 
monuit. 

Weit zutreffender ist jedoch Hieronymus zu Matth. VH, 
3—5: 

De his loquitur, qui, cum ipsi mortali crimine teneantur, 
minora peccata fratribus non concedunt. 

43) V. 1725,b-35,a. 

Zu Matth. Vn,6,b fügt der Dichter die Erklärung hinzu: 
*So sind hier viele Leute, die nicht wollen hören eure neiligen 
Worte und Gottes Lehren folgen : die wilzen mit dem Guten 
nicht Bescheid, sondern viel heber sind ihnen leere Worte 
und unnütze Dinge; an denen sollt ihr eure Lehren und 
Gottes Wort nicht vergeuden*. Beda zu Matth. VII,6: 

Canes et porcos pro contemptoribus accipimus; non con- 
venit igitur istiusmodi in luto infidelitatis ^ manentibus 
porcis vel hsereticis vel hominibus ad vomitum pecca- 
torum revertentibus, evanaelicam margaritam ne con- 
culcent, id est contemnani illud et conversi incipiant vos 
dissipare. 

und Augustin 1. c. zu Matth. VII,6 (ebenso Hraban zu 
Matth. tn,6): 

6* 



-.--84 — 

Canes pro oppugnatortbus veritatis, porcos pro cqntemp' 
toribus posixos non iotcongrue accipimus. 

Die leeren Worte und unnützen Dinge aber sind die ludicra 
in der oben zu t. 1660—62 aus Beda angefahrten Stelle. 
Man vergleiche auch Beda zu Marc. lYy22\ 

Si quis habet sensum intelligendi verbum dei, non se 
subtrahat, non auditüm ad fabulas convertat, sed scru- 
tandis eis, quee veritas dixit, diUgenter aurem accommodet, 
diligenter manus im^lendis eis qusß jam intellexit, dili- 
genter linguam prsedicandis opportune importuneque 
Bubjiciat. 

44) Y. 1735,b-38,a und 1741— 42,a. 

Von den falschen Prop heten heiizt es : *Vor ihnen hütet 
euch, dafis . sie euch mit Worten oder Werten nidit verführen! 
sie kommen in solchem Gewände zu euch in lieblichem 
Schmuck und haben doch bösen Sinn; die könnt i\rt bald 
erkennen : sie sprechen weise Worte, aber ihre Werke taugen 
nichts.* Hieronymus ssu Matih. ¥11,15 (ebenso Hraban ad 
h. 1.): 

Qni videntur continentia, castitate, jejunio quasi quadam 
pietatis se veste circumdare, intrinsecus vero habent ani- 
mum venenatum, 

Beda zu Matth. 711,16: 

Hoe est, ad vultum nolite attendere, sed ad operal efcenim 
si non verhis, morihits blasphemant 

und zu Matth. yil,15 (fast ebenso Hraban ad h. 1): 

Cautius considerate eos. qui per Christianum nomen vos 
seducere nituntur^ dulciuus sermonibus scandodum infe- 
rentes, 

sowie Hieronymns zu Matth. yn,15 (ebenso Hraban ad h. 1.): 

Et de Omnibus quidem intelligi potest, gui aliud habitu 
ac sermone promitttmty aliud opere demonstrant 

und Augustin 1. c. zu Matth. ¥11,15 (nicht bei Hraban): 

Hie er^o illi, qui promittunt sapientiam cognitionemque 
veritatis, quam non habent, ptsBcipue cavendi sunt. 

45) V. 1766,b-71. 

Zu Luc. VI,45,a (et bonus homo de bono thesauro profert 
bonum) fugt der Dichter die Erklärung hinzu: 'wie es Gott 
selbst den guten Menschen Ribt; denn ohne seine Hilfe 
können sie mit Worten oder Werken nichts Gutes beschaffen : 
drum sollen die Menschen an sein Eines Erafb glauben*. 
Windisch führt als Quelle Hraban zu Matth. Vn,17 an: 



— 85 - 

Arbor autem bona ideo est voluntas bona, quia per 
ipsam convertitur homo ad summum atque incommu- 
tabile bonum ei impletur bono, ut faciat fructum bo- 
num. Äc per hoc aeus est autor oninium bonorum, hoc 
est naturce bona et voluntatis bonce,' quia nisi deus in 
illo operetw, non facit^ homo, quia proepa/ratwr voluntas a 
domino in homine, bona ut faciat deo donante, quod a 
86 ipso facere non poterat per liberi arbitrii voluntaie/m. 

Allein es genügt schon Beda zu Matth. YII,!?: . 

. Per arborem intelligimus seu bonam seu malam volun- 
tatem, fructus autem opera, qu» neo bonsB voluntatis 
mala nee mal» esse possunt voluntatis bona, qusß fit 
etiam bona, dum convertitur ad summum et incommu- 
tabile bonum et impletur bono, ut faciat fructum 
bonum, ac per hoc est, quod dicitur aitctor omnium 
bonorum, hoc est naturse bonse et voluntatis. 

46) V. 1776,b-77,a. 

*Viele Menschen fahren die breite Stralze, weil sie dazu 
ihr Gemüt und die Ltist der Welt verlockt»* Vergleiche 
Beda zu Matth. YII,13— 14 (aus Hieronymus abgeschrieben, 
ebenso auch bei Hraban ad h. 1.): 

.... si quidem multi de medio itinere veritatis saculi 
voluptatibus capti revertuntur. 

47) V. 1832— il6,a. 

Zu Matth. VII,29 sagt der Dichter: *Er lehrte, wie er 
Gewalt hatte, allen denen ungleich, die ehemals unter dem 
Volke zu Lehrern erkoren waren.* Dies geschah nach dem 
Vorgang von Beda zu Matth. VII,29: - 

Scribae enim docebant, quae scripta sunt in Mo^e et 
prophetis, Jesus" vero quasi donunus ipsius Moysi pro 
ub'ertate voluntatis suse vel ea, quae minus in lege vide- 
bantur, addebat vel commutans pi*8edicabat in populo, 
sicut snpra legimus. 

von wo Hraban zu Matth. VII,29 abschrieb, indem er nur 
zwischen quasi und dominus noch deus et einschaltete. 

48) V. 1864,b— 74,a. 

Matth. X,10 (operariuB dignus est cibo suo) führt der 
Dichter so aus: 'Denn den Lehrer soll das Volk ernähren, 
da das Heil, das er den Leuten sagt, lieblichen Lohnes wert 
ist. Der ist des würdig, dalz man ihn wol mit Speise er- 
nähre, der so Manchen soll die Seele besorgen und die Geister 
auf den S^ensweg lockeiu das ist ein gröizer Ding, dalz 
man viele Seelen besorgen soll, wie man me für das IHmmel- 
reich erhalten möge, als dalz man den Leib mit Speise ver- 
sorge. Drum soUen die Menschen den holdlich halten, der 



- 86 - 

ihnen den Weg znm Himmelreiche weist, sie den Teufeln 
entrückt und mre Sünden tadelt.* — Vergleiche Hieronytnus 
zu Matth. X,10 (von wo Hraban abschrieb): 

Communicet autem is, qui catechizatur, ei, qui se cate- 
chizat, in omni bono, ut, quorum discipuli metunt spiri- 
tiialia, consortes eos faciant camalium suorum. 

sowie Beda zu Luc IX,3 (und ebenso zu Marc. VI,8): 

Cum enim secundum MatthsBum diceret eis 'Nolite possi- 
dere aurum neque argentum*, et cetera, continuo subjedt 
'Dignus est enim operarius cibo suo* unde satis ostendit^ 
cur eos hsec possidere et ferre noluerit, non ^uodneces- 
saria non sint sustentioni hujus vitse, sed quia sie eos 
mittebat, ut eis hcsc deberi monstraret ab Ulis, quibus 
evangelium credentibus adnuntiarent, 

49) V. 1912,b-15. 

*Wenn ihr auf der Sendfahrt eure Seele verliert um 
dieser Lehre willen, dann sollt ihr sie in dem Lichte Gottes 
wieder vorfinden; denn euer Vater erhält sie im Himmel- 
reiche'. Zu Grunde liegen kOnnte Beda zu Matth. X,39: 

Animam dicit präsentem vitqm, quam qui negavent in 
persecutione, prseparat perditioni stemse: qui tota die 
pro Christo mortificandam tradiderit, illic vivificabit. 

oder Beda zu Luc. XVn,33 (von wo Hraban zu Matth. X,39 
abschrieb): 

Et quicunque perdiderat illam , vivificabit eam, id est, 
qui hie perdiderit, Ulic vivificabit; qui propter Christum 
morti tradiderit, tota die seetimans eam ut ovem occi- 
sionis, exurgente tunc et adj^uvante Christo liberam eam 
inveniet propter nomen Chnsti. 

Es genügt aber schon die im Cod. Cass. citierte Stelle Joh. 
Xn)25,b (et qui odit animam suam in hoc mundo, in aitam 
ceternam custodit eam. 

50) V. 1917,b--20. 

Zu Matth. Vn,21,a fast der Dichter hinzu: 'Viele sind, 
die täglich zu Gott um Hufe rufen, in ihrem Herzen aber 
an Anderes denken und Werke der Schande thun : denen 
sind die Worte nichts nütze*. Windisch verweist auf Hraban 
zu Matth. V1I,21 : 

Ergo sicut Ruperius dixerat eos, qui habent vestem vitse 
bonse, non recipiendos propter dogma neqnitise, ita nunc 
e contrario asserit, ne his (juidem accommodandam fidem, 
Qui, com poUeant integritate fidei, turpiter vivant et 
aoctrinse integritatem malis operibus destruant. 



- 87 - 

Ebenso nahe liegt aber Augustin 1. c. zu Matth. VI1;21: 

Ne putemus ad illos fructus jam pertinere, ei c^ma do- 
mino nostro dicat Domine Domine et ex eo nobis arbor 
bona videatur; sed illi sunt fructus, facere voluntatem 

patris qui in ooelis est. Dicere videntur etiam 

illi, qui non hoc, quod sonant et intellectu cemunt, et 
Yoluntate agunt, sed voce tantum sonant, secunduni 
quem modum dominus ait 'Non omnis, qui dicit mihi 
Domine Domine, intrabit in regnum coelorum^ 

und Beda zu Matth. Vn,21 : 

Utrumque enim servis dei necessarium est, ut et opus 
sermone et sermo operibus comprobetur. 

Noch näher liegt aber Luc. yi,46 (Quid autem vocatis me 
'domine domine' et non facitis qua dico?), welche Stelle 
zudem im Codex Cass. citiert ist. 

51) V. 1924,b-27. 

Nach Matth. yil,21,b fährt der Dichter fort: 'diebrauchen 
nicht 'mit Worten so viel um Hilfe zu rufen, da Gott aller 
Menschen Gedanken, Worte und Werke kennt imd ihnen 
ihrer Werke Lohn gibt*. — Die von Windisch aus Hrdban 
zu Matth. y 11,21. 23 angeführten Stellen stimmen durchaus 
nicht hierzu; aber es bedarf auch gar nicht einer Berufung 
auf andere Quellen, da einfach Matth. yi,7 — 8 zu Grunde 
liegt, was der Dichter aus Tatian c. 34 herübemahm. 

52) V. 2029,b— 32. 

'Doch ohne zu zweifeln glaubte die h. Jungfrau wol, 
da£s nach diesen Worten der Heiland helfen würde*. Zu 
Grunde liegt Beda zu Joh. n,5 (was Alcuin wörtlich ab- 
schrieb) : 

Sciebat quideni mater ejus humanitatem filii sui; licet 
hoc modo videretur negare, quod poscebatur, mater 
tarnen sciens pietatem filii, quod negare noUet quod 
petebatur, fiducialiter mandavit ministris, ut mandata 
implerent jubentis filii. 

53) 7. 2441,b— 2538. 

Wie der Dichter schon bei der Darstellung des Oleich' 
nisses vom vierfachen Samen seiner Quelle gegenüber frei 
verfahr, indem er abgesehen von den Weglaizunffen einzelne 
Züge von der einen auf die andere Classe übertruff, so ist 
dies in noch weit höherem Grade der Fall hei der Auslegung 
dieses Gleichnisses: dafis er hierbei neben dem Bibeltext die 
Commentare des Beda benutzte, ist nicht zu verkennen, 
obgleich er die von Beda zu den drei unfruchtbaren Classen 
gegebenen Erklärungen vielfach in einander verschoben hat, 



- 88 — 

walirscheinlich indirect veranlalzt durch Beda zu Luc. VIII, 
12, wo diese drei Classen unter einen gemeinsamen Gesichts- 
punkt zusammengestellt werden mit deif Worten : *His ergo 
tribus terraB generibus scito omnes, mii verbum auditum non 
faciunt, esse designatos* (ebenso bei Hraban zu Matth. XIII, 
20-22). 

1) V. 2448,b — 63: *Wer dem Felsboden gleicht, hat 
hartnäckigen Sinn und Herzens Bosheit; es dünkt ihm nicht 
wert, eure Worte zu befolgen, sondern sie sind ganz bei ihm 
verloren: er erwält die Fart auf die schlimmere Seite in die 
Hölle, wo er ewig die Flammenglut verwünschen wird'. — 
Beda zu Matth. Xin,5.: 

Petrosa significant duritiam cordis, uhi non est , . . Stu- 
dium disciplinee, 

zu Marc. IV,5 (ebenso Hraban zu Matth. Xin,5): 

Namque petram duritiam protervce mentis .... dicit. 

zu Luc. VIII,12 (via) (ebenso Hraban zu Matth. Xni,19, aus 
Hieronymus) : 

Ex quo manifeste docetur, eos circa viam seminatos, 
qui verhum, quod audiunt, nuUa fide, nullo intellectu, 
nulla saltem tentante utilitatis occasione percipere dig- 
nantur. 

und zu Matth. Xin,7 (spinse) : 

Divitise .... intentionem possidentis ad aternam damna- 
tionem trahunt 

; 2) V. 2468,b— 75 und 2483,b~90: 'Werdem^ten Boden 
gleicht, weilz eurer Worte Bescheid, denkt in semem Herzen 
daran \md hört genau euch zu, birfft Gottes Gebot in seiner 
Brust, lernt und leistet es; sein Glaube ist so lauter, dalz 

er darauf sinnt, wie er auch Andere bekehren möge. 

— Engel stehen ihm bei, daßs die Lehre seines Mundes 
Andern zum Heile gereicht und er selbst ein Mann Gottes 
wird und das Himmelreich erwirbt*. — Hieronymus zu Matth. 
Xin,23 (ebenso Hraban ad h. 1.): 

Primum ergo debemus audire, deinde intelligere et post 
intellbctum fructus reddere doctrinarum. 

und Beda zu Luc. VIII,8: 

Denarius numerus pro perfectione semper accipitur, quia 
in decem* praeceptis legis' custodia continetur. Activa 
enim et contemptativa vita simul in decalogi mandatis 
conjuncta est, quia in eo et amor dei et amor servari 
jubetur proximi; amor quippe dei ad contemplativam, 
amor vero proximi pertinet ad activam. Denanus autem 
numerus per semetipsum multiplicatus in centenarium 



— 89 - 

Burgit, unde reote per centenaiium magna perfectio de- 
si^natur, sicut de illo, qui sua pro domino terrena 
reiinquit, dicitur *Centuplum accipiet et vitam seternam 
possidebit* , quia quis^vds pro dei nomine temporalia 
atque terrena contemnit, et hie perfectionem mentis re- 
cipit, ut jam ea non appetat, quee contemnit, et in se- 
quenii saculo ad ceternam vitce gloriam pervenit. 

Vergleiche auch Gregoi*ii Magni homilia XIX in evang* 
(Arbeiter im Weinberg): 

Uli namque domino labomnt, qui non sua sed lucra do- 
minica cogitant, qui zelo caritatiSj.fltudio pietatis inser- 
viunt, animdbus lucrandis invigilant, peraucere et alios 
secum ad vitam festinant 

3) T. 2495,b— 2515,a; *Wer dem Wege gleicht, leistet 
Widerstand und hat wankelmütigen Sinn, ist voll Falschheit 
und Frevelwerke; wenn er euch dann so laut Gottes Lehre 
verkünden hört, dann möchte er sie fortan gern befolgen 
und sie beginnt in seinem Herzen zu haften. Kommt mm 
aber Gelegenheit, Güter dieser Welt und fremde Schätze zu 

Gewinnen, dann verlocken ihn die Teufel, dalz er sich von 
er Gier -nach Schätzen umgarnen lälzt; dann nützen ihm 
die Worte nichts, wenn er sie nicht befolgen will: die Sünden 
unterdrücken in ihm die Gotteslehre und fallen ihn in die 
Höllenqualen.* — Beda zu Marc. IV,4 (ebenso Hraban zu 
Matth. Xni,4): 

Via ergo est mens assiduo malarum cogitationum meatu 
trita atque arefacta. 

zu Marc IV,5 (petrosa): • 

Petrosa loca .... sunt prsecordia, quse nullis disciplince 
studiis erudita, nullis tentationum probationibus emoUita, 
dulcedine tantwm auditi sermonis ac promissis coelestibus 
ad hör am delectantur, sed in tempore tentationis recedunt 

zu Luc. Vm,12 (ebenso Hraban zu Matth. XIII,20— 22): 

Porro super petrosa et in spinis seminantur hi, qui aU' 
diti quiaem verbi et utilitatem probant et desiderium 
gtistant, sed ne ad id, quod probant, perveniant, hujtts 
vitce eos vel adversa terrendo vel prospera bJandiendo 
retardant. 

und zu Matth. Xni,7 (spinse): 

Spin» significant divitias, quce cor pungunt doloribns, ne 
a quarentibus inveniantur, et cum inyentaj fuerint, ne 
reserventur, et intentionem possidentis vulneratam ad 
(Bternam damnationem trahunt 

4) V. 2518— 20,a: *Wer den Domen cleicht, kehi-t sein 
Gemüt gleichfalls zu den Gütern dieser Welt und trachtet 



— 90 — 

mehr darnach, wie er die behalte, als wie er Gotteö Willen 
thun möge/ — Beda zu Matth XIII,7: 

Spin» significant divitias, qua cor punpunt doloribus, 
ne a quaerentibiis inveniantur, et cum mvent» fuerint, 
ne reserventur. 

54) V. 2663,b-68,a. 

Im Anschlulz an Matth. Xin,58 gibt der Dichter Luc. 
IV,24 (Amen dico vobis, quia nemo propheta acceptus est 
in patria sua) so wieder: 'denn er kannte ihr zweifelndes 
Herz und ihren widerspenstigen Willen; keine Andern waren 
so grimm und so verhärteten Herzens unter den Juden wie 
die in Galilsea umher; obgleich der Gottsohn dort geboren 
war, wollten sie doch seine Botschaft nicht annehmend Die 
"Veranlafijung zu dieser persönlichen Wendung des allge- 
meinen Ausspruchs Christi sieht Windisch in Beda zu Luc 
IV,24: 

Prophetam dici in scripturis dominum Christum et 
Moyses testis est, qui ait *Prophetam vobis suscitabit 
deus vester de fratribus vestris tamquam me*. Non solum 
autem ipsej ^ui caput et dominus est prophetarum, sed 
et Helias, Hieremias ceterique prophete minoris in pa- 
tria quam in extremis civitatibus habiti sunt, quia pro- 
pemoaum naturale est, cives semper civibus invidere. 

Die wahre Quelle ist aber Beda zu Marc VI,1— 2: 

Patriam eius Nazareth dicit, in qua. erat nutritus; sed 
qtianta Nazarenorum c<ecita^, qui etim, quem in verbis 
factisque ipsius, si mens non Ueva fuissetf Christum 
cognoscere poterant, ob solam generis notifciam con- 
temnant, 

55) V. 2677,b— 82,a; 2686,b— 91,b; 2693b-~94,a. 

In die Darstellung von Luc. IV,29— 30 hat der Dichter 
folgende Gedanken eingeschaltet: 'Er ging da fröhlich mit 
den Leuten und kannte keine Furcht, da er wüste, dafis die 
Juden ihm ob seiner Gottheit kein Leid anthua. konnten, 

ehe seine Zeit gekommen. Da vergieng auf dem 

Berge der Juden Sinn und ihre bitteren Gedanken: keiner 
war da so grimmen Sinnes und so feindseligen Willens, dalx 
sie den Chn&t erkannten (d. h. so ffrimmen Sinnes sie auch 
waren, erkannten sie ihn doch nicht) ; keinem war er früher 

tso] bekannt, dalz sie ihn jetzt erkannt hätten. — — 
)en Frieden und Schutz schuf er sich selbst wider die 
Menge*. — Zu Grunde liegt, wie auch Windisch erkannt hat, 
Beda zu Luc IV,28— 30: 

.... Simul intellige, non ex necessitate fuisse sed volun- 
tariam corporis passionem, nee captum a Judseis sed a 



-ei- 
se oblatum ; etenim quando vult cxapjtur, quando vult 
labitur, quando vult suspenditur, {[uando vult non tenetur, 

Et quidera dominum superciUum montis praeci- 

pitandus ascenderat, sed per medium illoinim mutata 
suhito vel ohstupefacta funntium mente descendit, quos 
adhuc sanare quam perdere malebat, ut cassata videntes 
sua coepta nequitise a poscenda deinceps ^us morte de* 
sisterent Necdum emm venerat Iwra passionis .... 
necdum locum passionis .... adierat. Non i^itur a Nor 
zarenis prcecipitari, non a Hierosolymitis lapidari, non 
inter pueros Bethlehemitos ab Herode perimi, non alia 
vel aha voluit morte consummari: qxxoa toli morie regice 
potestatis indicium, quo fidelium frons armaretur, emi- 
neret? sed solum crucis exspectatum est vexillum. 

Die Worte 'he ni was iro er küth §nigumu, that sia ina 
thö undarwissin* (v. 2690,b— 91,a) haben aber kemeswegs, 
wie Windisch annimmt, den (allerdings ziemlich kindlichen) 
Sinn, dalz sie ihre böse Absicht bloßs deshalb nicht aus- 
fuhren konnten, weil sie ihn von früher her ^r nicht 
kannten; sondern der Sinn ist einfach: er war keinem von 
ihnen so bekannt, dalz sie ihn jetzt wiedererkannt hätten, 
d. h. obgleich sie ihn früher wol kannten , so reichte doch 
dies Kennen für sie nicht aus, ihn auch unter den jetzigen 
Umständen gegen seinen Willen zu erkennen. 

56) V. 2699,b— 2718,a. 

Dalz der Dichter bei der Erzälung der Enthauptung Johan- 
nes des Täufers Luc 111,3 und 111,18— 19 statt des Anfangs von 
Tatian c. 80 benutzte, dazu ward er wol veranlagt durch 
Beda zu Marc. VI,17 (aus Hieronymus zu Matth. XIV ab- 
geschrieben, und ebenso bei Hraban zu Matth. XIV,3): 

Vetus narmt historia, Philippum Herodis majoris filium, 
sub quo dominus fugit in Aegyptum, fratrem ejus He- 
rodis, sub quo passus est Christus, duxisse uxorem He- 
rodiadem filiam regis Aretae, postea vero socerum ejus 
exortis quibusdam conti-a generum simultatibus tulisse 
filiam suam et in dolorem mariti pioris inimici ejus 
nuptiia copulasse. Quis sit autem hic Phili^pus, evan- 
gelista Lucas plenius docet : Anno quinto decimo imperii 
Caesaris, procurante Pontio Pilato Judseam, tetrarcha 
autem (ialilaese Herode, Philippo autem fratre ^us Itu- 
raeae et Trachonitidis regionis. Er^o Johannes Baptista, 
qui yenit in spiritu et virtute Heliae, eadem auctoritate, 
qua ille Achab corripuerat et Jezabel, arguit Herodem 
et Herodiadem, quod illicitas nuptias fecerint et non 
liceat fratre vivente germano illius uxorem ducere, 
malens pericHtari apud regem, ciuampropteraduktionem 
esse immemor pi-aeceptorum dei. 



— 92 - 

Dalz im Heiland der Briidei* des Herodes bereits gestorben 
und dieser also dessen Witwe heiratet, kommt auf Rech- 
nung des Dichters. Wenn dieser aber v. 2710,b— ll,a und 
2747,a sagt, Herodias habe ihrem ersten Manne bereits Kinder 
geboren, so ist dies einfach veranlalzt durch Marc. VI,22, 
wo das Mädchen bloiz filia ipsius Herodiadis genannt wird. 

57) V. 2718,b— 21,a. 

*Da kam nach den Worten das Herz des Weibes in 
Sorgen, er möchte den König bereden, dalz er sie verlielze*. 
Zu (i runde liegt Beda zu Mai*c. VI,24 (aus Hieronymus zu 
Matth. XIV, und ebenso bei Hraban zu Matth. XIV,8): 

Herodias timens, ne Herodes aliquando resipisceret vel 
Philippe fratri amicus fieret atque illicita nuptite repudio 
solverentur, monet filiam, ut in ipso statim convivio 
Caput Johaunis postulet, digno open saltationis dignum 
sanguinis prsemium. 

Dalz Herodias und nicht Herodes den Johannes in den 
Kerker werfen läizt, ist wieder eine selbständige Aenderung 
des Dichters als Weiterluhnmg von Marc. VI,19,a (Herodias 
autem insidiabatur illi}. 

58) V. 2815,b-18,a. 

*Da war es auch der Wille des Sohnes Gottes, dalz er 
solch Gefolge an das Licht Gottes fuhren und an sich ziehen 
möchte.' Windisch vergleicht Hraban zu Matth. XIV,14: 

Egressus vero Jesus significat, quod tuybse habuerint 
quidem eundi voluntatem, sed vires perveniendi non 
habuerint ; ideo salvator egreditur de loco suo et pergit 
obviam, sicut et in alia parabola filio poenitenti, vi- 
saque turba miseretur et curat languores eorum, ut 
fides plena statim prsemium sequatur. 

Dasselbe steht aber auch, nur etwas kürzer, bei Beda zu 
Matth. XIV,U: 

Egressus ergo Jesus significat, quod turbse voluntatem 
habuerunt eundi, non vires prseveniendi, et ideo egre- 
ditur, ut misereatur. 

Noch beßcer stimmt jedoch Beda zu Luc. IX,11: 

Tentat dominus fidem turbarum et probatam digno 
praemio recompensat. Petendo enim solitudinem, an 
sequi curent, explorat lUse sequendo . . . ., quantam sa- 
lutis suse curam gerant, ostendunt. Rursum ipse ut po- 
tens piusque salvator ac medicus excipiendo fati^tos, 
docendo tnscios, sanando aegrotos, reficiendo jejunos, 
quanium devotione credentium delectetur, insinuat. 



59) V. 2881,b— 32,a. 

Windiech betrachtet als Quelle dieser einfachen Worte 
eine Stelle aus Hrdban zu Matth. XIV, 16, die aus Hiero- 
nymus stammend übrigens auch bei Beda zu Matth. XIV, 16 
und zu Luc. IX, 18 steht; allein dies sowie auch der eigne 
Zusatz des Hraban über den 'cibus coelestis' ist hier ganz 
überflülzig, da der Bibeltext vollständig genügt: der Zusatz 
wennictd sia mid willion, den Windisch falsch aufgefaizt zu 
haben scheint, bedeutet nichts anderes als: 'sucht sie dadurch 
an uns zu feizeln^ 

60) V. 2860,b-61,a. 

Zu Matth. XIV,19 fügt der Dichter hinzu: *und die 
Speise wuchs unter ihren Händen der Männer jedem*. Windisch 
vergleicht Hrdban zu Matth. XIV,19, aus Hieronymtis zu 
Matth. X1V,19 abgeschrieben, wo die Stelle lautet:' 

Aspicit in coelum, ut illuc oculos dirigendos doceat; 
quinque panes et duos pisciculos sumpsit in manus et 
fregit eos tradiditque discipulis. Frangente domino se- 
minarium fit cihorum, Si enim fuissent integri et non 
in frusta discerpti nee divisi in multipUcem segetem, 
turbas et pueros et feminas et tantam multitudinem 
alere non poterant. 

Derselbe Gedanke findet sich übrigens auch bei Ätigustin zu 
Job. VIII,6: 

Quis enim et nunc pascit Universum mundum, nisi ille 
qui de paucis granis sß^etes creat? fecit ergo quomodo 
oeus. Ünde enim multiplicatse de paucis granis segetes, 
inde iu manibus suis müttiplicavit quinque panes ;y(^,eBt8iB 
enim erat in manibus Christi; panes autem Uli quinque 
quasi semina erant, non quidem terrae mandata, sed ab 
eo, qui terram fecit, muUiplicata» 

61) V. 2885,b-^95,a. 

Zu Joh. VI,15 fügt der Dichter hinzu: *Doch ttir dm 
Christ war das von keinem Wert, da er diese Welt, die 
Erde und den Himmel, durch sein Eines Kraft erschuf und 
seitdem auch Land und Leute erhielt. Doch leugneten das 
die' Widersacher, daJz in seiner Gewalt stehe all die Kraft 
der Königreiche und des Kaisertumes und das Gericht der 
Menschen. Drum wollte er auch nicht durch Menschenspruch 
flerschaft und eines Weltkönigs Namen haben. Doch stritt 
er nicht mit Worten fürder wider das Volk, sondern fuhr 
wohin er wollte'. — Zu Grunde liegt Beda zu Joh. VI,15 
(von wo Alcuin, den Windisch citiert, wörtlich abschrieb): 

Quare autem ascendit, cum co^novisset, quod vellent 
eum rapere et regem facere? quid enim? non erat, qui 



— 94 — 

timebat fieri rex? erat omnino, nee talis rex qui ah ho* 
minibiis fieret, sed talis qui hominibus regnum da/ret. 
Namquid forte et hie aliquid significat Jesus, cujus facta 
verba sunt? Ergo in hoc, quod voluerunt eum ra]^ere 
et regem facere et propter hoc fugit in montem ipee 
solus, hoc in illo factum tacet, nihil loquitur, nmil 
siffnificat? An forte hoc erat rapere eum, prce venire 
velle tempus regni ejus? Etenim venerat modonon jam 
regnare, quomodo regnaturus est in eo, quod dicimus 
*Adveniat regnum tuum*. Semper quidem ille cumpatre 
regnat, secundum quod est fitius dei verbum dei, per 
quod facta sunt omnia, Erit aliquando mani- 
festum regnum, quando erit aperta claritas sanctorum 

ejus propter Judicium ah eo factum. Discipuli 

autem et turbee credentes in eum putaverunt ülum sie 
venisse, ut jam regnaret Hoc est velle rapere et regem 
facere, praevenire velle tempus ejus, quo ipse caput*) 
se occultabat, ut opportune prodiret et opportune in 
fine sseculi se declararet. Quare autem dictum est *fugit*? 
Neque enim si nollet teneretur, si nollet raperetur, qui 
si sollet nee agnosceretur. Sed hoc significative factum 
est: solus fugit, ne carna^i^ re^nare^, quia solus ascendit 
in coelum, unde spiritualiter regnaret in sanctis suis. 

Die erste Hälfte *Quare autem ascendit .... facta sunt om- 
nia' hat übrigens Beda selbst aus Augustin zu Joh. YI,15 
entnommen. 

62) V. 3055.b~-56,a. 

'Ohne Säumen sprach Simon Petrus, der Eine für sie 
aUe*. — Vergleiche Beda zu Marc. Vin,19: 

Licet ceteri apostoli sciant, Petrus tarnen respondit pra 
ceteris, 

sodafis also Hraban zu Matth. XYI,15 aus Beda abgeschrieben 
hat: nur hat Hraban pro statt pr<B; übrigens kann for im 
allun ebensogut Uebersetzung von pro ceteris als von pre 
ceteris sein. 

63) V. 3084,a— 93,b. 

Windisch glaubt, die Verschmelzung beider Beden in 
Matth. XVI,20 und XVI,21 in eine mit Weglaizung der Ein- 
gangsworte von XVI,2l beiTihe auf Hraban zu Matth. XVI, 
20 — 21 (aus Hieronymus abgeschrieben): 

Potest autem fieri, ut idcirco ante passionem suam et 
resurrectionem se noluerit prsedicari, ut completo postea 
sanguinis sacramento opportunius apostofis diceret: 
*Eunte8 docete omnes gentes* et reliqua. 

*) quod ipse apud (Alcuin). 



— 95 - 

Noch bestimmter aber spricht sich Beda zu Matth. XVI, 
20—21 aus: 

Causas autem tunc prohibitse preedicationis exj^onit, cum 
subjunffit: Ezinde coepit Jesus ostendere discipulis .... 
et terna die resurgere. Est autem sensus: Tunc me 
prsBdicate, cum ista fuero passus» quia nunc uon prodest 
prsedicare Christum et majestatem ejus divulgare, quem 
post paululum visuri sunt flagellatum et crucifixum. 

wenn es überhaupt hier nötig ist nach einer besonderen 
Quelle zu suchen. 

64) V. 3101. 

Statt * Vade post me, Satana ! scandalum es mihi* (Matth. 
XVI,23) läJzt der Dichter den Herrn zu Petrus sagen: *Was 
bist du, der Helden bester, meinem Willen so zuwider? 
(widarward willion mines). — Zu Grunde liegt Beda zu 
Matth. XVI,23 (aus Hieronymus): 

Satanas ctuippe interpretatur adversarius; quia contra^ 
ria (inquit) loqt^eris voluntati mece, Sataiias appellaris. 

; Meee voluntatis est, ut pro salute hominum 

moriar. ^ 

Der letztere Satz lautet bei Hieronymus (von dem auch 
Hräban zu Matth. XVI,23 abschrieb^ vollständiger: 'Mees 
voluntatis est et patris, cujus veni lacere voluntatem, ut 
pro hominum salute moriar*, und im ersten Satz haben 
Hieronymus und Hraban adversarius sive contrarius, 

65) V. 3300—3305. 

*Weit leichter kann man ein Eameel, obgleich es un^ 
mäszig grosz ist, durch ein Nadelöhr, obgleich das sehr enge 
ist, durchschlüpfen lalzen, als daiz die Seele des reichen 
Mannes zum Himmel kommen mag, der hier all seinen 
Witten, all sein Gemüt und Sinnen an Weltschätze gewendet 
hat und nicht an Gottes Macht denkt', — Zu (jrunde liegt 
Beda zu Luc. XVIII,24— 25 (was Hraban zu Matth. XIX,24 
abschrieb) : 

Ciaret quidem quia, qui hie multiplicandis divitiis m- 
ctmbunt, älterius vitce gaudia quarere contemnunt; sed 
inter pecunias habere et pecunias amare nonnulla di- 

stantia est. Si fadlius est camelum ingentibus 

membris enormem angustum foramen acus penetrare, 
quam divitem intrare in recnum dei, nuUus ergo dives 
intrabit in regnum dei. Et quomodo vel in evangelio 
Matthseus, Zachseus et Joseph vel in veteri testamento 
quam pluiimi divites dei intraverunt in regnum dei, 



- 96 - 

nisi forte quia dvmtias wl pro nihüo habere vel ex Mo 
relinquere domino inspirante didicerint? 

und zu Matth. XIX,24: 

Quod intelligens, psalmista äit: DivitisB si affluunt, no- 
Ute cor apponere! 

I 

66) V. 837 l,b— 3375. 

Der reiche Mann ruft aus der Hölle zu Abraham-: 'Nun 
ist mir deine Hilfe not, dalz Lazarus mir mit seinem kleinen 
Finger meine Zunge kühle; sie hat nun übele Mühsal als 
Zeichen der hosen Batschläge und feindseligen Reden: für 
all da^, ist mir nun der Lohn gekommen . — Zu Grunde 
liegt, wie auch Windisch angibt, Beda zu Luc. X VI,24 : 

' . ' quanta est subtilitas judiciorum dei, :o quam districte 
agitur bonorum actuuiu malorumque retributia! .... 
Qui ergo mensse su8B vel minima dare noluit (Laearo), 
in inferno positus usque ad minima qusßr^nda pervenit. 
Sed notandum valde est, quod dives in igne positus 
lingiuim' suam refrigerari petit. Mos quippe est sacri 
eloquii, ut aliquando aliud dicat, sed ex eodem dictu 
aliud innuat. Superius autem hunc superbum divitem 
dominus non loquacit^iti vacantem dixerat, sed superflue 
convivantem , neqüe hunc de loquacitate narravit, sed 
Quxn elatione et tenacia de edacitate peccasse. Sed quia 
ahundare in conviviis loqua^itas solet, is qüi hie maJe 
conmvatus dicitur, apud inferos gravius in lingua ar- 
dere perhibetur, 

67) V. 3445,b-3517. 

Die Detftu^ der Tageszeiten in dem Gleichnis von den 
Arbeitern im Weinberg auf die verschiedenen Lebensalter 
des Menschen beruht auf Gregorii Magni homilia XIX in 
evangelia (von wo Hraban wortlich abschrieb): 

Possumus vero et easdem diversitates horarum etiam 
ad unumquemque hominum per (Staium momenta distin- 
guere. Mane quippe intellectus nostri pueritia est ; hora 
autem tertia adotescentia intelUgi potest, <^uia quasi 
jam Bol in altum profidt, dam calor letatis crescit; 
sexta vero Juventus est, quia velut in centro sei figitur, 
dum in ea plenitudo roboris solidatur; nona autem 
senectus intelligitur, in qua sol velut ab aito axe des- 
cendit» quia ea astas a calore juventutis deficit; undecima 
vero hora ea est ata>s quse decrepiia vel veterata dioitur, 
unde et Grseci valde seniores non yi^vra^ sed ttqBaßvTE^ov^ 
appellant, ut plus quam senes esse insinuent, quos pro- 
vectiores vocant. Quia ergo ad vitam bonam alius in 



— 97 — 

pueritia, alins in adolescentia, alius in juventute, aliiü 
in senectute, alias in deorepita eetate perdacitur, qnasi 

diversis horis operarii ad vineam vocantur. — 

Eundem ergo denariam accipiimt, qui laboraverunt ad 
undecimam, quem exspectaverunt toto desiderio, qui labo* 
raverunt ad primam, quia tequcUem viUe mtemm reiru 
butionem sortiti sunt cum his, qui a mundi initio Tocat 
faerunt, hi qui in mundi termino ad dominum venerunt 

Letzteres schlielzt sich an die der obigen vorangehende 
Deutung auf die 5 Weltalter an. — Uebrigens findet sich 
die Deutung auf die Lebensalter auch schön bei HieronymuB 
zu Matth. XX,1 : 

Mihi videntur primae horsB esse operarii Samuel et Hie- 
remias et Baptista Johannes qui possunt cum psalmista 
dicere ^Ex utero matris mece deus meits es tu*. Tertiae 
vero horse operarii sunt, ^ui a puhertate servire deo 
coeperunt; sextse horse, c^ui matura cetate susceperunt 
jugum Christi; nonse, qui jam declinant ad Senium; porro 
undecimse, qui ultima senectute: et tamen omnes pariter 
accipiunt preemium, licet diversus labor sit. 

Die Ausführung im Einzelnen aber scheint Eigentum des 
Dichters zu sein. 

68) V. 3590,b-3672. 

Die mystische Ayslegung der Heilung der Blinden vor 
Jericho ist, wie auch Y^ndisch an^bt, aus Beda zu Luc. 
XVni,35— 43 (was selbst wieder ein Auszug aus Gregorii 
Magni homilia 11 in evangelia) entnommen; vgU übrigens auch 
Beda zu Marc. X,44 ff. 

1) V. 3590,b— 3649,a: 'So mächtig war damit ein Bild 
bezeichnet, wie dort die Blinden am >Vege salzen und des 
Lichts beraubt Wehe duldeten. Damit ist bezeichnet das 
Menschengeschlecht; wie Gott selbst Adam und Eva erschuf 
und ihnen das Himmelreich verlieh, bis der Feind sie mit 
Falschheit und Frevelwerken zur Sünde verlockte, dalz sie 
das ewigschöne Licht verscherzten und auf diese Erde ver- 
stolzen wurden, wo sie Wege des Elends wanderten, Gottes 
Reich vergalzen und den Teufeln dienten, die ihnen mit dem 
höllischen Feuer- lohnten. Drum waren die Menschen auf 
Erden blind, da sie Gott ihren Schöpfer nicht erkannten. 
Die Welt war so verkehrt, gedrängt im Düster zu Drangsal 
und Mühe, zu des Todes Tälern. Sie salzen betrübt an 
Gottes Stralze auf seine Hilfe harrend, die ihnen aber erst 
dann kam, als Gott seinen eigenen Sohn sandte, dalz er den 
Leuten das Licht erschlölze und das ewige Leben Öffnete, 
damit sie Gott erkennen möchten. Nun höret was der Herr 
mit seinen Thaten meinte, warum die Burg Jericho hieft! 



~ 98 — 

die ist nach dem Monde benannt, der seine Zelten halten 
mulz und täglich eins von beiden thnt, er wächst oder nimmt 
ab. So auch die Menschen : sie gehen ab und andere folgen; 
<£e Alten sterben und nach ihnen wächst der junge Nach- 
wuchs heran, bis auch sie der Tod wegraii%. Bas meinte der 
Herr, als er von Jericho fuhr, da& den Menschen die Blind- 
heit nicht könnte geheilt werden, daik sie das ewigschöne 
Licht sähen , bevor er auf Erden Menschheit empfieng. Das 
wurden die Menschen gewahr, die hier in Sünden saiken und 
blind im Düster duldeten, daik ihnen der Heiland vom Him- 
mel zu Hilfe kam: sie konnten ihn sogleich erkennen und 
fühlten seine Fahrt, und viel riefen sie nun zu Gott, daiz er 
ihnen milde würde*. — Beda zu Luc. XVni,35— 37: 

Coecus iste per älUgoriam genus humanuni significat, 
quod in parente primo a paradisi gaudiis expulmm cla- 
ritatem supernce lucis ignorans damnationis sua tenebras 
patitur. *) Sed cum Hiericho adpropinquare Jesus dicitur, 
coecus illuminatur: Hiericho quippe tnterpretatur luna; 
luna autem in sacro eloquio jpro defectu ponitur carnis, 
quia, dum menstruis momentis decrescit, aefectum nostra 
mortalitatis designat. Dum iffitur conditor noster ad- 
propinquat Hiericho, coecus ad lumen redit, quia dum 
aivinitas defectum nostra carnis suscipit, humanum genus 
lumen, quod amiserat, recipit Qui videlicet coecus recte 
et juxta viam sedere et menoicans esse dicitur. Ipse 
enim veritcks dicit 'Ego sum via', Er^o qui »temse lucis 
claritatem nescit, coecus est; sed si 3 am iri redemtorem 
credit, juxta viam sedet; si autem jam credit, sed, ut 
setemam lucem recipiat, rogare dissmiulat atque a pre- 
cibus cessat, coecus quidem juxta viam sedet, sed minime 
mendicat; si vero et credit et exorat, et juxta viam sedet 
et mendicat, 

2) V. 8649,b— 62: *Doch wehrten ihnen die schweren 
Sünden, die sie selbst zuvor gethan und hinderten^ sie am 
Glauben; aber immer lauter und lauter riefen sie zu Gott, 
bis er ihnen Heilung verlieh, dalz sie das ewige Leben wieder 
offen sehen und zum Himmel fahren konnten. Das meinten 
die Blinden vor Jericho, die laut um Hilfe schrieen, obgleich 
die Leute ihnen wehrten, die auf dem Wege fuhren vorn 
und hinten, wie die Sünden den Menschen thun^ — Beda 
zu Luc. XVni,38— 39 : 

Quid isti designant, qui Jesum venientem praecedunt, 
nisi desideriorum camalium turbas tumultusque vitiorum, 



*) Gregor fügt noch hinzu: sed tamen per redemtoris 

Sraesentiam illuminatur, ut intemse lucis gaudia jam per 
esiderium videat, etc. 



qui priysquam Jesus ad cor nostrum yeniat, tentationi- 
pus suis cogitationem nostram dissipant et Yooes cordis 
in oratione peiturbant? Ssepe namque, dorn conyerti 
ad deam post perpetrata yitia yolmnus, dum contra hsc 
eadem exoiare yiüa, qua perpetrayimus, conamur, oc- 
cwrunt cardi phanUMmcUa pecctUarum, mute feeimua, 
mentis nostrsB aciem reyerberant, con^naunt animum 
et vocem nosirae deprecatumis premunt Sed quem turba 
increi>at ut taceat, ma^i« et magie clatnat, quia, quanto 
grayiori tiunultu ' cogitationum camalium premimur, 
tanto oratiom insistere ardentius dehenms, 

3) y. 3663-- 72: 'Was thaten nun die Blinden nach der 
Heilung? sie folgten Christo nach und lobten ihn: so thun 
auch die guten Menschen, wenn Christus sie erleuchtet hat 
und das ewige Leb en g egeben allen, die ihm nachfolgen^ 

— Beda lu Luc. XVIir,42— 43: 

Videt et sequitnr, qui bonum, quod intelligit, operatur. 
Yidet autem, sed non sequitur, qui bonum quidem in- 
telligit, sed bona operari contemnit. Jesum enim se- 
quitur, qui imitatur. Hinc namque dicit: 'Si quis mihi 
ministrat, me sequatur*. Consideremus ergo, qua gradi- 
tur, ut sequi mereamur. Sicque fit, ut non solum noetra 
yita in deum proficiat, sed h»c ipsa nostra conyersio ad 
laudem dei et alios accendat, unde illic subditur: 'Et 
onmis plebs, ut yidit, dedit laudem deo'. 

69) y. 3794,a-3800,a. 

Als die Juden Christum mit dem Zinsgroschen yersuchen 
wollten, holten sie einen Diener des Herodes zu Hilfe, der 
es mit anhören sollte, wenn sie den Herrn mit ihren Worten 
fienffen, damit er ihn dann sofort gefangen nehmen könnte. 

— Beda zu Marc. Xn,14 (was Hrahan zu Matth. XXII,16 
abschrieb) : 

Blanda et fraudulenta interrogatio illuc proyocat respon- 
dentem, ut magis deum quam CaBsarem timeat et oicat 
non debere tributa solyi, ut statim audientes Herodiani 
sediHonis contra Bomanos auctorem cum tenearU. 

70) y. 3858-64. 

Als die Absicht, warum die Juden zum urteil über die 
Ehebrecherin auffordern, sibt der Dichter an: 'Spräche er, 
sie sollten sie am Leben lalzen, dann wollten sie saffen, er 
widerspräche dem Gesetz; spräche er aber, sie solßen sie 
tödten, dann wollten sie sagen, er habe nicht den milden 
Siim , den er als Sohn Gottes haben sollte'. — Beda zu Joh. 
Y 111,3 (was Älcuin abschrieb) : 



- 100 - 

■ 

Interrogaiites quid de ea fieri juberet, quoniam Moses 
talem lapidare mandaverat, ut, si et ipse hanc lapidan- 
dam decemeret, deriderent eum quasi misericordiam, 
quam semper docehat *), ohlitum, si lapidari vetaret; stri- 
derent in eum et (^uasi fiautoiepa scelenim Ugisque con- 
trarium velut mento damnarent. - 

71) V. 4124,b-28,a. 

. ' ■ * 

Diejenigen^ welche die Auferweckung des Lazarus den 
Pharisäern meldeten (Joh.^XI,46), charakterisiert der Dichter 
im Gegensatz zu den Gläubigen so: 'Andere aber waren 
80 hartnäckige Männer, die wollten Gottes Kraft nicht er- 
kennen, sondern stritten mit ihren Worten dagegen: so ver- 
haut waren ihnen Christi Reden*. — Beää zu Joh. XI,46 
(ebenso Alcuin ad h. 1.): 

Non omnes ex Judeeis , qüi convenerant ad Mariam, cre- 
diderunt , sed tarnen multi. Quidam vero ex eis, sive 
ex Judseis qui convenerant , sive ex eis qui crediderant, 
abierunt ad Pharisaos et dixerunt eis , quse fecit Jesus, 
sive annuntiando ut et ipsi crederent, sive potius prO' 
dendo ut scevirent 

I 

72j V. 4179,b— 82,a und 4184,b— 88,a. 

'Christus kannte die Gedanken der Männer und ihr haü- 
grimmes Herz genau; denn ihm blieb auf Erden nichts verholen. 

Er harrete der feierlichen Zeit, die ihm bevorstasnd, 

daiz er für die Leute den Tod erleiden wollte: er wüste 
aenau den festbestimmten Tag'. — Beda zu Joh. Xl,54 
(ebenso Alcuin ad h. 1.): 

Non quia potentia ejus defecerat, in qua utique, si vellet, 
et palam cum Judaeis conversaretur, sed in hominis in- 
firmitate vivendi exemplum discipiilis demonstrabat, in 
quo apparet non esse peccatum, si fideles ejus oculis per- 
sequentium se subtraherent et furorem gceleratorum 
latendo potius devitarent. Sciebat Jesus tempus appro- 

. pinquasse passionis su<ß et redemptionis nostrce : appro- 
quinquante tempore, in quo pati disposuit, appropinquavit 
nie et loco, in quo ejusdem passionis dispensationem per- 

' ficere voluit, . ' . 

73) v. 4246,b-59,a. 

'Niemand kann die Lehren vollständig kund thun, welche 
er dort im Tempel verkündete ; er geiDot , dasz sich die 
Menschen zum Reicne Gottes bereiten sollten, damit sie am 



•) Eine Ausgabe des Beda hat decebat. 



— 101 — 

hehren Tage. des. Herrn Herlichkeit empfiongen, ff^bot ihnen 
ihre Sünden zu löschen , das Licht Gottes zu lieben , das 
Laster und den Uebermut zu fliehen, die Demut anzunehmen 
und im Hei*zen zu hegen: dann wäre ihnen das Himmelreich 
bereit'. — Beda zu Luc. XXI,37: 

Quse verbis prsecipit dominus, suis confirmat exemplis. 
Nam qui nos ante repentinum jitdicii universalis ctaven- 
tum, ante incertum singulorum noslrum exitum, ad vigi- 
landum hortatur et orandum, et ipse impendente susb 
tempore passionis doctriniB, vigiliis et precibus instat, 
pariter et exemplo insinuans, hoc esse digne deo vigilare, 
vel dicto vel facto proxifnis quibusque viam veritatis 
ostendere, et eos, pro qüibus passurus ei-at, vel verbo ad 
fidem provocans vel patri oratione commendans. 

74) V. 4602-4,a. 

Bei der Entlarvung des Verräters : *in Furcht waren 
Alle und keiner wagte zu fragen, bevor Simon Petrus dem 
Johannes winkte; er selbst wa^e es nicht zu sagen*. — Da 
auch Otfrid hier ganz denselben Zusatz hat (ni gidorsta 
sprechan lüto h§rosto thero drüto), so vermutet mndisch, 
dasz beide Dichter diesen Gedanken in ihren Quellen vorge- 
funden haben müszen, und als gemeinsame Quelle für beide 
führt er Älcuin zu Joh. Xin,24 an: 

Innuendo dielt, non loquendo ; siffnificando, non sonando. 
Quid dicit innuendo? quod sequitur: *Quis est de quo 
dicit?* HsBC verba Petrus innuit, non sono. voois sed 
motu corporis dixit. 

Dies ist nur ein Auszug aus Beda zu Joh. XIII,24, wo es 
heiszt : 

Notanda est locutio, dici aliquid non sonando sed tan- 
tummodo innuendo. Innuit, inquit et dicit. • Utique 
innuendo dicit. Si enim cogitando aliquid didtur, sicut 
scriptura loquitur *Dixerunt apud semetipsos*, quanto 
magis innuendo, ubi jam foras qualibuscunque signis 
oromitur, quod fuerat coi-de conceptum? ^uid erffo 
dixit innuendo? quid nisi quod sequitur *Quid est de 
quo dicit?* Hsbc verba Petrus innuit, quia non sono 
vocis. sed motu corporis dixit. 

Beide Stellen enthalten jedoch nichts weiter als eine ein- 
fache Umschreibung und Erldärung des Ausdrucks 'innuit', 
aber durchaus nichts davon, dasz das Winken aus Furcht 
geschehen sei und weil der Winkende nicht zu sprechen 
gewagt habe. Mir scheint ed überhaupt nicht notwendig, 
eine besondere Quelle vorauszusetzen: der Gedanke ist so 
einfach und natürlich und durch den ganzen biblischen Zu- 
sammenhang (namentlich durch das ^Ms^itantes* Joh. XIII,22) 



- 102-« 

80 nahe gele«^, dasz recht gut beide Dichter eelbständig 
darauf verfallen konnten. 

75) V. 4604,h-4609,a. 

'Johannes war in jenen Tagen dem Gotteohne der Ge- 
treuen liebfiter und durfte an Christi Busen ruhen und an 
der Brust ihm liegen, mit dem Haupt sich anlehnen; dort 
emj^enff er so manch heiliges Geheimnis und tiefe Gedaiiken*. 
— Windisch gibt als Quelle Alcuin zm Joh. XIII,23 an: 

In sinu Jesu i. e. in secreto, de quo illud miralnle et 
Omnibus sseculis inauditum eructavit sacramentum: ,In 

Srincipio erat verbum et verbum erat apud deum et 
eus erat verbum*. 

Denselben Gedanken finden wir aber auch schon bei Beda 
zu Job. Xin,23: 

Quid dixerat in sinu, paulo post ait^ ubi dicit 'super 
pectus Jesu'. Ipse est Johannes, cujus hoc est evan- 

gelium. *) Sed profecto latet aliquid et pertinet 

ad sinum, in quo recumbebat, qui ista dicebat. Fex 
sinum quippe quid significatur aliud quam secretum? 

zu Joh. Xin,25 (was auch Alcuin abschrieb). 

Hie est utique pectoris sinus sapientia secretum. 

und namentlich zu Joh. 1,1: 

Scire debetis .... inter ipsos evangeliorum scriptores 
valde beatum Johannem in divinorum profunditate my- 

steriorum eminentiorem esse. tj^i singulari pri- 

vile^o meruit castitatis, ut ceteris omnibus miraeulorum 
Christi scriptoribus altius divinw majestatis simul caperet 
ac patefaceret arcanum, Neque enim frustra in coena 
mystica, supra pectus Jesu recubuisse perhibetur, sed per 
hoc verissime docetur, quia coelestis hausium sapieivticß 
ceteris excellentius de sanctissimo ^usdem pectoris fönte 
potaverit 

Letzteres ist unverkennbar hier die Hauptquelle des Dichters ; 
der letzte Satz (Neque enim . . . .) steht auch bei Alcuin zu 
Joh. 1,1. 

76) V. 4668,a. 

*Tch stehe euch bei wider den Satan* (ic fullSstiu iu 
widar themu fiunde). — Beda zu Luc. XXII,32: 

Sicut ipse tuam (inquit) fidem, ne Satana tentante de- 
ficiat, orando protexi. 



*) soweit ebenso auch bei Alctün. 



— 103 — 

77) V. 4694-98. 

Christns sagt zu Petrus (Job. XIII.38]: 'Fürwahr du 
traust dir feste Treue und külme Dinge zu ! du iiast eines Helden 
Sinn, dein WiUe ist gut: doch sase ich dir, du wirst noch 
so weichmütig, obgleich du es nicht glaubst, dalz du mich in 
dieser Nacht dreimal verleugnest.* — Zu Grunde liegt Beda 
zu Joh. ^111,38 (ebenso bei'Alcuin ad h. 1.): 

Animam tuam pro me ^ones? Quid tantum 

prtßsumis? quid de te senUs? quid esse te credis? Audi 
quid sis! 

und zu Matth. XXVI, 33 (was Hraban wörtlich abschrieb): 

Non est temeritas nee mendacium: fides e«^ apostoli Petri 
et ardens affectus erga dominum salvatorem. In tantum 
enim et affectu et caritate efferebatur, ut et imbecilli' 
totem carnis stuß et fidem verhorum dei non contiteretur, 
quasi vero dicta ejus efficienda non essent. 

78) V. 4753,b— 55,a und 4757,b~62,a. 

'Sein Sinn war betrübt nach seiner Menschheit und sein 

Gemüt erregt, sein Fleisch war in Furcht. In 

Widerstreit waren in Gottes Sohne der Geist und der Leib: 
der Geist war beeilt in Gottes Reich zu fahren; der Leib 
aber stand in Jammer und wollte dies Licht nicht aufgeben, 
sondern war betrübt vor dem Tode*. — Beda zu Marc. XIV, 
34 (was Hraban zu Matth. XXVI,41 abschrieb): 

Facit hie locus et adversus Eutychianos, qui dicunt unam 
in mediatore dei et hominum domino ac salvatore nostro 
operationem, unam fuiese voluntatem. Cum enim dicit 
'Spiritus quidem promptus est, caro vero infirma*, duas 
voluntates ostendit, humanam videlicet, quae est carnis, 
et divinam, quse est deitatis. übi humana guidem propter 
infirmitatem carnis recusat jfassionem, dimna autem (jus 
est promptissima, quoniam tormidare quidem in pa^ione 
humanse fra^ilitatis est, suscipere autem dispensationem 
passionis divinsB voluntatis atque virtutis est. 

Es fragt sich jedoch, ob es nötig ist auf diese Quelle zurück- 
zugehen; die Oombination von Matth. XXyi,37 (coepit con- 
tristari et moestus esse), Luc. XXII,43 (et factus est in ago- 
niam) und Matth. XXvI,41 (spiritus quidem promptus est, 
caro autem infirma est) dürfte allein schon genügen. Ver- 
gleiche übrigens v. 47ö5,b— 90. 

78,2) V. 4771—73. 

„Sieh du nicht auf meines Fleisches Vorteil! ich will 
deinen Willen erfüllen". Beda zu Matth. XXVI,39 (ebenso 
Hraban ad h. 1.): 



— 104 — 

Non sicut ego volo, sed sicut tu: , non (inquit) hoc fiat 
quod hwnano affectu loquor, sed propterea quod ad 
terras voliintate tua descendi. 

I 

79) V. 4923,b~-28,a. 

'Solch furchtbare Not und solche Qual brauchte er nicht 
zu dulden, sondern er that es um der Menschen willen, die 
er erlösen wollte'. — Beda zu . Joh. Xyni,12 . (was Alcuin 
abschrieb): 

Posteaquam persecutores tradente Juda comprehensum 
dominum ligaverunt, qui (ut apostolus inquit) nos dilexit 
et tradidit semetipmm. pf'O nobis et cui pater non peper- 
cit, sed pro noDis omnibus tradidit eum, adduxerunt 
eum ad Annam primum. 

80) V. 4938— 41,a. 

Zu Matth. XXyi,56 heüzt es: 'Das geschah jedoch nicht 
aus Feigheit, daJk sie den Heben Gottessohn yerHeizen, 
sondern schon lange wa.r es so von den Propheten verkündet, 
dal/ es also geschehen sollte: dainim konnten sie es nicht 
unterlaJzen'. — Windisch führt diesen Gedanken zurück auf 
JBLrahan zu Matth. XXyi,56, was übrigens wörtlich aus Beda 
zu Marc. Xiy,50 .abgeschrieben ist: . ^ 

Impleiur sermo domini, qui dixerat, quod omnes discipuHi 
scandalizaretitur in illo %n ipsa nocte. Nam etsi turba 
permittente ad petitionem domini fugerunt, ut Johannes 
(XyiII,8) scribit, pavorem tarnen ac timiditatem 8ua 
mentis ostendebant, quod ad fugad prmsidium promptiores 
quam fiducia patiendi cum domino exstiterant. 

obgleich er selbst zugibt, dalz hier der Dichter seiner Quelle 
gradezu widerspreche: derselbe habe sich lediglich an den 
ersten Teil genalten, wonach die Jünger fliehen, weil es 
jChristus so nach einer alten Weissagung (Matth. XXVI,31) 
vorausgesagt hatte und es also kommen muste : jedenfalls 
gab ihm (ue Stelle Veranlaizun^, die Jünger gegen den 
Vorwurf der Feigheit zu verteidigen, die innen der Com- 
mentator macht, was er einfach durch Vertauscfaung der 
beiden Hälften von Matth. XXVI,56 erreichte. 

81) V. 4942,a. 

Dalz der Dichter jenen alitis discipulus (Joh. XVin,15) 
auf Johannes bezog, geschah nach dem Vorgang von Beda 
zu Joh. XVIII, 15 (was Alcuin abschrieb): 

Quisnam sit iste discipulus, non temere afflrmandus est, 
quia tacetur; solet autem idem Johannes se ita significare 



— 105 — 

et addere 'quem diligebat Jesus^ Foriassis ergo et hie 
ipse est 

Tgl. aueh oben zu v. 4604—4609. 

82) V. 4943,b— 45,a. 

Tetrus und Johannes folgen zu wüzen begierig (was im 
firiwit mikil), was ihrem Herrn die Juden thun würden*. — 
Windisch vergleicht Älcuin zu Joh. XVIII,15 (aus Hieronymu9 
au Matth. XXvI,58 abgeschrieben): 

A longe sequebatur dominum, qui erat eum negaturus, 
ut videret finem: vel amore magistri vel humana curi- 
ositate »cire cupiens quid ponhfex judica/ret de Jesu, 
utrüm eum neci addiceret an flagellis csesum dimitteret. 

Die zweite Hälfte, auf die ea hier allein ankommt, steht 
übrigens auch bei Beda zu Matth. XXVI,58. Allein esjpenügt 
schon vollständig jenes 'ut videret finem' in Matth. XXV1,5ö. 

83) V. 5011,b-21. 

An die einßtchen Worte 'et egressus foras Petrus flevit 
amare' knüpft der Dichter eine lanffe Ausführung über die 
Reue des Petrus, die mit zu den schönsten Stellen des Ge- 
dichtes gehört. Zunächst heiizt es in jenen Versen: 'Nie 
könnte er hüszen, wähnte er, fortan seine Freveltkat und die 
Huld seines Herrn wieder finden, und ruft; aus: "Oh Gott, 
dalz ich mich so versündigt habe, dasjs ich dir fortan kein 
Dankgebet sagen kann, da ich nun deiner Huld und des 
Himmelreichs für immer verlustig bin! ich darf mich nun 
nicht freuen, daiz ich an dies Licht geboren ward", — Zu 
Grunde liegt offenbar Beda zu Matth. XXVn,4 (aus Hiero- 
nymus entnommen und ebenso bei Hraban zu Matth. XXVH, 
4), obgleich dort nicht von der Reue des Petrus, sondern 
von der des Judas die Rede ist: 

. Nihil nefando proditori profuit egisse poeniteniiam, per 
quam sodus corrigere non poi/uit, Si quando sie frater 
peocat in fratrem, ut emendare valeat quod peccavit, 
potest ei dimitti. Sin aufcem permanent opera, frustm 
voce assumitur poenitentia. Hoc est quod in Psalmo de 
eodem infelicissimo Juda dicitur 'Et oratio ^us fiat in 
peccatum', ut non solum emendare nequiverit proditionis 
nefa>s, sed ad prius scelus etiam proprii homicidii crimen 
addiderit. 

84) V. 5022-25. 

Petrus fährt fort: 'Ich hin dessen nun nicht würdig, 
dasz ich unter deine Jünger gehen dürfe, so sündig unter 
deine Gesellen ; ich selbst soll sie nun meiden, da ich solchen 



- 106 — 

JFVevel tmr<ich*. Windisch Tersleicbt hierzu Ahuin zu Joh» 
XVIII,17 (aus Angustin zu Jon. XVIII,17 stammend): 

Sane in hoc considerandum est, quam periculosum sit 
Christiano se Ghristianum esse negare. Non enim Petrus in. 
hoc loco diidt se Christum negare, sed discipulum Christi l 
tarnen ipe Chnstus ante prsedixit 'Ter me negaturu» 
es^ Qui enim discipulum se Christi negavit esse, christi- 
anum se esse negavit ; simiUter qui se christianum negat- 
esse propter aliquem timorem, enam Christum negat. 

Dasselbe, nur in gröizerer Ausführlichkeit, sagt übrigen» 
auch Beda zu Joh. aVIII,!?. Aber hiermit haben die obigen. 
Worte des Dichters auch nicht das Geringste gemein. Di^ 
wahre Quelle derselben ist vielmehr ofienbar Beda zu Marc. 
XYI,7 (aus Gregorii Magni homilia XXI in evangelia), wo 
davon aie Rede ist, wie die Engel den Frauen auitragen, sie 
sollen die Auferstehung den Jüngern und namentlich dem- 
Petrus verkünden: 

Quserendum nobis est , cur nominatis discipulis Petrus 
designatur ex nomine; sed si hunc angelus nominaüm 
non exprimeret, qui magigtrum negaverat, venire inter 
discipulos non auderet. Vocatur ergo ex nomine, ne 
desperaret ex negatione. 

wobei nicht zu übersehen ist, daiz grade an der betreffenden. 
Stelle (v. 5841) diese bei Tatian fehlende namentliche Er- 
wähnung des retrus aus Marc XVI,? eingeschaltet ist. 

85) V. 5026-43. 

Nun fährt der Dichter selbst fort: *Man braucht sich 
nicht zu wundern, warum das Gott wollte, daiz dem lieben 
Manne solch Leid widerfuhr, daiz der tapferste der Helden 
ob der Worte einer Dienstmagd seinen Herrn verläugnete^ 
Das geschah zum Besten der Leute. Er wollte ihn zum Vor^ 
nehmsten Ober seine Heerde machen: drum lieiz er ihn er-- 
kennen, welch kleine Kraft der menschliche Mut ohne die 
Macht Gottes hat. Er lieiz ihn sündigen, damit er selbst 
dcmn um so beszer den Leuten glaubte, ujie lieb das jedem 
ist, der gesündigt hat, dasz man ihm die Sünde erlasze, wie 
ihm selbst Gott die harmvolle That erlieiz'. — Windisch 
vergleicht Alcuin zu Joh. XVIII,!?: 

Ecce columna firmissima ad unius aurse im^ulsum tota 
contremuit. Ubi est illa promittentis audacia et de se 
plurimum prsesumentis? tibi sunt verba illa quando ait 
'Quare non possum te sequi modo? animam meam pro 
te ]^nam' ? Hoc non est sequi magistrnm, sed se negare 
discipulum esse. Sicne pro domino anima poniturV ut 
hoc ne fiat, vox ancHUe formidatur. 



— 107 — 

und zu Job. XVIII,26— 27 : 

Sed hsec trina negatio tiinoris trina confessione amorig 
diluitar. Neodum fit amor in eo, aui foras mitteret ti- 
morem, sed adhuc timar servüis valuit in carde ^tts, sed 
necdum respexit eum qui hsec prsedixit eL Sed et hoe 
magna dei dispensatione gestum esse credere dehemus, 
quatenus iUe, cui oves sims ad patrem rediens Christus 
eommendaiurus erat, per suam dtsceret fragilitatem aliis 
misereri et fratrum culpas ignoscere, dum suum recor-' 
daretur peccatum et aliorum eompaii passet fragüitati, 
qui sui casus ignarus non esset. 

Noch weit unmittelbarer aber als diese Stellen aus Alcuin 
stimmt zu den Worten des Dichters Beda zu Marc XVI,7 
(aus Greg^rii Magni hom. XXIj: 

Qua in re cansiderandum nohis est, cur omnipotens deus 
eum, quem cuncta eccUsia prceferre disposuerat, ancitke 
vöcem pertimescere et se ipsum nepare permisit. Quod 
nimirum magnsB actum esse pietatis dispensatione cog- 
noscimus, ut is, qui futwrus erat pastor ecclesice, in sua 
culpa disceret, qualiter aliis misereri debuis§et Prius 
itaque eum ostendit sibi et tunc preeposuit ceteris, ut 
ex sua infirmitate cognosceret, quam misericorditer aliena 
infirma toleraret. 

Zugleich sehen wir hieraus, daiz diese mystische Erklärung 
der Verleugnung Petri keineswegs, wie Windisch meint und 
worauf derselbe canz besonderes Gewicht le^, eine Erfindung 
des Alcuin ist. Zu v. 50^^—37 aber vergleiche unten die zu 
Y. 5044—54 angeführte Stelle aus Beda zu Luc XX1I,31. 

86) V. 5044-54. 

'Drum ist gar unnütz eines Menschen eiteUs Prahlen; 
wenn ihn ob seiner Sünden Gottes Hilfe verläszt, dann ist 
sein Herz alsbald feige, obgleich er mit prahlender Trotzrede 
sich seines Kampfmutes und der Kraft seiner Hände rühmt. 
Das war da zu merken, an dem besten der Helden, als 
Gottes Hilfe üin verliesz. Drum soll ein Mann nicht zu sehr 
von sich prahlen; denn oft schwindet ihm Mut und Wille, 
wenn Qott ihm das Herz nicht stärkt'. — Windisch vergleicht 
Hrahan zu Matth. XXVI,75: 

Ob hoc sicut apparet hsßsitare permissus, ut in ecclesi» 
principe remedium poenitentise conderetur, et nemo au- 
deret de sua virtute confidere, quando mutabüitatis peri- 
culum nee heatus Petrus potuisset evadere, 

und Alcuin zu Job. XVIII,26— 27 : 

Hie admonere oportet, ne quis de suis viribus confidat, 
dum ad unius ancillee yocem tanta titubat columna. 



— 108 — 

Derselbe Gedanke steht aber auch schon bei Beda zu Job. 
XIII,38 (die zweite Hälfte auch bei AIcuIa ad h. 1.): 

Neque nos, quum ista dicimus, primum apostolorum 
accusare delectat, sed hunc intuenao admoneri nos opor- 
tet, ne hämo quisquam de humanis viribus fidat 

wozu man noch vergleiche Beda zu Luc. XXn,31 : 

Ne' gloriarentur undecim apostoU suisve viribus tribuereniy 
quod soli pene inter tot milia Judaeorum dicerentur in 
tentationibus permansisse cum domino, ostendit et eos, 
si non juvantis se domini essent opulatione protecti, 
eadem proeella cum ceteris potuisse conteri. 

87) V. 5«i30,b— 35,a. 

'Dort war der Bote ihres Herrn von Rom, der des Reiches 
waltete; vom Kaiser war, er unter das Volk der Juden ge- 
sandt, um das Reich zu richten, und war dort Ratgeber; 
Pilatus war er ffeheilzen, aus der Pontier Lande*. — Beda 
zu Job. XVIII,32 (ebenso Alcuin ad h. 1.): 

Non hie mortem crucis vult intelligi, sed quod eum 
Judsei forent gentibus tradituri, hoc est Romanis. Nam- 
que Pilatus Eomanus erat eumque in Judaam Momani 
frasidem miserant üt ergo iate sermo Jesu impleretur, 
id est, ut eum sibi traditum gentes interficerent, quod 
Jesus futurum esse prsedixerat, ideo Pilatus, qui Bo- 
manus judex erat, cum veUet eum reddere Judaeis, ut se- 
cundum suam legem judicarent eum, noluerunt eum acci- 
pere. 

88) V. 5200-5205. 

Die Juden sagen (Job. XVin,31): *nach ihrer Gewonheit 
dürften sie in ckr heiligen Festzeit Niemand mit Waffen 
tödten*. — Beda zu Job, XVin,31 (fost ebenso auch bei 
Alcuin ad h. 1.)^ 

Sed intelligendum est eos dixisse, non sibi licere inter- 
ficere quemquam ea pasch(B festivitate, quam celebrare 
jam coeperant, propter quam de ingressu etiam praetorii 
contaminari metuebant. 

Hierauf beruht es wol auch indirect , wenn der Dichter v. 
5141—47 als Grund, warum sie wegen des Festes nicht ins 
Richthaus gehen wollten, angibt, an den heiligen Tagen dürften 
sie keine unrechten Worte und kein feindseliges Urteil mit an- 
hören, während dort Beda zu Job. XVni,18 die Verun^rei- 
nigung als in dem Eintritt in alienigence habitaculum liegend 
bezeichnet. 

89) V. 5386,b— 99,a. 

'Schweigend stand er aus Demut und antwortete nichts 
auf ihre feindseligen Reden: er wollte all diese Welt mit 



— 109 — 

seinem Leib erlösen; drum lieÜE er sich von der feindlichen Schaar 
martern. Er woUte ihnen nicht allen offen kund thun, dose er 
Gott selbst war; denn wüsten sie, daiz er solcie Gewalt besafis 
über diese Welt, dann hätten sie at^ Furcht nicht gewagt, 
ihre Hand an den Gottessohn zu legen und es wäre dann das 
Himmelreich nicht den Leuten erscMoszen worden; drum lieü 
er die Leute nicht wiJzen was sie thaten'. — Beaa zu Matth. 
XXyiI,14 (was Hraban abschrieb); 

Jesus autem nihil respondere voluit, ne crimen düuens 
dimitteretn/r a prceside et crucis utüitas differetur, 

zu Luc. XXin,9: 

Propter illa ergo, quamvis respondere noluit, ad hoc 
data est de a^no similitudo, ut in suo silentio non reus 
sed innocens haberetur. Ubi enim tacebat, quasi agnus 
toto pro grege immolandus patientiam preestabat. 

und zu Joh. XIX,9: 

Cum ergo judicaretur, ubicunque non aperuit os suum, 
sicut agnus non aperuit, id est, non sicut male sibi 
conscius, qui de peccatis convincebatur suis, sed sicut 
mansuetus, qui pro peccatis immolabatur aUenis. 

90) 5433-55,a. 

Das Gesicht der Frau des Pilatus (Matth. XXVn,19) ist 
wieder vom Dichter ausführlich behandelt: *Al8 nun die 
Seele des Judas in die Hölle kam, dee erkannte Satanas, dasz 
Christus durch seinen Kreuzestod aU diese Welt zum HimmeU 
reich erlösen wollte. Das war ihm ärgerlich und er wollte 
diesen Tod hintertreiben, damit die Menschen nicht von der 
Hölle und von Sünden frei würden. Er begab sich am 
hellen Tage mit dem imsichtbar machenden Helm (heUth- 
helm, Tarnkappe) bekleidet in die Burg des Pilatus und 
zeigte der Frau desselben offen ein Wundergesicht, damit 
sie helfen sollte, dali der bereits ^um Tode verurteilte Christ 
sein Leben behielte: denn er wüste, dasz derselbe ihm die 
Gewalt nehmen würde, dalk er sie nicht mehr so mächtig über 
diese Welt hätte'. — Zu Grunde lieet Beda zi\ Matth. 
XXV 11,19 (was Hraban wörtlich abschrieb, obgleich Windisch 
es ausdrücklich für einen eignen Gedanken des Htaban 
ausgibt): 

Hac enim vice, non ante, se intellexit diäbolus per Christi 
mortem nudandum et spolia humani generis sive in mun- 
do sive apud tartaros amissurum, et ideo sategabat per 
mulierem, per quam spolia mortis invaserat, Christum 
eripere de man^fus Judeeorum, ne per tüii*s mortem ipse 
amitteret mortis imperium. 



— 110 - 

Beda selbst aber hat wol den Gedanken von Gregor dem 
Groazen (Expositio moralis in Job, lib. XXni,21) entlehnt, 
wo es heuzt: 

Nam miamvis (diabolns) enm fnerat ipse confessus filiom 
dei, velut purum tarnen illum hominem mori credidit, 
ad cujus mortem Judseorum persequentium animos con- 
citavit. Sed in ipso traditionis ejus tempore tarde j[am 
cognovisse intellifl^tur, quod ipse ejus iUa morte punire- 
tur, unde et Pilati conjugem somniis terruit, ut vir iUius 
a justi persecutione cessaret. 

während Origenes und Hieronymus jenes Gesicht für ein 
göttliches, nicht für eine teuflische Vision erklären. 

91) V. 5470,b-75,a. 

Als Pilatus die Botschaft seiner Frau hörte, 'da ward 
bewegt von Kummer das Herz dem Herzog und heftkf 
schlugs ihm bange in der Brust: es war ihm beides weh, dau 
sie den Schuldlosen tödten sollten und dalz er ob der Worte 
des Volkes ihn nicht losgnBben durfte^ — Beda zu Ma rc 
XV,12— U (entlehnt aus Uieronvmus zu Matth. XXVn,22 
und ebenso Hraban zu Matth, aXVI1,22): 

Multas liberandi salvatorem Pilatus occasiones dedit, 
primum latronem justo conferens, deinde inferens 'Quid 
ergo Yultis ut faciam regi Judseorum?' Cumque respon- 
derent 'Crudfigatur', non statim acquievit, sed juxta 

3e6tionem uzoris, clu» mandaverat ei, ut MatÖtsBus 
it, 'Nihil tibi et justo illi', ipse quooue respondens 
'Quid enim (ait) mali fecit?' hoc dicendo Pilatus absolvit 
Jesum. 

92) V. 5541,b-45,a. 

'Sie schlugen kaltes Eisen, scharfe neue Nägel ihm mit 
Hämmern durch Hände und durch Füfise; Blut troff zur 
Erde'. — Der Text eah dazu keine unmittelbare Veran« 
lalkung. VergMche Beda zu Joh. XX,20: 

Et cum «hoc dixiaset, ostendit eis manus et latus: claw 
enim manua fixerant, lancea latus aperuerat. 

^md Beda zu Luc. XXIV,40 (Tat. c. 180) : 

Ostendit eis manus et pedes : non solum manus et pedeSf 
auibus indita clavarum claruere vestigia, sed attestante 
Joanne etiam latus, quod lancea foratum fuerat, osteh- 
dit. 

spwie auch Joh. XX,25. Der ffenagelten Füike geschieht aber 
^auch da keine ErwUhnunff: hierzu yerffleiche Ps. XXn,17 
{Foderunt manüs meas et pedes meosj. Doch bedarf es 



— 111 — 

eigentlich hier kaum einer schriftlichen Quelle für eine Sache, 
die der Dichter täglich an Bildern dbd Sculpturen vor Augen 
sehen konnte. 

93) V. 5645,b-46,a. 

Nach Matth. XXVn,46 fährt der Dichter fort: 'sie ver- 
lachten und verhöhnten ihn darüber*. — Beda zu Marc XV» 
35 (aus Hieronymus zu Matth. XXyiI,49 und ebenso Hraban 
zu Matth. XXVII,47): 

Et ^uidam de circumstantibus audientes dicebant *£cce 
Heham vocat*: non omneSf sed (]^uidam, quos arbitror 
milites fuisse Romanos non intelligentes sermonis He- 
braici proprietafcemi sed ex eo, quod dixit *Heli HeliS 
putantes Heliam ab eo invocatum. Sin autem Judaos, 
qui hoc dixerint, intelli^ere volueris, et hoc more sibi 
solito faciunt, ut dominum imbecülitate infameni, gut 
HeHii» auxilium deprecetur, 

94) V. 5664,b-67. 

f Als da der Herr starb, geschah manch Wunderzeichen, 
daJz da so manche stmnme Creatur des Waltenden Tod er- 
kennen sollte'. — Beda zu Matth. XXV 11,52 (aus Hieronymus 
entlehnt, was auch Hraban abschrieb): 

Non dubium est, quid significet juxta Hteram magnitudo 
signorum^ iä crtudfixum scüicet dominum suum et coelum 
et terra et omnia demonstrarent 

95) V. 5670-76,a. 

^Der bunte Vorhang zerrilz, der zuvor lange im Tempel 
xmversehrt hieng: die Menschen durften nicht schauen, was 
unter dem Vorhang Heiliges verhängt war; nun konnten 
die Juden den Hort sdiauen'. — Beda zu Matth. XXVII,51 
(was ^ra&an abschrieb): 

Mystice scinditur velum templi, ut arca testamenti et 
omnia legis aacramenta, qua tegebantur, appareant tUque 
ad poptuum transeant nationum. 

96) V. 5680,b— 88,a. 

'Das war ein mächtig Ding, dafie da so viele, die nie ein 
Wort in der Welt sprachen, des Herrn Tod erkennen und 
fühlen sollten. Das Judenvolk sah seltsame Dinge, aber ihr 

frausamer Sinn war so verhärtet in ihrem Herzen, obik da 
ein so hellig Zeichen gezeigt ward, daSz sie durum um so 
beßser an Christi Eraftgeglaubt hätten, dalz er sei König 
über all die Welt'. — Windisch vergleicht Hraban zu Matth. 
XXVn,51: 



— 112 - 

Aliter terra mota est pendeniem dominum suma ferre 
non sustinens; petrs^sciflsse sunt, ut tndicarent dif/ritiam 
Judceorunh, qui prcesentem dei filium intelligere noluC" 
runt 

Ebenso gut könnte man auch als Quelle ansehen Beda zu 
Matth. XXVn,54: 

Quania ergo ccecitas Judceorum, qpi tot per dominum 
virtutibus factis, tantis in morte ejus apparentihus signis 
credere respu^runt 

Eher glaube ich jedoch, der Dichter hat folgende Stelle 
Gregors des Groszen (homilia X in evangelia) benutzt: 

Sed in omnibus signis , quae vel nascente domino vel 
moriente eo monstrata sunt, considerandum nobis est, 
quanta fuerit in quorundam Judceorum corde duritia, 
qua hwnt nee ^ev prophetiae donum nee per mir acuta 
cogruyoit Omnia quippe elementa auctorem suum venire 
testata sunt, ut enmi de eis humano more loquar : deum 
hunc coeli esse cognoverunt, quia protinus stellam suam 
miserunt; mare cognovit, quia sub plantis ejus se cal- 
cabile prsebuit; terra cognovit, quia eo moriente oon- 
tremuit; sol cognovit, quia lucis susß radios abscondit; 
saxa et petrce cognoverunt, quia tempore mortis ejus 
scissa sunt; infernus agnovit, quia hos, quos tenebat 
mortuos, reddidit: et tamen hunc, quem deum omnia 
insensihilia elementa sensu^runt, adhuc infidelium Judteo- 
rum corda deum esee minime cognoscunt et duriora 
saxis scindi ad poenitendum nolunt eumque confiteri 
abnegant. 

97) V. 577l,b— 87,a. 

'Während in sternenheller Nacht die Wächter um das 
Grab sitzen, den Morgen erwartend, da kam durch Gottes 
Kraft der heilige Geist unter den Grabesstein und Leben in 
den Leichnam: Lidit war da eröffiiet zum Heil den Menschen 
und mancher feste Riegel von den Höllentoren gelöst. 
(Jmwallt von Glanz erstund das Friedekind Gottes und er 
fuhr wohin er wollte, obgleich es die Wächter nicht gewahren 
konnten, als da der Herr vom Grab erstund: die saßsen mit 
ihren Schilden um das Grab herum*. Dann erst kommen 
mit Tagesanbruch die Frauen und der Encel wälzt den Stein 
von dem leeren Grabe. — Zu ilieser Schflderung der Auf- 
erstehung selbst ist in den Evangelien keine directe Veran- 
lagung gegeben; ich sehe diese in den Worten des Beda 
zu Matth. XXVm,2: 

Revolvit (angelus) lapidem, ut egressus domini jam facti 
hominibus prsestet indicium. 



— 113- 

98) V. 5937-^38,a. 

*Mana konnte es vor Liebe nicht laJken: sie wollte mit 
ihren Händen an den Herrn greifen^ wljjirend Joh. XX,17 
nur das Verbot 'Noli me tangere' steht. — Windisch beruft 
sich anf Mcmn zu Joh. XX,17: 

Jam vero ab evangelista non subditur, quid mulier fe- 
cerit, sed ex eo innuitur, quod audivit, cui dicitur 'Noli 
me tangere, nondum enim ascendi ad patrem meum*. 
In his namque verbis ostenditur, ^uod Mafia amplecH 
voluit ejus vestigia, quem recognovit. 

Allein die Quelle des Dichters ist hier keine andere als die 
Evangelienharmonie des TtUian, von weldier es, wie tmser 
Codex Cassellanufi zeigt, Handschriften gab, welche zwischen 
Joh. XX,16 ( . . . quod dicitur magister) und XX,17 (Dicit ei 
Jesus: Noli me tangere) noch die Worte *et occwrrit ut tan- 
geret eum* einschalteten, ein Zusatz, welcher sich weder im 
Codex Fuldensis ed. Bänke noch auch in Schmellers Tatian- 
text findet. 



Aus den vorstehenden Untersuchungen Nr. 1—98 ergeben 
sich nun hinsichtlich der vom Dichter benutzten Evangelien- 
commentare folgende Resultate : 

1) Die Hauptquelle bilden die Commentare des Beda zu 
den vier Evangelien (s. unten). 

2) Bei der Bergpredi^ aber benutzte der Dichter zugleich 
&Mch^ des Augusttn Tractat de sermone damini in 
monte, und zwar: 

bei No. 38 stimmt Augustin genauer als Beda. 
bei No. 31, 34, 37, 43 und 50 neben Beda. 
c) bei No. 44 neben Beda \md Hieronymus. 

8) Eine dritte Quelle sind die Commentare des Hiero^ 
n^us zu Matthäus und Marcus, und zwar: 

a) bei No. 60 als einzige Quelle. - 

b) bei No. 42 stimmt Hieronymus genauer als 
Beda. 

c) bei No. 32 neben Beda. 

d) bei No. 44 neben Beda vmd Augustin und zum 
Teil allein. 

8 



;! 



- 114 - 

e) bei No. 53,2 neben Beda und Gregor. 
' f) bei No. 14 und 67 bleibt die Wahl zwischen 
Hieronymus und Gregor. 

4) Eijie vierte Quell« endlich sind die Homüien Gregars 
des Groszen jfde diversds lectionibus evangelii) und 
zwar Hom. X über Matth. 11,1 — 12 (Ankunft der 
Magier) bei No. 13,2 14 und 96, Hom. XVI über 
Matth. IV,1— 11 (Versuchung Christi) bei Ko. 18-19 
und Hom. XIX über Matth. XX,1 — 16 (Arbeiter im 
Weinberg) bei No. 53,2 und 67: 

a) bei No. 13,2 ist Gregor sicher benutzt. 

b) bei No. 96 stimmt Öregor genauer als Beda. 

c) bei No. 18— -19 Gregor neben Beda. 

d) bei No. 53,2 Gregor neben Beda und Hierony- 
mus. 

e) bei No. 14 und 67 bleibt die Wahl zwischen 
Gregor und Hieronymus. 

Hierbei sind diejenigen Nummern nicht mit aufgeführt, bei 
denen sich dieselben Gedanken zwar auch bereits in den 
älteren Quellen finden, die Citate aus Beda aber allein schon 
genügen. 

Zu einem ganz andern Resultat ist Windisch gelangt, 
welcher die Commentare des Beda zum Matthäus und Jo- 
hannes gänzlich zu ignorieren für gut befand und den von 
üun bereits vor dem Beginn der Untersuchung a priori für 

fewis angenommenen Satz zu beweisen suchte, der Dichter 
abe zum Matthäus den Hrahan, zum Marcus und Lucas den 
Beda und zum Johannes den Älcuin benutzt, woraus er dann 
weiter folgerte, da& der Heliand nicht vor dem Jahr 825 
entstanden sein könne, weil der Commentar. des Hraban 
zum Matthäus erst zu Ende des Jahres 821 oder zu Anfang 
des Jahres 822 geschrieben worden. Die Richtigkeit dieser 
Schlußfolgerung würde allerdin^ als. unabweisbar zugegeben 
werden mülzen, sobald nur die wirkliche Benutzung des 
Hrabanischen Commentars auizer allem Zweifel stünde, und 
es lohnt sich dsüier wol der Mühe, die Sache etwas näher 
ins Auge zu falzen. 

Was zunächst die 8 angeblich benutzten ^eignen Gedanken 
Hrabans' (Windisch p. 80) betriift, so ist in zwei Fällen, 
nemlich No. 35 (Windisch 15) und 59 (W. 28) die Annahme 
einer besonderen Quelle übernülzig; in No, 33 (W. 13) und 
90 (W. 49) hat Hraban wörtlich aus Beda zu Matthäus ab- 
geschrieben ; in No. 19 (W. 7} nnd 29 (W. 10) . findet sich 
derselbe Gedanke (und zwar im ersteren Falle noch genauer 
stimmend) auch bei Beda zu Matthäus ausgesprochen; bei 
No. 45 ( W. 18) genügt Beda zu Matthäus vollständig und 
in No. 96 (W. 5z) steht die Benutzung Gregors außser Zweifel: 



k 



-- 115 - 

jeiner von diesen 8 Stellen kann also für die wirkliche Be- 
utzung Hrabans beweiäeade Kruft au^yrkaaat werdeou 

Aehnlicli verhält es sich aber auch mit den übrigen 
Italien, welche Windisch aus Hrahan citiert und die ich 
elbst noch um 24 weitere vermehrt habe. Ganz wörtlich 
beuRo wie bei Hraban finden sich dieselben Stellen auch 
•ei Beda zu Matthäus in No. 15, 20, 26, 41, A^y 47 (W. 19), 
7 (W. 40), 78,2 83, 89 (W. 48)^ 90 (W. 49), 94 (W. 51) und 
•5 (W. 50), bei Beäa zu Marcus in No. 56, 57, 62 (W. 31), 
9 (W. 37), 78 (W. 41), 91 (auch bei Hieronymus zu Matthäus) 
md 93 (desgl.), bei Beda zu Lucas in No. 16 (W. 6), 21, 
t3 (W. 13), 49 m. 21) und 65 (W. 33,b), bei Augustin zur 
Bergpredigt in No. 34 (W. 14), 37 und 38, bei Hieronymus 
Q No.60 (W. 29), bei Gregor in No, 19 (W. 7) und 67 
W. 35), halb bei Beda und halb bei Gregor in No. 18 
W. 7). * 

Beizer als Hraban stimmt Beda zu MatÜHius in No. 31 
W. 12), und 63 (W. 32), Beda zu Marcus in No. 25 (W.8), 
"Beda zu Marcus und Johannes inl^o. 25 (W. 8,a), Hierony- 
mus in No. 42 (W. 17), Beda und Hieronymus zusammen m 
No. 32 (W. 13), Gregor in No. 13,2. 

Dieselben Gedanken wie bei Hraban, weun auch mit 
mdem Worten ausgesprochen, finden sich auch, und zwar 
für die entsprechenden Stellen des Heiland vollkommen aus- 
reichend, bei Beda zu Matthäus in No. 13 (W. 5), 19 (W.7), 
24, 27 (W. 8,b), 28 (W.9), 29 (W.IO), 30 (W. 11), 40 (W. 16), 
♦5 (W. 18) und 64 (W. 33), bei Beda ^u Matthäus und zu 
Marcus in No. 36 (W. 15) und 43, bei Beda zu Matthäus 
und zu Lucas in No. 17 (W. 7) und 58 (W. 27),. bei Beda 
ru Marcus in No. 80 (W. 43), oei Beda zu Lucas in No. 
18 (W. 20), bei Beda zu Lucas und zu Johannes in No. 86 
(W. 47), bei Beda und Greaor in No. 14, bei Beda und 
Em-onumus in Nb- 44, bei Beda und Äugustin in No. 34 
tW. 14), 37, 38 und 50 (W. 22), wobei ich wieder in den 
Fällen, in welchen Beda allein schon genügt, die älteren 
Quellen (Hieronymus, Augustin und Gregor) unberück- 
sichtigt gelafzen habe (vgl. die Tabelle bei Windisch p. 
81). 

, > 

Die Annahme einer besonderen Quelle, neben Tatian ist 
üherflüsziq in No. 28. (W. 9), 49 (W. 21), 50 (W. 22), 51 
(W. 22), 78 (W. 41) und 80 (W. 43). 

> • 

In No. 53 finden sich zwar von d^ U aus Beda (dar- 
unter 4 aus Beda zu Matthäus) nachgewiesenen Stellen 
»wr fünfe auch bei Hraban und dieser reicht aUo hier 

8* 



_ 116 - 

keioeswegB aus, w&rend sieh far No. 97 zu der aus Bd 
zu MoHfUbUS citiertcn Stelle gar nichts Entsprechendes bc 
Hraban findet. 

Es bleibt somit auch nicht einzige Stelle übrig, welch 
als Beweis dafür gelten könnte, daiz Hraban wirklich von 
Dichter benutzt worden sei: jedenfalls steht es also fesj 
dafis die Entstehun^zeit des Hrabanischen Commentan ii 
keiner Weise maaugebend sein kann für die des Helmod 
und ich halte daher an dem von mir in den. literarischef 
Bemerkungen zu meiner gleichzeitig erscheinenden Heliand 
Übersetzung nSJier begründeten Satze fest, daik der Helianf 
bereits in den Jahren 815— 820 entstanden sei. DsSz dageg« 
der Oommentar des Beda zu MatÜiäus wirklich benutzt sei 
ergibt sich (abgesehen von den zalreichen übrigen aus dieM| 
Commentar nadigewiesenen, aber auch bei Hraban sich fi» 
denden Stellen) namqptiich aus No. 19, 31, 58, 63 and 91 
fast mit völliger Gewisheit. Für die Benutzung des Hi> 
ronjftnus, Äugustin und Gregor aber zeugt namentlich K« 
13,2, 38, 42, 60 und 96. 

Wenn Windisch p. 72 zu No. 41 (Gr. 78) die Fra(J 
aufwirft: „Woher sollte der Dichter sogleich wifisen, m 
dieselbe Stelle, die er bei Tatian [aus Matthäus] fand, and 
im Marcusevangelium sich finde ?'*, um daraus em Argumei 
für die Benutzung des Hraban zn entnehmen, so beantivoitj 
sich diese Frage nicht blolz für jene SteUe, sondern aud 
für &8t sämtliche ähnliche Fälle, wo der Dichter zu Stelle« 
welche Tatian aus Matthäus entnahm, den Commentar w 
Beda zu Marcus oder Lucas oder Johannes benutzte, einÜBjH 
durch eine Vergleichung mit dem Codex Csssellanus oda 
dem Codex Fuldensis des Tatian, wo in fast allen solche 
Fällen die Parallelstellen zum Matthäus aus den anded 
Evangelien citiert sind. Nur bei zwei Stellen ist dies nicU 
der JB^ll, nemlich bei No. 36 und 43: es fragt sich aber, o^ 
nicht vielleicht auch hier die dem Dichter vorlie^o^ 
Tatianhandschrift eine Verweisung auf die Parallesteö 
enthielt oder ob er nicht beim Nachschlagen zu anaeii 
Tatianstellen auf jene Stellen in den Commentaren stieft ^ 
sie zur Benutzung bei geeigneter Gelegenheit sich ti^^^ 
Uebrigens ist dabei nicht zu übersehen, wie Manches darav 
hindeutet, daJk die Benutzung der Conunentare Seitens du 
Dichters nicht blofk eine rein mechanische in der Art g* 
wesen , dafis er dieselben lediglich jedesmal unmittelbar *< 
den betreuenden von ihm gradd benuteten Tatianstell« 
nachschlug, daiz er vielmehr vorher die Commentare, cn^ 
die des Beda, sorgfältig studierte und sich das zur B* 
nutzung geeignete Material anmerkte (vgl. namentlich ^ 
75 und 84—86). 



— 117 - 

Nachdem wir nun die Frage, ob zum Matthäus Hraban 
oder Beda benutzt worden sei, su Gunsten des letzteren 
Entschieden haben, bleibt noch zu untersuchen, ob zum Jo- 
bnnesevangelium der Dichter den Alcuin, wie Windisch 
gmimmt, oder gleichfalls den Beda benutzt habe, obgleich 
nese Frage an sich yon geringerer Wichtigkeit ist au die 
regen der Benutzung Hrabans, da Alcuin oereits 10 Jahre 
ror dem B>e^erunffsantritt Ludwigs des Frommen starb und 
nmit auf die Zeitbestimmung des Heliand ]ceinen Einfluß 
laben kann. 




bereits bei Hieron jmus zu^Matth. XXVI,58 und inrer zweiten 

i&lfte nach, auf die es allein ankommt, auch bei Beda zu 
atth. XXyi,58, ist jedoch überflüikig, während in No. 85 
W. 46) Beda zu Marc. XVI,7 noch unmittelbarer zum He- 
iand stimmt, als die Citate ans Alcuin. 

I Von den übrigen aus Alcuin citierten Stellen, deren 
Sal ich selbst noch um neune vermehrt habe, stehen wörtlich 
Ebenso auch bei Beda zu Johannes No. 25, 61 (W. 30), 70 
!W. 88), 71, 72, 75,3 (W. 30), 77, 79 (W. 42), 81 (W. 44), 
tl und 88 (letasteres fast wörtlich); blofiser Auszug aus Beda 
» Johannes ist No. 74 (W. 39), 75,2. 4 und 86,3, von denen 
Ibrigens die erste Stelle für den Heliand überflQizig ist; 
letselbe Gedanke wie bei Alcuin steht auch bei B^a zu 
fohannes in No. 75,1 (W. 39) und 86,2 (W. 47); überfla&Mf 
|ör den Heliand sind femer No. 84 (W. 45,b) und 98 (W. 
^2), wovon übrigens die. erstere Stelle aus Augustin zu Joh. 
CVin,17 stamm! 

Mithin bleibt auch hier keine einzige Stelle übrig, 
reiche beweisen könnte, daiz Alcuin wirklich vom Dichter 
lenutzt sei. Ebensowenig freilich lälkt sich auch beweisen^ 
iaiz der Dichter nicht den Alcuin, sondern den Beda zum 
Johannes benutzt habe. Da aber fClr die drei übrigen Evan- 
;elien die Benutzung des Beda fest steht, so eiMÜieint es 
Dir mehr als warscheinlich, ösSk dies audi für das Johannes- 
trangelium anzunehmen sei. 

Die Art und Weise, wie der Dichter die genannten 
]Sommentere benutzte, war aber dieselbe wie beim Tatian, 
ndem er sich bald eng an seine Quelle anscklofis, bald sich 
la^egen freier beweste, ja mitunter nur ganz im AÜffe- 
nemen den in der oenutziea Quelle ausgesprochenen Ue- 
lanken benutete. 



~ 118 — 



Dritter Abschnitt. 
Anderweitige Quellen des Dichters. 

In den beiden vorifiren AbechnittejQ haben wir gesehcu, 
wie der Dichter des Heliand den EEanptstoif zu seiner Dar- 
stellung der erangelischeiL jGleschichte gleichzeitig aus dem 
Tatian und aus den Evangeliencommentaren entnahm 
Aber diese Quellen sind keineswegs die eineigen gewesen; 
es bleibt noch eine Anzal einzäner Stellen des Heliand 
übrig» wo dieselben nichts Einschlaeendes bieten oder we- 
nigstens nicht ausreichen: hieran gUKÖrt namentlich die Er- 
wSinung der Schöpfung und deren Beziehung auf die Welt- 
alter in der Einleitang uad die Erzälong von den Weisen 
aus dem Morgenlande. 

V. 38-43,a. 

Nachdem der Dichter ausgeführt hat, wie die Evan- 
gelisten alles aufschreiben sollten, was Christus gethan und 
gelehrt, fährt er^fort: „ganz wie es von Anbeginn der Wal- 
tende sprach, als er zuerst diese Welt erschuf und da mit 
einem Worte alles befaizte, den Himmel und die Erde und 
was die Geschaffenes und Gewachsenes in sich schlie/zen: 
das ward da alles mit den Worten Gottes jfest befalzt.** — j 
Aulzer Joh. 1,1. 3 vergleiche man Beda in seinem Hexa- 
meron : 

.... Qnod autem dixisse deus, sive ut lux fieret sive ut 
alia qtNdqnam, perhibetnr, non nostro more per sonum 
vocis corpoteum fecisse crwlendus est, sed altius 
intelligendmn dixisse deum, tit fieret creatura, qnitt per 
verbum stMm omnia id est per unigenUum fiUum fecit 
De (juo raanifestius evangelista Joannes 'In principio, 
inquit, erat verbum et ven)inn ^rat apttd denm et deos 
erat verbum; hoc erat in principio apud deum, omnia 
p^r ipsum facta sunt*. Qttod autem ait Joannes omnia 
ra^ta per vei^um dei, hoc est quod Moyses ait, quia 
'dixit fiat firmamentuni, Hixit fiät et cetera creatura'. 
— — — QiaLiä Sit airtem dicere dei "Fiat hseo vell illa 
oi^tnra', jam snprs dictum est. Dixk enim ut fieret^ 
cum in coeeterno süfi verho, unigenito seilieet filio, eunda 
creanda disposuit Cum ergo audivimus 'Dixit den« 
Fiat firmamentnm in medio aquarum et dividat aquas 



— 119 - 

ab aquisS intelligamuts quod in verbo dei erat ut fieret, 
io quo faciendmn intug ante omne tempus preevidit, 
-qnidquid fonua deus ex tempore fecit. Cum vero audi- 
vimns 'Et fecit dens firmamentum et divisit aqua», qusB 
erant sub firmamento, ab bis, qa» erant super firma- 
mentum, et factum est itaS intelligamus factam coeli 
aquarumque creatiouem ac dispositionem non excessisee 

prsescriptoB sibi in verbo dei terminos. — Simul- 

que notandum, quod non prima herbarum arborumque 
germina de semine, sed prodire de terra. Nam adunam 
jussionem terra, qua ariaa parebat, repente herbis compta 
et nemoribiis est vestita florentibus atque hcßc continuo 
siii qiueqiie generis poma ex sese ac semina produxeriint. 

V. 43,b— 53,a. 

r 

^und es ward darnach (secundum id, aftar thiu)1)e8timmt, 
welches Volk am weitesten herschen und wo die Welt ihre 
Alter enden sollte. Die fünfe waren vergangen und es 
sollte nun das aechste selig! ich erscheinen durch die Geburt 
Christi des Heilandes Manchen zur Hilfe wider der F^nde 
Andrang, wider der Trusn^elster Fallstrick.* — Meines Er- 
achtens ward hierzu der Dichter veranlaM durch folgende 
Darstellnn^ der Weltalter als in den sechs Schöpfungstagen 
vorgebildet, wie sie am S»iilu& des Hexameren von Beda 
steht : 

. . . Huc usque de primordio mundi nascentis iuxtÄ Sen- 
ium litersB dixisse sufficiat ; übet autem paucis intimare, 
ut etiam sex ülorum sive Septem cUerum, m quibus factus 
est, totldem ejus eetatibus conveniat, 

Prinms nanique dieSy in quo dixit dens *Fiat lux* et 
facta est lux, prim<B cetati con^ruit, in cujus initio mundus 
idem factus et homo in deliciis paradisi voluptatis po- ' 
»itus est, ubi prsesente gratia sui conditoris malorum 
omnium liber ae nescius frueretur; sed hie di^ ad ves- 
peram jam eoepit deelinare» cum protoplaati j[>eccando 
felicitatem patriae ooelestis ]pNe^:diderint atque in haue 
couTallem lacrymarum dimersi sunt, quod etiaia sign!- 
ficatum est hora teaaporis ilUus, eum Adam pgst culpam 
praevaricaäonis aa^vit dominum d^ambulantem in para- 
diso ad auram post meridiem: deambulavit quippe do- 
minus, ut se ab homine, in cujus corde qqiejtus maAserat, 
recessisse signaret, «t hoc ad auvam post meridiem, ut 
lucem in se h^ino (äviafe cognitiojuis fevvonemqu« dilec- 
tionis minoTfiitani .esse cognoeeeriet. Plena autem veapera 
diei ho^vA adyf^ait, cum crebreseentibu« vitiis hojsiani 
generis con-uptia. est omnis teriia (^rann deo etix^quitate 
repleta a deo deleri dDuyio ^»uais c^o^ praeter quos 
clauserat arca, mereretuxJ . . 



— 120 — 

Seeundo die factum firmamentum in medio aquarum 
et secunda aiate aeeculi arca, in qua reliqui» generis 
humani et semen, ut ita dixerim, sequentium seryabatur 
eetatum, poeita «et in medio aquarum, quas certatim 
Mnc rupti sunt omnes aby^sn, inde apertse coeli cata- 
ractffi fundebant. Sed et nie inclinatus est ad vesperam 
dies, cum se nationes oblit» proxime vel irsB vel miseri- 
cordise dei contulissent ad sedificandam superbisB tuxrem. 
Flenam vero acce^it yes^eram^ <]^uando cum confusione 
linguaruin humani generis est discissa sooietas. 

Tertia die confluentibus in loca sua aquis arida appa- 
ruit ten-a et mox herbis virentibus ac nrondentibus est 
vestita nemoribus, et mtatis initio terrae seperatis in loca 
sua gentibus idolatris, ^uarum error instabilis et vanis 
simmacrorum doctrinis lamquam omnibus yentibus mo- 
bilis maris nomine bene significatur,. semen patriarcho- 
rum ab eorum societate directum est ac «pintali frage 
foecundatum, dicente domino ad Abraham 'Exi de terra 
tua et de cognatione tua et de domo patris tui in terram, 
quam demonstravero tibi, faciamque te crescere in gentem 
magnam et benedicam tibi' etc. usque dum ait 'In te 
benedicentur universse cognationes -terreeS in qua Tide- 
Hcet gente discreti ordines fidelium quasi herbee virentes 
et arbores pomiferse ex una eademque terra prodebant, 
suscipieites imbrem coelestem diyinorum eloquiorum. 
Verum hie quoque ad yesperam yergere coepit dies, 
cum eadem gens Israelitica et fidem patriareharum et 
ceremönias &tBd sibi legis exterarum gentium est poUuta 
sceleribus et seryitio depressa est. Superyenit jam yes- 
pera, quando ipsa gens una cum rege, (^uem sibi ne- 
glecto deo elegerat, alienigenarum est gladio maxima ex 
parte deleta. 

Quario die luminaria coelum aocepit et €fuarta atate 
presfectus dei populos noya est factiis claritate conspi- 
cuus per impenum Dayid et Salomonis aliorum quoque re- 
gum deo authore regnantium; per nobiHssimum ulud quod 
Salomon deo eondimt templum, per insiffnia prophetarum, 
quBb cunctis regum eorundem non destiterunt fiorere 
temporibus, pexque illud maxime, quod primo peremi- 
nentissimo regnm sibi plac-entinm jurayit dominus dicens 
*I>e fhtetu vmtri» tui panam super sedem tuam*. Verum 
et hic ad yesperam dies inclinan coepit, cum postmodum 
et reges, id est et popnli tempti legesque dei spementes, 
Tastati ac dilacerati sunt ab hostibus. Grayissima yero 
ei non solum yespem sed et noz suceedit, cum totum 
illud regnxtm eyersiun, templum incensum, populus est 
in Babyloniam eaptionis onttiis abductus. 



— 121 - 

Quinto die produxmrunt aqu» reptilia animarum vi- 
ventium et volatilia volantia super terraiu sub firma- 
mento coeli, et quinta cetate creverunt filii transmigra- 
tionis et multipucati sunt in Babylone, quse ssBpe aq^ua- 
rum nomine dedgnatur, quorum plurimi idem quasi in 
aquis pisces residere, e quibus tarnen erant nonnuUi qui 
yelut Ceti magni dominari magis fluctibus ssdculi quam 
senrire studuerunt, quia nullo "terrore ad idolatriam de- 
pravari potexant^ alii soluta. captivitate quasi acceptis 
pennis libertatis ad terram Israel reversi sunt et instar 
▼olatilium tota intentione coelestia petebant, ita ut etiam 
templum ac ciyitatem dei resedificare, legem quoque ejus 
summa instantia restaurare niterentur. 8ed appropiaoat 
vespera, cum postmodum inter alias scelerum teuebras 
etiam domesticis contra se invicem desidere conflictibus 
patriaeque sive JRomanis ipsi fuere proditores, quse et 
advenit, cum eos non solum tributanos effici, sed etiam 
alienigena regis contigisset imperio subdi. 

8exto die terra jumenta, bestias et reptilia produxit, 
quo etiam die creayit deus hominem primum Adam ad 
imaginem suam ac de latere ejus dormientis foeminam 
creavit Evam. Sexta cetate saculi inter multos reprobos, 
qui merito serpentibii« comparari poterant ac oestiis, 
propter saevitiam scilicet et quia toto animo terreötibus 
mhaerere curia vel illecebris, nati sunt et sancti in plebe 
dei perplures, qui ad similitudinem mundorum animalium 
Terbum dei ruminare, ungulam discretionis in via teuere, 
bonee operationis jugum divinae legis portare et de velle- 
ribus opus suum calefacere noverunt, quorum in evan- 
gelio utrorumque mentio est idonea, inter quos secundus 
Adam, mediator videlicet hominum, in quo tota plenitudo 
erat imaginis dei, in mundo apparuit et de latere ejus 
in crnce dormientis exivit sanguis et aqua, de quiSus 
sacramentis nascitur et nutritur ecclesia, quse est mater 
omnium per orhem vera vita viventium, quod Evae 
nomen sonat. Unde de eisdem sacramentis dicit ipse 
dominus *Qai manducat camem meam et bibit sangui- 
nem meum, habet vitam 8aternam\ Guius diel vesperam 
jam nunc a^propinqnare cemimus, cum abundante ^r 
omnia iniquitate refrigescit Caritas multorum;' adveniet 
autem multo tenebrosioY ceteris, cum apparente homine 
pec^ati filio iniquitatis, qui extollitur et elevatur super 
omne qaod dicitur deus aut quod colitur, tanta fuerit 
tribulatio, ut in errorem inducantur, si fieii potest, 
etiam electi, subsequente statim hora universalis judicii, 
de qua scrij^tum est 'Yerumtamen filius hominis veniens 
putas invemet fidem in terra?' 

Septma die reqnievit deus ab omnihus operibus suis 
et aanct^cftvit ülum; et septima esi atas perpetua» 



- 122 - 

quietis in alia vita, in qua requiescit deus cum sanctis 
suis in aeternum. 

Denn daiz der Dichter in v. 38 — 47 wirklich eine dieser 
Darstellung Bedas entsprechende bei und mit der Schöpfung 
geschehene Vorherbestimm ung meint, geht aus dem ganzen 
Zusammenhang deutlich hervor. Die Bestimmung aber, 
welches Volk am weitesten (widost) Macht erlangen (gi- 
waldan) sollte, möchte ich nicht mit Windiseh auf die 4 
Weltmonarchieu beziehen, sondern auf das Volk Israel, dessen 
Ausbreitung und nach der dem König David gegebenen 
Verheiizun^ in dem ewigen Königtum Christi gipfelnde 
Machtentwickeluns von Beda ausdrücklich als im Schöpf- 
ungswerk vorgebildet bezeichnet wird : . der Ausdruck 'widost* 
dünte hier temporal aufzufalzen sein. 

v. 566—592, 

Zu dieser bereits in No. 13 des zweiten Abschnitts aus 
Beda zu Matthäus belegten Stelle vergleiche man noch 
Oriffenes Hoinilia XIII in Numeros (ex Runni interpretatione 
Latma) : 

JSed quia (Balaam) persistit in desiderio j^ecuni«, indul- 
gens deus arbitrii hbertati rursus ire permittit; verbum 
tarnen suum injicit in os ejus, ^rohibens maledictionem 
fieri' per d^Binones, ut benedictionibus locum daret et 
pro maiedictis proferat Balaam benedictiones ac pro- 
phetias, qiujn possint cedificare non solum Israel, sea et 
reliquas yentes. Si enim a Mose prophetise ejus sacris 
iusertsB sunt voluminibus, quanto magis descriptae sunt 
ab iis, qui habitabant tunc Mesopotamiam, apud quos 
magnificmhahebattir Balaam quosque artis ^us constat 
fuisse discipulos ? Ex illo dentque firtux Magorum genus 
et instit tio in partipus orientia vigere, qui descripta 
habentes apud se omnia quie prophetaverat Balaam, 
etiam lu)c habuerunt scriptum, quod 'Orietur Stella ex 
Jacob et exsurget homo ex IsraeV. Hsec scripta habebant 
Magi apud semetipsos, et idßo, quando natus est Jesus, 
agnoyerunt stellam et intellexerunt adimpleri prophetiam, 
magis ipsi quam populus Israel, qui sanctorum prophe- 
tarum audire verba contempsit. tili ergo ex ii^ tanium, 
qiMß Balaam scripta reliquernt, a^noscentes adesse tempus 
venerunt et requirentes eum statim adoraverunt et ut, 
fidem suain magnam esse declararent, parvum puerum 
quasi regem venerati sunt. 

Ob dem Dichter diese Stelle vorgelegen habe, lalze ich dahin- 
gestellt sein, zumal da sie . keineswegs vollständig mit der 
Darstellung im Heliand harmoniert; nam^ntiü^ vermisst 
man no<^, da& Balaam vor seinem Tode seine Jünger zu- 



- V2^ - 

eainmeni'uft und ihnen ale letztes Vermächtnis jene Prophe- 
zeiung gibt. Windiöch hält letzteres för eine poetische Er- 
finduDg des Dichters, was ich kaum glauben kann: eher 
i^ieht die ^nze ETtsähuig von den drei Weisen ganz so aus, 
als habe der Dichter sie der Hauptsache nach fertig in einer 
Quelle vorgefunden, die ich freilich bis jetzt nicht nach- 
zuweisen veimag. 

V. 5Ö2-605. 

'Kr hlesz zum Gebete gehen drei Männer aus dem Volke 
und hiesz sie tcol bedenkerif sobald sie von Osten da^ Gottes- 
zeichen cmfgehen sähest, dasz sie sich dann alsbald aufmachten 
und ihm folgten, wie es nach Westen gienge. Das ist nun 
alles erfüllt, der König ist geboren: wir sahen seinen Stern 
an jedem Morgen und folgten ihm über Wege und durcli 
Wälder hierher. Sage uns, unter welchem dieser Geschlechter 
er geboren sei!' — Jacob de Voraaine (13. Jahrh.) sagt in 
seiner Legenda Lombardica XIII, die Epiphania domini: 

Äliam causam, unde ieti (Magi) moti sunt ad veniendum, 
ponit Chr y sostomus in originali super Mtttthce- 
um, asserens quosdam dicere, quod quidam seeretorum 
inspectores elegerunt de se ipsis du&decitn et, si quis 
mori^atur, fitim ejus aut aliquis propinquorum in ^us 
loco eubstituebatu^'. Mi ergo per singulos annos post 
mensem ascendebant in montem victorialem et tribus 
diebus ibidem morantes se lavabant et orabant detim, nt 
eis illam steUam, quam Balaam pvcedixerut, o^tenderet 
Qm^dam igitwr vice, seilicet in die natalis domini, dum 
sie ibidem manerent, Stella qutedam ad eos super nwntem 
venit, quce habebat formam pulcherrlmi pueri, «iiper 
cuius capite crux splendebat, quse Masos allocuta est 
dicens: Ite vehcius in feerram Juda! et ibidem re^m, 
quem qmeritis, natum inrenietis, Tunc iili continuo 
venire coeperunt. 

Wo steht dies bei ChrysostomusV in seinen Homilien ober 
Matthäus finde ich es nicht , spUte dies vielleicht auf die 
wahre Quelle des Dichters führen? Die Zwölfzal stimmt 
freilich nicht, 

V. 58d4,b-98,a. 

Hierzu habe ich bereits in Pfeiffers Germ. XI, 216 da« 
Evangelium des Nicodemus als Quelle nachgewiesen. 



— 124 - 

Zum Schlulz meiner Untersachwi^ stelle ich nun hier 
noch einfach die übrigbleibenden Hebandsiellen zusammen, 
iur die mir kein Nachweis einer besonderen Quelle gelungen 
ist : die meisten derselben werden wir jedenfialls unbedenklich 
als freies Eigentum des Dichters gelten la&en mülken. Es 
sind folgende: 

V. 305-12 zu Matth. 1,19 (vgl. Abschnitt ü, No. 70). — 
V. 627—29 zu Matth. 11,6. — v. 758-^60 zu Matth. n,15. — 
V. 787-92 zu Luc. 11,42. — v. 855—58 zu Luc. 11,51—52. — 
V. 899-903 zu Matth. in,3 oder 1X1,10. ~ v. 941—48 zu Joh. 
1,27. — V. 991,b— 92,a zu Luc. 111,17. — v. 994—95 zu Joh. 
1,32 34. — V. 1006-19 zu Joh. 1,33-34. — v. 1121—26 zu 
Matth. IV,11 und Joh. 1,36 (vgl. Luc. IV, 13: 'diabolus secessit 
ab illo ttsque ad tempus*), — v. 1146 — 18 statt Luc. XIV,15,b. 
— v. 1169 — 72 zu Matth. IV,20. — v. 1202 — 4 zwischen 
Matth. IV,22 xmd 23. — v. 1319—20 zu Matth. V,9. — v. 
1347 — 59 Ausfuhrung von Luc VI,24 — 25. — v. 1381—88 
zwischen Matth. V,13 und 14. — v. 1539 — 40 zu Luc. V,31 
(vgl. Luc. VI,35). — V. 1581—87 zwischen Matth. Vl,6 und 
Luc. XI,1. — r696-1702 statt Matth. Vn,2,b. — v. 1880,b- 
83,a und 1886— 89,a zu Matth. X,16. — v. 1928—29 zwischen 
Matth. Vn,21 und X,ll. — v. 1985 — 87,a und 1988,b — 94 
statt Matth. XI,l,b. - v. 2026— 28,a zu Joh. 11,4. — v. 2042,b 
-44,a zu Joh. 11,7. — v. 2067,b— 70,a zu Joh. 11,11. — v. 
2077,b— 88 Ausführung von Matth. XI,l,b. — v. 2163,b— 68,a, 
zu Luc. VII,10. — V. 2207,b— 13,a zu Luc. Vn,15. — v. 2228,b 
— 32,a zu Matth. Vm,16. — v. 2285— 91,a nach der Heilung 
der Beselkenen. — v. 2446—47, 2464— 65,a 2493,b-95,a und 
2515,b — 17 bei der Auslegung des 4fachen Samens. — v. 
2808—11^ zu Matth. XIV, 12. - v. 3254,b— 57,a zu Marc 
XVI 11,32 (vgL Abschnitt II, No. 85). — v. 3406,b-9 zu Luc. 
XV1,31. — V. 3542-48,a zu Luc. XVni,35 (vgl. Luc XVIII, 
31 in Tat c 114). — v. 3935-42,a zu Joh. X,21. — v. 3944 
— 45,a zu Joh. X,31. — v. 3956,b-58,a zu Joh. X^9. — v. 
4668,b— 70,a zu Luc XXII,32. - v. 5113,b~16,a zu Matth. 
XXVI,66. — V. 5122,b — 26,a zu Matth. XXVI,67 und Luc 
XXU,65 (vgL Abschn. ü, No. 89). — v. 5168-75 zu Matth. 
XXVn,5. — V. 5176-79 zu Matth. XXVII,11. — v. 5256- 
64,a zu Luc XXin,7. --> v. 5324,b— 28.a zu Luc XXIII,15. - 
V. 5423,b— 32 zu Luc XXni,24 und Matth. XXVII,18. — v. 
5833,b-37,a zwischen Matth. XXVIII,6 und 7 (vgl. v. 5850tf. 
und 5873if.). — v. 5898,b-5900 zu Luc XX1V,10. 



« V 



Anhang. 



Tatians EYangelienharmonie 



herausgegeben nach dem 



Codex Cassellanns 



mit 



Bezeichnung der im Heliand benutzten 

Stellen. 



4» ^^ j m 9*- 



y 






*• 



» ♦ 




Der Codex Cassellanus (MSS. Theol. fol: 31), nach 
welchem ich hier die Evan^elienhannoiiie des Tatian gebe, 
gehört unter die Zal denenigen Pergamenthandschriften der 
Oasseier LandesbibHothek, welche aus der ehemaligen reichen 
Handschriffcenbibliothek ^u Fulda stammen (vgl. meine Aus- 

rbe des Hildebraodsliedes p. 13 — 15). Er stammt aus dem 
Jarhundert und ist mit zierlicher Schrift auf Pergament 

I in Folio mit breitem Seiten- und Unterrand giBschriebea. 

I Jede Seite enthält 28 Zeilen. Der Einband besteht aus 

Holzdeckeln mit gelblichem gepresstem Schaafleder überzogen ; 
die auf der Innenseite oer beiden Deckel aufgeklebten 
Sdtiui^blätter sind unbeschriebenes Pergament: fauf dem 
hinteren derselben jedoch steht der Name G-ISO. Auf der 
Außsenseite der Vorderdecke befindet eich' ein Pergamentstreif 
aufgeklebt mit der Aufschrift: 

Liber Victoris. epi. sup. Cano- 
nes. Quatuor. ewngelista^-um. 

und darunter auf dem Leder selbst die Signatur: 

XXIX. or. 19. 

wodurch sich eben unser Codex als ehemaliger Fulder Codex 
ausweist. Es ist derselbe offenbar identisä mit dem bei 
Eindli&ger p. 72. No. 7 aufgeführt^i, obwol dort (wie auch 
schon in den beiden Fulder handschriftlichen Exemplaren 
des Ca4»Iogs) offenbar in Folge eines Schreibfehlers die 
Signatur 22 . ord. 19 (statt 29. ord. 19) steht. Dafe aber die 
Bemerkung Eindlin^ers p. 8 Kote f., jene Nummer sei mit 
dem Codex Fuldensta aus dem 6. Jaihundert identisch, auf 
einem Irrtum bemiht, braucht jetzt, nachdem letzterer von 
Ranke ediert ist, kaum noch besonders hervorgehoben zu 
werden. 

Der Codex selbst besteht aus 84 Blättern. Blatt 1 ent- 
hält auf der Vorderseite oben den Titel: 

Liber Victoris episcopi CapuansB »oclesis?, 

ist aber sonst unbeschrieben. Auf ]^tt ^^a — 6,a steht der 
ausführliche Conspeetus Caüooum, wie» er bei Bainke p. 5—20 



— 128 -- 

und bei Schmeller p. 210— 212 abfl^nickt ist, jedoch mit 
mehrfachen Abweichungen in den Zalen, mid von dem Con- 
spectus des Codex Fuldensis unterscheidet er sich auch noch 
namentlich dadurch, da& nicht wie bei diesem die Capitel- 
zalen Tatians beigeschrieben sind. 

Blatt 5,b ist unbeschrieben. Blatt 6,a— 7.b enthalt die 
Prsefatio des Bischofs Victor von Capua rBauKO p. 1 — 8 und 
Schmeller p. IV — V), welcher sich der Kürzere Conspectus 
Canonum (Ranke p. 4) anschlie&t und zwar mit der im 
Codex Fuldensis fehlenaen am SchluJßE hinzugefugten Frage: 

Ubi est Marcus. Xiucas. Johannes, übi 
est Marcus. Johannes. 

die sich auch im ßodex Monacensis findet (Schmeller |). V). 
Dann foleen auf Blatt 7,b — 10,b die Capitelüberschrifken. 
In der Zal der Capitel (184) stimmt unser Codex zu dem 
Codex Monacensis (SchmeUer p. VIII), während der Text bei 
Ranke in 182 und der bei ^^meller in 181 Capitel ein- 
geteilt ist. 

Blatt ll,a— 78,a enthalt dann den Text der Evangelien- 
harmonie. Die erste Zeile eines jeden Capitels ist mit roten Ma- 
juskeln geschrieben und im Text selbst sind gleichfalls mit 
roter Schrift die betreffenden Evangelien (Mt. Mr. Lc. Jo.)^ 
jedoch ohne Zalen, angemerkt: die vollständigen Citate stehen 
am Rande mit schwarzer Schrift mit beigefügter roter Zal des 
jedesmaligen Canons. Diese Zaiencitate, welchen natürlich die 
altere Caniteleinteilune der Evangelien zu Grunde liegt, habe 
ich (mit Weglalzun^ cter Canon-&len) zur Vereinfachung des 
Druckes mit den mnerhalb des Textes stehenden CSaten 
combiniert: behufs der Uebertragung derselben in die mo- 
derne Einteilungsart der Evangeuen habe ich am Schluize 
des Buches eine Vergleichungstabelle mitgeteilt, geordnet 
nach den Capiteln Tatians. Au&erdem stehen am Rande 
noch die CapiteJzalen Tatians mit roten Ziffern: diese habe 
ich zugleich mit den Cai>itelüber8chnften, die dem Text des 
Codex nicht beigefü^ sind, aus. dem obigen Conspeetus 
Capitulorum über die einzelnen Capitel gesetzt. Die als. 
üeberschriften in Klammem gesetzten Evangeliencitate nach 
der modernen Einteilung aber sind von mir beigefügt worden,, 
ebenso alles, was in eckigen EQammem steht. 

Auf Blatt 78,b— 79,a folgen dann 2 Briefe (von Hiero- 
nymus an den Papst Damasus und von Eusebius an Carpi- 
anus) über die Evangelienharmonie. Dann folgen auf Blatt 
79,a — 79,b in fortlaufenden Zeilen geschrieben folgende 
Hexameter über die vier Evangelisten: 

Mattheus institoit niriutum tramitem momm 
Et bene uiuendi iuste dedit ordinem legendi. 



— 129 — 

Marcus amat terrae inter cselumque uolare 
Et uehemens aquila stringit secat omnia lapsu. 
Lucas uberius describit proelia Christi 
Jure sacer uitulus qui moenia fatur auita. 
Johannes fremitore leo similis rugienti 
Intonat setemse pandans mysteria uitae. 

und darunter der Zusatz: 

Christus passus ut leo, occisus sicut uitulus, mortuus 
sicut homo, surrexit sicut aquila. 

Blatt 79,b— 80,a: Erklärung biblischer Namen. Blatt 
80,b — 81, b: Interpraetatio nominum Hebraicarum ex euan- 
gelio Mathei. Blatt 82,a : Testimonia quae sunt in Matheo. 
Blatt 82,a: Interpretatio nominum Hebraicarum ex euan- 
gelio S. Marci. Blatt 82,b: Testimonia quae sunt in Mai*co. 
Blatt 82,b — 83,b : Explicatio nominum Hebraicanim ex 
euangelio S. Lucae. Blatt 83,b: Testimonia quae sunt in 
Luca. Blatt 84,a — b ist unbeschrieben. 

Dalz unser Codex nicht eine unmittelbare Abschrift aus 
dem von Ranke edierten Codex Fuldensis ist, obgleich er 
zu demselben in gewisser Verwandtschaft steht, zeigt abge- 
sehen von der verschiedenen Capiteleinteilung und von den 
Abweichungen in den Capitelüberschiiften u. s. w. auch der 
Umstand^ dalz in dem Conspectus Canonum nicht die Capitel- 
zalen ^er Evangelienharmonie beigefügt sind, und nament- 
lich der Zusatz in cap. 176 (etoccurrituttangeret eum) fehlt, 
welcher oifenbar dem Helianddichter vorgelegen hat: findet 
sich derselbe auch im Codex Monacensis? Die im literari- 
schen Centralblatt in der Anzeige der Banke'schen Ausgabe 
ausgesprochene Vermutung, dalz vielleicht der Codex Ful- 
densis unserem Dichter ^ur Benutzung vorgelegen habe, ist 
jedenfalls zurückzuweisen : der von ihm benutzte Tatiancodex 
stand jedenfalls unserem Codex Cassellanus näher, als dem 
Codex Fuldensis. 

Was nun das Verhältnis meines Textes zu dem Codex 
Cassellanus betrifft, so ist er abgesehen von dem bereits 
oben Gesagten im Allgemeinen ein einfacher Abdruck des 

genannten Codex mit Beibehaltung der orthographischen 
igentümlichkeiten, nur dalz ich statt des Ualbvocals u 
überall v gesetzt und zugleich die uns geläufigere Inter- 

Sunction durchgeführt habe: wo ich mir sonst kleine Aen- 
erungen erlaubte, ist die Lesart des Codex jedesmal unter 
dem Text verzeichnet. Die cursiv gedruckten Stellen sind 
diejenigen, welche vom Dichter benutzt wurden. 



^ 130 — 



I. In principio verbum deus apud deum, per quem 

facta sunt omnia. 

(Luc. 1,1-4. Joh. 1,1—5). 

(Lc. 1.) Qiumiam ^uidem mülti canaii sunt ordinäre 
ncmrattonem quae in nohts completae sunt rerum, sicut tradi- 
derunt nohis qui <ib initio ipsi viderunt et ministri fuerunt 
sermoois, visom est mihi assecuto a principio omnibus dili- 
genter ex ordine tibi scribere, optime Theof^le, ut cognoscas 
eorum yerbomm, de quibus einimtus es, veritatem. (Jo. 1) 
(Mt. 1. Lc. 14^ In principio erat verbum et verbum erat 
apud denm €^ deus erat verbum; hoo erat in principio apud 
deum, Omnia per ipsum facta sunt et sine ipso factum est 
nihü, quod factum est. Li ipso vita erat, et vita erat, et 
lux nominum, et lux in tenebris lucet et tenebrse eam non 
oomprehenderunt. 

II. De sacerdotio Zachariae. 

(Luc. 1,5-25) 

(Lc. 1) FuU in diebus Herodis regis Judeae sacerdos 
quidam nomine Zacharias de vice Abia et uxor Uli de fili- 
abus Aaron et nomen eius Elisabeth. Erant omtem iu9ti 
ambo ante deum imcedentes in omnibus mcmdatis et iusHfica- 
Oonibus domini sine querela. Et non erat iUis filius eo quod 
esset Elisabeth sterilis et ambo processissent in diebus suis. 
Faktum est autem, cum sacerdotio fungeretur in ordine vicis 
suas ante dmm, seeundum consuetudinem saeerdotii sorte exiit 
ut incensufn poneret vngressus in templum domini. Et omnis 
muUitudo erat populi orans foris hora incensi. A^paruit 
autem ÜU angetv^ domini stans a dextris aMaris incensi. 
Et Zacharias turbatus est videns et timor in^it super eum. 
Ait HUtttem ad ülum angelus: Ne timeas, Zacharia, quomam 
exaud^ est deprecatio tua! Et uxor tua Elisabeth pariet 
tibi filium et vocahis nomen eit4S Johannem, et erit gaudium 
tibi et exultatio et multi in nativitate eius gaudebunt: erit 
enim ma^nus coram domino et vinum et siceram non bibet et 
spiritu sancto replebitur adhuc ex utero matris suse, etmul- 
tos filiorum Isranel convertet ad dominum deum ipsorum, 
et ipse pra£cedet ante ülum in spiritü et virtute Heliae, ut 
con vertat corda patrum m filios et incredibiles ad prüden- 



- 131 - 

tiam iustorum, parare domino pl^bem perfectam. Et dixi 
Zacharias ad angelum: Unde hoö sctam? ego enim sum 
senex et nxor mea processit in diebus suis, 

(Lc. 2.) (Mt. 3.) Et respondens anfielt^ dixit ei. Ego 
sum Gabrihel, qui aato ante deum et mtssus aum loqui ad te 
et haec tibi evameligare. Et ecce eris taeens et non poteris 
loqui usque in aiem quo haec fiant, pro eo quod non credi- 
disti verbis ineis, quae implebuntur in tempore mo. Et erat 
pUhs expectans Zacha/riam et mirabantur quod tardaret ipse 
in tempio. Egressus * autem non poterat loqui ad iüos, et 
eognoverunt, qu>od visionem vidisset in templo. Et ipse erat 
itmuens iUis et permansit muttis* Et factuia est, ut impleti 
sunt dies o£ßcii eins, abiit in domum sucm>, Pos^ hos aattienk 
dies eoncmit Elisabeth lucor eius et occultabat se mensibus 
quinque dicens : Quia sie mihi fecit dominus in diebus quibua 
respexit aufeiTe obprobrium meum inter homines. 

m. UM angelus Gabrihel ad Ma>riam loquitur. 

(Luc. 1,26 - 38). 

(Lc. 3.) In mense autem sexto missus est angelus Ga- 
brihel a deo in cimtatem GaUleae, cui nomen Namr^th, ad 
virginem desponsatam viro, cui nomsn erat Joseph, de domo 
David, et nomen virginis Maria, Et ingressus ad eam an- 
gelus dixit: Ave gratia plena! dominus tecum, benedicta 
tu in fMdieribus! Qu» cum vidisset, turbata est in sermone 
eins et co^tabat, qualis esset ista salutatio. Et oit an* 
ffelus ei: Ne Ume<\s Maria! invenisti enim graiiam apud 
deum, Eece oondpies in utero et paries filium et vo* 
cabis nomen eius Ihesum, Hie erit magnus et fiUus altissimi 
vocftbitttr, et dabit illi dominus deus sedem David paixis sui 
et regnabit in domo Jacob in setemum ei regni «tttf »0» erit 
fims, Dixit autem Ma/ria ad angelum: Quo9nodo fiei istud, 
quQnieim f>irum non cognosco ? Et respondens angelus dixit 
ei: Spiritus sanetus superveniet in te et virtua aUissimi 
obumhrabit tibi;ideoqueetqui>d nascetur ex te sanctum, voca* 
biimr füius dei. Et eoce Elisabeth eognata tua et ipm oon«» 
oepit filium in senectute sua et hie menais est sextus illi, 
qnsB ▼ocatur steriüs, quia non erit impoasibile apud deum 
omne verbuni« Dixit autum Maria: Ecee ancäid domini; 
fiat miln secundum verbum tumm! Et diaoessit ab illa an* 
gelus. 

(Luc. 1,39-56), 
Exurgens autem ^Saxia, in diebus illis abiit in montana 
ci^m feetinatione in civitatem Juda et intxavit in domum 



*) Egresus, — 



— 132 — 

Zachariee et salutavit Elisabeth. Et factum est, ut audivit 
salutationem Mari® Elisabeth, exultavit infans in utero eius. 
Et repleta est spiritu sancto Elisabeth et exclamavit voce 
magna et dixit: Benedicta tu inter mulieres et benedictus 
fructus ventns tui. Et unde hoc mihi, ut veniat mater do- 
mini mei ad me? Ecce enim, ut facta est vox salutationis 
tu8B in auribus meis, exultavit in gaudio infans in utero 
meo. Et beata quae credidit, quoniam perficientur ea quse 
dicta sunt ei a domino! Et ait Maria: Magnificat anima 
mea dominum et exultavit spiritus mens in deo salutari meo, 
quia respexit humilitatem ancillae suae. Ecce enim ex hoc 
beatam me dicent omnes generationes, quia fecit mihi magna, 
qui potens est, et sanctum nomen eius et misericordia eius 
in progenies et progenies timentibus eum. Fecit potentiam 
in brachio suo, dispersit superbos mente cordis sui. Deposuit 
potentes de sede et exaltavit humiles. Esurientes implevit 
bonis et divites dimisit inanes. Suscepit Israbel puerum 
suum memorari misericordise suse, sicut locutus est ad patres 
nostros, Abraham et semini eius in ssecula. Mansit autem 
Maria cum illa quasi mensibus tribus et refversa est in do- 
mum suam. 

IV. De nativitate Johannis Baptistse. 

(Luc. 1,57-66). 

(Lc. 3.) Elisabeth autem impletum est tempus pariendi 
' et peperit fUium suum. Et audierunt vicini et cognati eius, 
quia iam magnificavit dominus misericordiam suam cum üla, 
et congratulabantur ei. Et factum est, in die octavo venerunt 
circumcidere puerum et vocabant eum nomine patris sui 
Zachariam. Et respondens mater eius dixit. Nequa^quam, 
sed vocäbitur Johannes. Et dixerunt ad illam: Quia nemo 
est in cognatione tua, qui vocetur hoc nomine. Innuebant 
autem patri eis, quem vellet vocari eum. Et postulans pu- 
güa/rem scripsit aicens: Johannes et nomen eius. Et mirati 
sunt u/niversi. Äpertum est autem ülico* os eius et lingua 
eius et loquebatur benedicens dominum. Et factus est timor 
super omnes vicinos eorum et super omnia montana Judese 
divulgabantur omnia verba hsec. Et posuerunt omnes (]^ui 
audieiunt in corde suo dicentes: Quid putas puer iste erit? 
etenim manus domini erat cum illo. 

(Luc. 1,67—79). 

Et Zacharias pater eius impletus est spiritu sancto et 

prophetavit dicens: Benedictus dominus deus Israhel, quia 

^ visitavit et fecit redemptionem plebis suse et erexit comu 



") ilico. — 



- 133 — 

salutis nobis in domo David pueri sui, sicat locutus ßst per 
OS sanctorum, qui a sseculo sunt, prophetarum eius; saliitem 
ex inimicis nostris et de manu omnium qui oderunt nos, ad 
facieudam misericordiam cum patribus nostris et memorari 
testamenti sui sancti, iusiurandum quod iuravit ad Abraham 
patrem nostrum, daturum se nobis, ut sine timore de mani- 
Dus inimicorum nostrorum liberati serviamus illi in sancti- 
tate et iustitia coram ipso omnibus diebus nostris. £t tu 
puer propheta altissimi vocaberis: praeibis ^m ante faciem 
domini parare yias eius ad dandam scientiam salutis plebi 
eius in remissionem peccatorum eorum, per viscera miseri- 
cordise dei nostri, in quibus visitavit nos oriens ex alto, illu- 
minare his^ qui in tenebris et in umbra mortis sedent, ad 
dirigendos pedes nostros in viam pacis. 

(Luc. 1,80). 

Piier autem crescehat et confortabatur spiritu et erat in 
deserto usque in diem ostensionis &ua€ ad Israhel, 

V. De generatione vel nativitate Christi. 

(Matth. 1,1-16. Luc. 111,34-38. Matth. 1,17). 

(Mt. 1.) (Lc. 14. Jo. 5.) Liber generationis Ihesu Christi 
filii Abraham. Abraham genuit Isaac. Isaac autem genuit 
Jacob. Jacob autem genuit Judam et fratres eius. Judas 
autem genuit Phares et Zara de Thamar. Phares autem 
genuit Esrom. Esrom autem genuit Aram. Aram autem 
genuit Aminadab. Aminadab autem genuit Naasson. Naasson 
autem genuit Salmon. Salmon autem genuit Booz de Bachab. 
Booz autem genuit Obeth ex Ruth. Obeth . autem genuit 
Jesse. Jesse autem genuit David regem. David autem rex 
genuit Salomon ex ea quse fuit Urise. Salomon autem genuit 
Koboam. Roboam autem genuit Abia. Abia autem genuit 
Asa. Asa autem genuit Josaphat. Josaphat autem genuit 
Joram. Joram autem genuit Oziam. Ozias autem genuit 
Joatham. Joatham autem genuit Achaz. Achaz autem ge> 
nuit Ezechiam. Ezechias autem genuit Manassem Manasses 
autem genuit Amon. Amon autem genuit Josiam. Josias 
autem genuit Jechoniam et fratres eius in transmigratione 
Babylonis. Et post transmigrationem Babylonis Jechonias 

fenuit SalathieL Salathiel autem genuit Zorobabel. Zoro- 
abel antem genuit Abiud. Abiud autem genuit Eliachim. 
Eliachim autem genuit Azor. Azor autem genuit Sadoc. 
Sadoc autem genuit Aliachim. Eliachim autem genuit EUud. 
Eliud autem genuit Eleazar. Eleazar autem genuit Mathan. 
Mathan autem genuit Jacob. Jacob auteni genuit Joseph 
virum Marise, de qua natus est Ihesus qni vocatur Christus. 



- 1S4- 

(Lc. 14.) (Mt. 1. Jo. l. et 2. et 5.) Abrahaou autem 
fuit filius TharsB» pul fait Nachor, qui fiut Serucb, qui fuit 
Ragau, qui fuit Fnalec, qui fuit He Der, qui fuit Säle, qui 
fuit Cainao, qui fuit Arfaxath, qui fuit Sem, qui fuit Noe, 
qui fuit Lamech, qui fuit Matusale, qui fuit Enoch, qui fuit 
Jareth, qui fiiit Malaiehel, qui fuit Gainan, qui fuit Edos, 
qui fuit »eth, qui fuit Adam, qui fuit dei. 

(Mt. 2.) Omnes ergo generationec ab Abraham oeque ad 
David ^eueratiofnes quatuordectm et a David usque ad trans- 
migrationem Babylonis generationes quatuordecim et a 
transmigratione Babyloais usque ad Christum generationee 
quatuoraeeim. 

(Matth. 1,17-25). 

(Mt. 8.) (Lc. 2.) Christi auteiu eeneratio sie erat. Cum 
esset desponsata mater eins Ma/ria Joseph, antequam conve- 
nirent, imenta est in utero habens de spiritu sancto, (Mt. 4.) 
Joseph cmtem vir eius, cum esset iustus et nollet eam trtiducere, 
voluit occuUe dimittere eam, Haec cmtem eo cogiiante, ecce 
angelus domini in somnis apparuit ei dicens. Joseph filli 
David, noU timere accipere Mariam coniugem tuami quod 
enim m «« natum est, 4e spiritn samcto est, Pariet autem 
fUium et vocabis nomen eius Ihesum: ipse enim sahumfa^net 
populum suum a peceatis eoram. Hoc autem totom factum 
est, wt adimpleretur quod dictum est a domino per prophetam 
dicentem: Eoce virgo in utero habebit et pariet fi&am et 
vocabunt nomen eius Emmanuhel, quod est interpretatam 
nobiscum deus. Exurgens autem Joseph a sommo fecit sicut 
praecepit ei angelus domini, et aecepit coniugem suam et non 
cognoscebat eam, donec peperit fihwn suum primegenitum et 
vacavii nomen ^us Jhesum, 

(Luc. n,l-7). 

(Lc 3.) t^actum est autem in diehus iUis exiit edictum 
a Caesari Augusto, ut describeretur Universum orbis, Hsec 
descriptio prima facta est a piseside Syri» Cyrino. El ibant 
omnes, ut profiierentur singuU, in suam civitatem, Äscendit 
autem et Joseph a Galilaea de eivitate Nazareth in Judaeam 
civitatem Ba/vid, quae vocaiur Beffdeem, eo quod esset de 
domo et famÜia Dwoid^ ut profiteretur, cum Maria despon- 
sata sibi uxore praegnante. Factum est autem, cum essent ibi, 
impUti sunt dies, ut pao'eret, et peperit filiuM suum primo- 
genitum et panrUs eum involvit A reclinaait eum in ptaesepio, 
quia non erat eis locus in diversorio. 

VI. Ubi angelus appandt pasioribas. 

(Luc 11,8-20). 

(Lc ;L) Et jpastorts erant in regione eadem vigüant^s 
et ou9todimt€i v^gtUas nacUs wpra gregem suum* Et ccce 



- 135 — 

angeliM dommi stetit juxta ülos et clartk^s dei circumfuUit 
iUos et timuerunt timore magno. Et diodt Ulis cmgelus: NO' 
Ute timere! ecce enim evangelizo vohisgaudium magnum, quod 
erit omni popülo, cpiia natus est vohis hodie salvator, qui est 
Christus dominus tn civitate David. Et hoc vohis Signum: 
invenietis infantem pannis involutum et positum in praesepio. 
Et stibito facta est cum angelo mtütiiudo militiae caelestis 
laudantium deum et dicentium: Gloria in alHssimis deo et 
in terra pax hominibus bonae voluntatisl Et factium est, ut 
discegserunt ab eis angeli in eaelum, pastores lotpudfaniiwr ad 
iwoieem : Transeam/us usaue Bethleem et videamus hoc verbum, 
qnod factum «st, quod fecit dominus et ostendit nobis! Et 
venerunt festinantes et invenerunt MariaHi et Joseph et tn* 
fantem positum in praesepio, Videntes autem eognoverunt de 
verbo, quod dictum erat Ulis de puero hoc, et omnes qui au- 
dierunt mirati sunt, et de his qusB dicta erant a pastoribus 
ad ipsos. Maria autem conservabat omnia verba haec con- 
ferens in corde sno. Et reversi sunt pastores ghrificantes 
et laudantes deum in Omnibus quae audierant et viderant, 
sicut dictum est ad illos. 

Yn. Ubi Ihesus ductus est a parentibus ut cir- 
cumcideretur [et purificatio Mariae]. 

(Luc. 11,21). 

(Lc. 3.) Et postquam cansummati sunt dies octo, ut 
circumcideretur, vocatum est nomen eiu^ Ihesus, quod vocatum 
est ab angelo, priusquam in utero conciperetwr. 

(Lue. n,22— 39). 

Et postg^uam impleti sunt dies purgationis eius secundum 
legem Mo^si, tulerunt ilhtm m Hterusadem, ut sisterent eum 
donUno, stcut scriptum est in lege domini, quia omne maaeu- 
linum adaperiens vulvam sanctum d^mino vocabitur, et ut 
darent hosiiam, secundum quod dictum est in lege, par tur- 
lairum aut duos pullos columbarum. 

Et ecce homo erat in Hierusalem, cui nomen erat Sp- 
meon, et homo iste iustus et timoratus, expectans consolatio- 
nem Israhel, et Spiritus sanctus erat in eo. Et responsum 
acceperat ab sptritu sancto, non visurum se mortem, nisi 
prius videret Christum dominum. *Et venit in spiritu in 
templum, et cum indticerent puerum Ihesum parentes eius, 
ut facereut »ecuudum consuetudinem legis pro eo, et ipse 
accepit eum in ulna,s suas et benedixit doMn et diayit : Nunc 
d mitte servum tuum domine secundum verbum tuum in pace, 
quia viderunt oculi mei sahitare tuum, quod parasti ante 



— 136 - 

faciem omnium populorum lumen ad revelationem gentium 
et gloriam plehis tuae Isrähel! Et erat pater eius et mater 
mirantes super his, quse dicebantur de illo. Et benedixit 
illis Symeon et dixit ad Mariam matrem eius: Eccepositus 
est hie in ruinam et resurrectionem multorum in Isrähel et 
in Signum cui contradicetur. Et tuam ij^sius animam per- 
transibit gladius, ut revelentur ex multis cordibus cogita- 
tiones. 

Et erat Anna prophetissa filia Phanuhel de tribu Asser. 
Ha>ec processerat in diebus multis et vixerat cum viro suo 
annis septem a virginitate sua, et haec vidua usque ad annos 
LXXXlIU. Quae non discedebat de templo ieiuniis etohse- 
erationihus serviens nocte ac die. Et hasc ipsa hora super- 
veniens confitehatur domino et loquehatur de illo omnibus qui 
expectahant redemptionem Hierusälem. 

Et ut perfecerunt omnia secundum legem domini, reversi 
sunt in Galilaeam in civitatem suam Nazareth. 



VIII. De magis qui venerunt ab Oriente. 

(Matth. 11,1^12). 

j^Mt. 4^ Cum ergo natus esset Ihesus in Betleem Judese 
in diebus Herodis regis, ecce magi ah Oriente venerunt Hie- 
rosolimam dicentes: Ubi est, qui natus est rex Judaeorum? 
Vidimus enim stellam eius in Oriente et venimus adorare 
eum. Audiens autem Herodes rex turbatus est et omnis 
Hierosolima cum illo, et con^repans omnes princij^es sacer- 
dotum et scribas populi sciscitabatur oh eis, ub% Christus 
nasceretur, (Mt. 5.) (Jo. 83.). Ät Uli dixerunt: In 
Bethleem Judae; sie enim scriptum est per prophetam. Et 
tu Bethleem terra Juda, nequaquam minima es in principibus 
Juda; ex te enim eooiet dux*, qui regat** populum meutn 
Isrähel, (Mt. 6.) Tunc Herodes, clam vocatis magis, düi- 
genter didicit ab eis temptis stellae, quae apparuit eis. Et 
mittens illos in Bethleem dixit: Ite et interrogate diligenter 
de puero, et cum inveneritis, renuntiate mihi, ut et ego veniens 
adorem €fwm ! Qui cum audissent regem, abierunt et ecce steUa, 
quam viderant in Oriente, antecedebat eos, usqu£ dum veniens 
staret supra, ubi erat puer. Videntes autem stellam gavisi 
sunt gaudio magno vcUde. Et intrantes domum invenerunt 
puerum cum Maria matre sua, et procidentes adoraverunt 
eum et apertis thesaurig suis optulerunt ei munera, aurum 
tus et myrram. Et responso accepto in somnis, ne redirent 



*) übergeschrieben: vel iudex, 
**) corrigiert in reget. 



— , 137 — 
ad Herodem, per (üiam viam reversi stmt in regianem 

IX. Ubi fagit Ihesus et parentes eius in Ae- 

gyptum. 

(Matth. II,13--15). 

(Mt. 6.) Qui cum recessment, ecce angelus domini ap- 
paruit in sonmis Joseph dieens: Swrge et accipe puerum 
et matrem eius et fuge in Aegyptum et esto ibij usque dum 
dicam tibi! Fuiwrum est enim iä Herodes quaerat puerum 
ad perdendum eum. Qui consurgens accepit ptternm et ma- 
trem eius nocte et recessit in Aegyptum et erat ibi usque ad 
obitum Herodis, ut adimpleretur, quod dictum est a obmino 
per prophetam dicentem : Ex Aegypto yocayi filium meum. 

X. Ubi Herodes interfecit pueros. 

(Matth. n,16— 18). 

(Mt. 6.) Tunc Herodes videns, quoniam ülusus esset a 
magts, iratus est valde et mittens occidit amnea pueros qui 
erant in Bethleem et in omnibus finibus eius a bimatu et infra 
secundum tempus, quod exquisierat a magis. Tunc adimple- 
tum estf quod dictum est per Hieremiam prophetam dicentem : 
Vox in Bama audita est, phratus et uhuatus multus; Rachel 
plorans filios suos et noluit cansolari, qwia non sunt» 

XI. Ubi Ihesus revocatur ab Aegypto. 

(Matth. 11,19-23). 

(Mt, 6.) Defuncto auiem Herode ecce apparwit angelus 
dofntni in somnis Joseph in Aegypto dieens: Surge et aedpe 
puerum et matrem eius et va4e in terram Isi'ahäf defuneti 
sunt enim, qui quaerebant animam pueri. Qui surgens acce- 
pit puerum et matrem eius et venit in terram iBrauiel. Au- 
aiens autem, quod Archelaus regnaret in Judoka pro Herode 
patre su^, timuit illuc ire. Et admonitus in somnis secessit 
%n partes Galileae et veniens habita/oit in civitate, quae vo- 
catur Nazareth, ut adimpleretur quod dictum est per pro- 
phetas, quoniam Nazareus vocabitur. 

Xn. Ubi Ihesns remansit in templo Hierosolimis. 

(Luc. n,40-52). 

(Lc 3.) Tuer autem crescebat et confortabatur plenus 
sapientia, et gratia dei erat in illo. Et ibant parentes eius 



— 188 - 

p9x .<»nme8 annos in ffieruBalem in die solemni feuuhad. Mt 
cum fäctus fuisset annarum duodecim, ascendenttbus iiHs in 
Hierosolymam secundum consttetudinem dieifesti, eonsumma- 
tisque dtebus cum redirent, remansit ^^fuer ihesua ,m Mieru- 
saWii et 4ion cognovenmt pctrentes eiuk. JBxistimcmtes -autem 
€886 in comitatu, venerunt iter dm et requirebant cum inter 
eognat08 et noios, et non intenienkes regressi 8unt in Hieru- 
8(äem requirente8 cum* Et fi^ctam eat post triduum invene- 
runt ülum in templo eedenttm in media doctorum audient^m 
i«p« €t itUetTügantem. (lic 4. Mt. 62. Mr. 13). StiHpebant 
mttem omnee, qui cum mdiebant, super prudentta et reäpomm 
fiim, et viäentis tidmirati 8unt. (Lc. 5). JS^ dixit malBr eius 
i«Kl,i2|ffm; jFilf, quid fecisti wM8? eece paier tuus et eg» 
ioHentes qm^mhamus ie. Et ait ad illo»: Quid est quod 
Bie quieröliati»? nesdebatie f[uia in hi$, quae pmtris md 
nut^f oportet me e$8e? Ei ipsi non iwUitiexeruM wrhuan^ 
^ffMkd l(mii»B t9t ad ühs. Et descmdit cum eis et »pnit Nm- 
zareth et erat »ubditus Ulis, Et mater eius conservabat om- 
nia verba haec in caride suo, ^t Qi^us profic^ebat sapi- 
entia, aetate et gtaüa äpud dettm ethömin^. 

Xm. Ubi Jobaanes Baptiata appi^Fuit in Jarahel. 

(Luc ma— 6. Matlh. m,^-*3). 

(Le. 6. Mt. 7. Jo. 2). Aano autem quinto decimo ua- 
eeiii Tibeni Osasaria procurcukte Fontio Pilato ia Judiea, 
tetrarcba autem Galilei Eerode, PiulipiM) autem fratire ßn» 
tethrarcha IturesB et Traconitidis regionis et Lisania Abilinse 
tetrarcha sub pnncipibus saoerdotum A^rna et Ca^fih& A>^~ 
tum est verbUih dani^ni super Johäimem Zaohari» «inm in 
deaerto, (Lc 7. Mt. 8. Mt. 2. Jo. 10.) * Et venit in om- 
nem regianem Jordams prmedicans haptismum pfoenitentiae 
m remimonem peccatMtmy dicene: PiM^entiam üigite! 
iUfpropinqußbit isnim reg»um caelorum. Hie est mvaa. qui 
jdictQs est p^r £)$aiam prophetam dicentem 'Vo^ clamaiKtis 
in deserto: Parate viam dosdini, rectas faoite semiia« eius. 
Ömnis xtAl» implebitur et omnis mens et oottia hu- 
miliahitur oit eruttt prava in directa et aspe^i in viM planaa, 
^t Tidebit omnis cftfo salutare dei.' 

(Job. 1,7- 18)- 

(Jo. 2. M. 7. Lc .6.) Hie venit in tiä0ltii»mtium, ut 
testimonium perhiberet de lomine, ut omnes crtderent per 

*) Am Bande stehi; aus Job. Ifi von jüngerer Hand bei- 
ffescfarieben: Fuit hämo miasus a domino oui nomjen erat 
JohoMnes. 



üktm, Non erat ille Int^ sed nt tattimoniiun perhiberet de 
luinine. (Jo. 3. Mt. 1. Lc. 14.) Erat lux yeia», q]aa& illu- 
minat omiiem hominem Tenientem in mnndum. In hoc 
mundo erat et mundus per ipsntu factus est et mundus evoA 
non co^jixovit. (Jo. 4.) In propria venit et sui eum non re^ 
cejperuni Quotquot antem receperunt euni, dedit eis pbtes- 
tatem filibs dei fieri^ bis qui crediintin nomine ejus,' qtd 
non ex sanguinibus neque ex Toluntate viri sed' ex d^ö 
i\ati sunt. P'o. 5. Mt. 1. Lc 14.) £t verbuni caro fäctüin 
est et habitavit in nobis et vidimus gloriam eis^ gloViam 
quad uniffeniti a patre, plentim gratisB et veritatis. (Jo. 61 
Mt. n. Mr. 4. Lt. id.) Jc^iannes testknomn«! ptfdiibet 
de ipso et clamat dicens: Hie erat quem dixi vobis: 
0d pbst me* yenturus est, ante me fiEu^tus est^ quia prior 
i£ß erat. (Jo. 7.) Et de plenitudine eins nos onmes ac- 
cemnnis gratiam pro gratia, quiä lex per Moysen data, 
eist, gnktta et veritas per Ihesum &cta est. (Jo. 8i Ifft. llr. 
Lei 119.) Deuin nemo videt unquam; umgenitus fiUus, qm 
est in sinu patris, ipse narravit. 

(Matthj 111,4-6). 

(Mt 9. Mt. 8.) Ip«0 autcttn Jobaxines httbttMa^ retoÜ* 
itf€fitti(m d« pitis oamelörum et zonam pellioinm oiYttiirltunbos 
suoi; Esoa aut^n eiüs erat loeusta et mel süves^ir«« Tune 
exibol ad eum fiietrosolyiim et omnis Judsoa et oxteiüi T^^ 
cir<5a Jotdanen> et baptitsabantiir m Jovdane ab eo confiteam 
pec«»»ta sua. 

(Matth. m,7-10). 

(Mti liK Lc a.) FMbma aUtmn wütoe Bha/ri$<Jieorum ei 
Saducaeorum venierUes ad haptismum auum, dixiteis: Pro- 
Genies viperafum, (fii^U dmumstrimt votiis fifgm^ a Ventura 
vra? Facite ergo fructum dignum poenitentiae, et ne yelitis 
<fit!etief intldr^ yt>s: Pattem habemus Abralmm. Dicö enm 
▼übift quoiniam pot^st^ deus ex lapidibus istis susdtäre &ij^ 
Ahri^saxx. Jain eitim secuiis bA rädieem arbonim positA-dHi 
Öfh%is' e^gjbi ar%or, gme non faeit ftüeU^m honuim, exexäet^ 
et'ih igkm mitUlMt, 

(Luc. m,10— 15). 

(Le^ 9.) Et intervoflabant eum turbe dieeotes: Quid 
0»^ ftcseniiw?' Bespdncfönt autend: dicebat üMs; Qoi btebet 
t€9Üta8^ detnon habenti, et qua httbet' efwas^' simäües 



toi«t. YewBtxmi auteiii et puclicant^ nt baptnMMWfair. db 
dikMDiaitt ad illuni: Magvter, quid faeieiiiiis? At iH« pint. 
ad eos : Nihil amplius, qtiam conflkitnium est vobb, fiMiaiäA. 
Interroffabant autem et milites dicentes: Quid faciemus et 
nos? Et ait illis. Neüiinemi concutiatis neque calumniam 
MnAjs 0k' ooBttaH estot« stiplendÜA ve^tHsi msMlkkante 
mitkim ptapM* etf €0§üßmtibüef omnibti^^ in ßordibm^ Ms' di 
/iJWM m gj ite^fof^g ipn^esß^ GhtnshM* 



— 140 — 

(Joh. 1,19-23). 

(Jo. 9) Miserunt Juäaei ab Hierosolymis sacerdotes et 
Levitas, ut interrogarent eum: Tu quis es? Et confessus 
est et non negavit, et confessus est, quod non sum ego 
Christus. Et interrogaverunt eum: Quid ergof Helios es 
tu? Et dixit: Non sum. Propheta es tu? Et respondit: 
Non. Dixerunt ergo ei: Quis es, ut responsum denrns his 
qui miserunt nos? quid dicis de te ipso? (Jo. 10. Mt. 8. 
Mr. 1. Lc. 7.) Ait: Ego vox clamantis in deserto * Parate 
viam domini', sicut dixit Esaias propheta. 

(Job. 1,24—26. 28. Matth. ni,ll— 12. Luc m,18). 

(Jo. 11.) Et qui missi fuerant, , erant ex Pharisseis, et 
interrogaverunt eum et dixerunt: Quid ergo haptizas, si tu 
non es Christus neque Helias neque propheta? (Jo. 12. Mt 
11. Mr. 4. Lc. 10.) Bespondit eis Johannes dicens: Ego 
quidem vos haptizo in aqua in poenitentiam. (Mt.) Qui autem 
post me venturus est, fortior me est, cuius non sum dignus 
calciamenta portare. (Jo.) Medius autem vestrum stetit, quem 
vos non scitts. (Mt. 12. Lc. 11.) Ipse vos haptizabxt in 
spiritu sofncto et igpi. (Mt. Lc) Cuius ventilabrum in manu 
sua et penuundabit aream suam et eongregabit triticum 
suum in horrea suai, paleas autem comburet igni inextineoi- 
bili« (Lc) Multa quidem et alia exhortans evangelizabat 
populo. Qo. 13.) Haee in Bethania facta sunt trans Jor- 
danem, uhi Johannes erat haptizans. 

XIY. Ubi ihesus baptizatur a Johanne. 

(Matth. ni,13— 17. Luc 111,21-23). 

(Mt. 18.) Tunc venit Ihesus a Gälilea in Jordanen ad 
Johannem. vi haptizaretur ab eo, (]Lc. 14. Mt. 1. Jo. 5.) 
Et ipse ihesus erat incimens quasi quasi annorum triginta, 
ut putabatur filius Joseph. (Mt. 18.) Johannes autem pro* 
hibebat eum dicens : Ego a te debeo baptizari et tu venis ad 
me? Bespondens autem Ihesus dixit ei: Sine modo; sie 
enim decet nos implere omnem iustitiam. Tunc dimisit eum. 
(Lc. 13. Mt. 14 Mr. 5. Jo. 15.) Factum est autem, cum bapti- 
zaretwr omnis populus et Ihesu baptieato et orante, confesiim 
ascendä de aqua, Ecce aperti sunt ei caeli et vidit spirüum 
dei deaeendentem corporcUi specie ut columbam venientem 
super se, et ecce vox de caelis facta est: (Lc) Tu es fiUus 
meu8 dUectus, in te compktcuit mihi. 

(Joh. 1,32-34). 

(Jo. 15. Mt. 14. Mr. 5. Lc 13.) Et testimoniwm perhi- 
bmt Johannes dicens:* Quia vidi «piritum descendeoiteni 
quasi columbam de ceelo et mansit saper eum et ego nesde* 



^ 14J — 

bam eum. Sed qui misü m$. haifti»&re in aqua, üle mihi 
dixit: Swper quem videri^ spiritum scmctum descendentem 
et m<ment&rn super emn^ hie est qui haptizat in sjnritu säncto. 
Et ego vidi et testimonium perhibui, quia hie est filius 
dei, 

XV. übi Ihesus ductus est ab spiritu in desertuin, 

(Matth. IV,1— 11. Marc. 1,13. Luc. IV,13). 

(Mt. 15) Mr. 6. Lc. 15.) Ttmc Ihesus ductus est in desertum 
a spiritu, ut temptaretur a didbolo, (Mt. 16. Lc. 16. Et cum 
ieiunasset quadraginta diebus et quadraginta noctibus, postea 
esuriit Et accedens temptator diocit ei: Si filius dei es, die ut 
lapides isti panes fiant ^i respondens dixit ei: Scriptum est: 
Json in pane solo vivet hömo, sed in omni verho, quod pro- 
cedit de ore dei. Tunc assumpsit eum didbolus in sanctam 
ciyitatem et statuit eum supra pinnaculam templi et dixit ei: 
Si fiUus dei es, mitte te deorsum! Scriptum est enim, quia 
angelis suis mandavit de te et in manious tollent te, ne forte 
offendas ad lapidem pedem tuum. Ait Uli Ihesus : Rursus 
scriptum est: Non temptcibis dominum deum- tuum. Iterum 
assumpsit eum didbolus in muntern excelsum valde et ostendit 
ei omnia regna mundi et gloriam ec¥um et dixit Uli: Haec 
tibi omnia dabo, si cadens adoraveris me, Tunc dicit ei 
Ihesus: Vade Satanas! scriptum est: Dominum deum tuum 
adordbis et Uli soli servies. (LcJ Et consummata omni 
temptatione (Mt. Mr. Lc.) tunc retiquit eum didbolus (Lc) 
usque ad'tempus (Mr.) eratque cum besiiis, (Mt. 17. Mr. 7.) 
Et ecce angeti accesserunt et minisirdbant ei. 

XYI. Ubi duo discipuli Johaimis decuti sunt 

eum« 

(Job. 1,35-36 und 1,29). 

(Jo. 16.) * Altera die iterum stabat Johannes et ex dis- 
cipuiiB eius duo. Et respiciens Ihesum ambulantem dicit: 
Ecce agnus dei, ecce qui tollit peccatum mundi! 

(Job. 1,37-42). 

Et audierunt eum discipuli loquentem et secuti simt 
Ibesum. Gonversus autem >Ibe8us et yidens eos sequentes se, 
dicit eis: Quid quseritis? Qui dixerunt ei: Eabbi (quod 
didtur interpretatum magister), ubi babitas? Dicit eis: 
Venite et videte! Venerunt et viderunt, ubi maueret, et 



*) im Codex steht irrtümlich im Text: {Mt). — 



waoä etam mmmetmit äk% iUo. Holw atttem* «ittt «[uatf dbcSoM. 
Saat antem AaAreem frotdr Sünoiiis Fetri^ tmus e^ düöbi»; 
qui andierant ab Johanne et secati fbt»iÄt eum. (Jö. 7^. 
Mt 166.* Mr. 82. Lc 94.) Ittrenit Me pfiirittiii ftatrem 
säum Symonem et dicit ei: Invenimus Messiam (qaod ert 
interpretatum Christus). Et adduzit eum ad Ihesnm. In- 
tuitus auteni eum Ihesus dixit: Tu es Symon filiui Jofaamuv; 
tu Tocaberis Cephas (quod interpretatur Fetrüs). 

XVn, De PMlippo ejt NflAhanadid. 

(Job. 1,48-51). 

(Jo. 18.) In crastino voluit exire in Galileam et.inv^^ii 
Phihppum et didt ei: Sequere me! £rat autem Pl^lif^u^ 
a Bethsaida civitate Andre» et Petri. Inyemt PhilippfM 
Nathanahel et dicit ei : Quem sciipsit Moyses in Icfge et 
prophetsB, invenimus, Ihesum fiiUum Josej^ a Kasa^eth. , St. 
dixit ei Nathanahel**: A NazaretH potest alzqoid bmi 
esse? Dicit ei Philippus: Vena et videl Vidit Ihescia Nar 
thanahel venientem ad se et dicit de eo: £cce yere, Iinsahe- 
Uta, in quo dolus non est. Dicit ei Nathapabel : Ünc^^ma 
nosti? Kespondit Ihesus et dixit ei: Pxiusquam te PhiUppu« 
vocaret, cum esses sub ficu, vidi tä. Eespondii ei Natbaajaiiel 
et ait: Rabbi, tu eß filins dei, tu es re^ iBiaiieL Respoadit 
Jesus et dixit ei: Quaa dixi tibi 'Vidi te su^ fieH% ^c^^^ 
maius bis videbis. Et didt ei: An^ea amn.dieo T^üm^ ¥i4e-» 
biiis coelum aoertum et angelos dei aflcendantea et< aeMMNft*' 
dentes supra mium honoinis. 

(Luc. IV,t4-15). 

(La 17. Mt. ^ Mk 97. Joi 4».yMfi^isM8 es^AStus 
in virtute spiritus in Galileam et fama exut per univefMun 
regionem de ülo. Et ipee doeefbkt in sinagogis eomm et 
magnificabatur ab omnibus. 

XYIU. übi lixesus in sinagpga le^git Ubnim 

Ifiiäiae. 



(Luc. IV,16--21). 

(Lc. 18.):jE^ 'cmü ifttzüf^; ubi ef^ir ntttf ifti«^ et ihttaiHi 
indum cohsiietudüf^m suata C ^^ '^* *^ ' '" ^'^ '^' 
surrexit' legeire. £t tradHus est 



secundum cohsüetucUif^m suata die sablMitl tri smaaö^iK^ ei 

illi lib€fr pto^eiSß fisaü^. 



♦) Hes Jo. 17. Mt 167. 
♦♦) NomciM. - 



JSti^t ravolvit Kbriim, kwenit loeum, ubi 'scriptam ent: 
.SjucMiUB 4oimm axxp^ me; pTO|»ter quod onoodt me, emuB- 
geli;(aire,,pci,^IienilMi9 »miait »e, pnadicaire capims remiaBienem 
l«t cee^is nds^m, 4iiaitt6ve oonfviu^toi in reimianoiiein, prsedi- 
c&rje rAimiiia .d(^np^ ticqeptaia et dlem reiiibutionifi. Mt eam 
.pucuip^t librma, in^didUt nKUustro et sedit. Bit omnium in 
Wnfigqga oculi en^wit int^ndentee in enm. Goepit autem 
i^caape.a^ iUos: Quod Ao(l«e iinpkta tst hac striptura in au- 
ribus vestris, 

(Matth. iy,17. Marc. 1,15). 

(ML 20.) Sxinde ooipit Iheme praedicaire et dicere: 
(Mr. 9.) Quoniam impletum est tempus, (Mt.) poenitentiam 
agite (Mr.) et creiüte in evangelio! (Mt'.) Äppropinquavit 
enimr^/num caehrum, 

XIX. übi IheisHB Tooayit Petrum et Andream, 
Jacobum et Johfumem. 

(Mateb. IV,l«-28.) 

(Mt. 20. Mr. 9.) Amibukms autem Iheaus juxta mare 
Galüeiie vidiz duos fratres Symonem gut vocatur Petrus et 
4vidr4ßm fr^em eim mittetUes rek in mare: erant enim 
piacatwes. (Mt. 21. Mr. 10. Lc 82.) M aü iUis: VenOe 
po4t me! et fiLciam voe fieri piacaiores hominum. At iUi 
iMtUinMO relictis retibus eeiuti sunt eum, (Mt. 17. * Mr. 11.]) 
Mpracedens inde vidit alios dm^e fratreß Jacebum Ze^dmH 
et Johonnem frohem eiuß in nmi eum Zebedaeo p«tre eorum 
rtfidetUes retia su^, et voemü eoe JUi iHUem eMm relictie 
räfbus et patre seßuti sunt eum* 

(Lw5. V,l-^n. Job. n,ii). 

(Lc 29.) Factum eat antam, eum turb» irruerent in 
eoiu, ut auoirent verbum dei, et ipcie atabat aeena ataifnum 
Genesaaretb et vidit dnaa navea aiftntea aeona ata^nm; pia- 
caV>re8 autem deaoenderant et lavabant retia. AaoendiBiia 
autem in unam navim, quie erat Symonia . rogavit enm a 
terra reducere puaillum et aedena docebat ae navioula tarbaa. 
(Lc. aO. Jo. 22!2 et 219.) Ut oeaaavit autem loqoi, dixit ad 
Bjjrmonem : Duc in altwn et lasiate r^tia veato in eapturam! 
Et reapondeoB Sjnvpn dixit illi : Pr»oeptor, per totam noe- 
tem l|itboa:%ntea nibu ce^imna; in verbo autem tno lasabo 
»eie. Et dum hoc feoiaeent, eonduaemnt piioinm moltita- 
dinem eojuosam« Rumpebfitur autem rete eorum et amaa- 
emat aooiia, qui enMit m ailia navi, ut yenirent et a^uvareat 
eoa. Et yenerunt et impleyerunt ambaa uayieolaa ita, nt 

*) üea Mt. .2g. — 



^ i 



- 144 - 

mer^erentar. (Lc. 31.) (^od com yideret Sjmon Petras, 
pvocidit ad genua Jheea dicess : Exi a me, qaia homo pecca- 
tor sum, domine! Stupor enim drcnmdederat enm et omnes, 

?\m cum illo erant, in captura piscium, qnam ceperant, simi- 
iter autem Jacobnm et Jobannem, qai erant rocü Sjmonis. 
(Lc, 32. Mt. 21. Mr. 10.) Et ait ad Symonem Ihesus: 
NoU timere! ex hoc iam homines eris oapiens. (Jo. 18.) Et 
crediderunt in eum discipiili eins. (Lc.) Et subdactis ad 
terram navibus secuti sunt illum. 

XX. Ubi Ihesus vocayit Matthemu publicanum. 

(Matth. IX,9. Luc. V,28). 

(Mt. 71. Mr. 21. Lc. 38.) Et cum transiret inde Ihesus, 
vidit hominem sedentem in thelonio, Mattheum nomine, et 
ait Uli: Sequere me! Ei' surgens relictis omntbtis secuius 
est eum, 

XXI. Ubi Johannes testimonmm dat de Christo. 

(Job. ni,23-34. 36). 

(Jo, 24.) Post hsBC venit Ihesus et discipuli ejus in Judeam 
terram et illic demorabatur cum eis et baptizabat. (Jo. 25. 
Mt. 7. Lc. 6.) Erat autem et Jobannes baptizans in Enon 
iuxta Salim, quia aqu8B multee erant illic, et adveniebant et 
baptizabantur. (Jo. 26. Mt. 18. Mr. 8.) Nondum enim 
missus fuerat in carcerem Johannes. (Jo. 27.) Et facta est 
ergo quffistio ex discipulis Jobannis cimi Judseis de tmrifica- 
tione et venerunt ad Johannem et dixerunt ei: Babbi, qui 
erat tecum trans Jordanen, cui testimpnium perhibuisti, ecce 
hie baptizat et omnes yeniunt ad eum. Respondit Johannes 
et dixit: Non potest homo accipere quicquam, nisi ei fuerit 
datum de caslo. (Jo. 28. Mi 11. Mr. 4. Lc. 10.) Ipsi vos 
mihi testimonium perhibeüs, quod dixerim 'Effo non sum 
Christus, sed quia missus sum ante illum.' (Jo. 29.) Qui 
habet sponsam, sponsus est. Amicus autem sponsi, c^ui stat 
et audit eum, gaudio gaudet propter vocem sponsi. Hoc 
ergo gaudium meum impletum est. Illum oportet crescere, 
me autem minui. Qui de «ursum venit, super omnes est; 
qui est de terra, de terra est et de terra loquitur. CJui de 
csbIo venit, super omnes est et, quod vidit et audivit, hoc 
testatur et testimonium eins nemo accipit. Qui accipit eins 
testimonium, signavit quia deus verax est. (Jo. 30. Mt. 111. 
Lc. 119)* Quem enim misit deus, verba dei loquitur. ^on 
enim ad mensuram dat deus spiritum. (Jo. 31.) Qui credit 



*) Die Citate stehen im MS. nach loquitur. — 



- 145 - 

m filium habet yitam seternam; qui autem iuoredulus est 
filio, no» yidebit vitam, sed ira dei manet «iper eum, 

<Joh. IV,1^3. Ma^th. IV,12> 

üt ergo co^ovit Haesus, quia audieruut pljarisaei quia 
Ihesus plures discipulos facit et baptizat tanquam Johannes, 
quanquaro Jhesus non "baptizaret, sed discipuli eins, (Mt. 18. 
Mr. 8. Jo. 260 et quod Johannes traditus esset, (Jo. 32. Mt. 
19.) reliquit Judseam et abiit iterum in Gaül^am. 

XXII. übi Ihesus audiens, quod Johannes traditus 
€ss^, eeeessit in fines Zabulon et Neptalim^ 

(Matth.jy,12-16). 

(Mt. 18. Mr« 8. Ja. 26,) Cum autem audisset quod 
Johannes traditus esset, secessit in Galileam (Mt. 19. Jo. 19.) 
et relicta civitate Na^areth venit et habitavit in Caphar- 
naum maritimam jn finibus Zabulon et Neptalim, ut imple- 
retux qund dictum est per Esaiaan prophetam: Terra Za- 
bulon et terra Neptalim, via maris trans Jordanen gentium, 
populus qui Äedebat in tenebiis, lucem vidit magnam et 
sejejitibus in regione et in nmbra mortis liix orta est eis. 

XXIII. übi Ihesus circuibat omnes regiones et 

sedens in monte elegit XII discipulos et docuit eos 

de beatitu/ünie regoi cadorum et quee sequuntur. 

(Matth. JV,23— 25. Luc. IV,42-43). 

(Mt» 23. Mr. 27. Lc. 45. Jo. 46.) M ci/rcmbat Ihesus 
totam Galileam docens in sinagogis etpraedicans eyangelium 
regni et sanans omnem languorem et onrnem infirmUatem in 
populo, M abiit opinio eius in totam Syriam et optulerunt 
ei omnes male Jmbenies va/riis languoribus et tormentis com- 
prehensos et qui daemonia habehant et lunaticos et pa/raly- 
ticos, et curavit eos. Et secutae sunt eum turbae multae ae 
Gälilaea et decapoli, ex Hierosolymis et Jttdaea et trans 
Jordanen. (Lc. & Mr. 17.) Et detiuebant lilum, ne dis- 
cederet ab eis. Quibus ille ait; Quia et aliis civitatibus 
oportet me evangelizare regnum dei, quia ideo missus sum. 

(Matth. V,l. Marc. ni,13-14. 17. Luc VI,13-16). 

(Mt. 24.) Et cum vidisset turbaSj ascendit in montem, 
et cum sedisset, (Mr. 29. Mt. 79. Le. 86.) vocmit ad se quos 
voluit ipse et venerunt ad eum et fecit, ut essent duodecim 
cum iUo, (Lc. 44. Mt. 80. Mr. 30.) quos et apostolos nomi^ 

10 



- 146 - 

navit: Symonem quem cogtuminavit P durum et Andream 
fratrem ^U8, (Mr.) Jacobum Zebedaei et Johannem fratrem 
Jacobi , Qftiibus imposuit nomfQ Boanerges 'quod est filii 
tonitrui» [Lei PhiUppiim entern et Ba/rthotomeum, Matheum. 
et Thomam, Jacobum Älphei et Symonem^ qui vocatur Ze- 
lothes, et Judam Jacobi et Judam Scarioth, qui fuit proditor. 
(Mt. 25.) (Lc. 46.) Et aceesserunt ad eum discipüli eius, 

(Matth. V,2-12. Luc. VI,20-23). 

(Lc.) Et elevatiß oculis in eos (Mt.) ' aperiens os suum 
docebat eos dicens : Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum 
est regnum caelorum. (Mt. 26.) Beati mites, quaniam ipsi 
pqssiaebunt terram, (Mt. 27. Lc.< 48.) Beat% qui lugent, 
quoniam ipsi consolahuntw. (Mt. 28. Lc. 41.) Beati qui 
esuriunt et sitiunt ituatitieun, quonicmi ipsi satiammtur. (Mt. 
29.) Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam conse- 
quentur. Beati mundo eorde, p^ontam ipsi deum videbunt 
Beati padfici, quoniam filii de% vocabuntur. Beati qui per- 
secutionem pefitiMntwr propter iustitiäm, quoniam ipsorum est 
regnum cadorum. (Mt. 30. Lc. 49.) Beati estis, dum maU- 
dtxerini vohis (Lc.) et odeiint vos homine? (Mt.) et persecuti 
fuerint et dixerint omne malum adversum vos mentientes (Lc.) 
et cum separaverint vos et exprobraverint et eiecerint nomen 
ventrum 1»nqoam malum propter ülium Juminis, (Lc.) Gau- 
dete in illa die et exultate! (Mt.) quoniam merces vesira 
copiosa est in caeUs, Sic enim persecuti sunt pi'ophetas, qui 
fuerunt ante * vos, (Lc.) patres eorum. 

XXIV. Increpätio divitam. 

^ V (Luc.'VI,24-27). 

(Lc. 50.) Verumtämen vae vobis divitibus, qui häbetis 
consolationem vestram, Vae vobis qui saturati estis, quia 
esurietis, Vae vobis qui riäetis nunc, quia lugebitis et flebitis. 
(Lc 5L) Yffi eum bene vobis dixerint omnes homines. Se- 
cundum heec £Eiciebant prophetis patres eorum. (Lc.) ' Sed 
vobis dioo, qui auditis: 

XXV. Ubi dicit; Vos estis sal terrae. 

(Matth. V,13). 

(Mt. 31. Mr. 102. Lc 185.) Vos estis sal terrae, Quod 
si sal evanuerit, in quo salietur? ad nihilum valet tütra, 
nisi ut proiciatur foras et conculcetur ab hominibus. 



*) inter MS. 



» K 



- 147 - 

XXVI. Vos estis lux mnndi et iterum compara- 

tiones de prseceptis legis. 

(Matth. V,14-16. Luc Vni,16. XI,3a Marc. IV,21). 

(Mt. 32. Mr. 39. Lc. 133.) Vos estis lux mundi, Non 
patest civüas aibscondi supra montem posita, neque accendunt 
lucernam et ponunt eam suh modio neque sub lecto neque 
in loeo abscondito neque sub vase, sed super candelabrutn, 
ut et luceat omnibus qui in domo sunt Sic luceat lua^ vestra 
coram hominilms, ut videant vestra bona opera et glorificent 
piUrem vestrum, qui est in caelis. 

(Matth. V,17— 20). 

(Mt. 33.) Nolitf putcu% qmniam veni solvere legem aut 

Erophetas! non veni solvere tegem, sed adimplere. (Mt. 34. 
c. 194.) Amen quippe dico voois, donec transeat cctelum et 
terra, iota unum aut unus apex non praeterihit ex lege, donec 
omnia fiant. (Mt. 35.) Qui ergo solvent unum de mandatis 
istk minimis et docuerit sie homines, miuimus vocabitur in 
rogi^o c&elormn. ^ Qui aotem feeerit et docuerit, hie magnus 
vocabitur in jregno osBlorum. Dico ef^im vobis, quia nisi 
hahundaverit itStitia vestra plus quam scribarum et pha/ri- 
saeorum, non intrahitis in regnum caelorum, 

XXVII. Iracundiae. 

(Matth. V,21-22). . . 

. (Mt. 35.) ÄudisUs qwia dietum est antiqwisr: Non öcci- 
des; ^ui autem occiderit, reu» erü^ iudicio, Ego dtitem dico 
vöbif^ quia omnis, qui irascOwr fratri auo, reus erit iudicio; 
qui autem dixerit nratri suo racha, reus erit concilio; qui 
autem. dixerit fatue, reus erit gehenn» ignis. 



" iV 



XXVIII. De relinquendo inunus ad altare. 

tMatQi.'V,23-2^. ' 

(Mt. 35.) Si ergo offeres munus t/aum ad aUare et tbi 
recordatus fueris, quia frater tuus habet dliquid adoersum te, 
relinque ibi munus tuum. ad aUare et vaäe prius reconctUao'i 
frdtrt tuo, et tunc veniens offer munus ^tuumJ - (Mt. 36. ' De. 
142.*) Este consentiens adversario tuo, dum es in via cum 
eo, ne forte tradat te adversarius iudici et iudex tradat te 



♦) lies 162. — 

10^ 



^ I 



- 14S — • 

ministro et in carcere mittaris! Amen dico tibi, non exies 
inde^ doBec redda» novissimum qnadrantem» 

XXIX. De adulterio concupiscentiae. 

(Mattk V,27— 30). 

(Mt. 37.) AudisUs qma dictum est antiquis: Kon me- 
chaberis, Ego autem dica vöbis, quia omnis^ qui viderü 
mutierem ad eoncwpiseendum eam, tarn mechatus est eam in 
corde siu>^ Quod si oculus tuus dexter scandalizat tey. erue 
eum et proice äbs teJ expedit enim tibi,, ut peieat uuum 
membrorum tuorum, quam totum corpus tuunk mittatur in 
gehenn^m. Et si dexter a manus tua scandalizat te, ahscide 
eam et proice abs te ! expedit enim tibi, ut pereat uniMn mem- 
brorum tu^orum, quam totum corpus tuum eat in gehennam, 

XXX. De repudio. ' 

(Matüi. V,31— 32). 

(ML 37.) Dictnm est autem: Quicunqne dimkerit uxcn 
rem suam^ det illi libellum sepudii^ Ego autem dico vobis, 
quia omtiis, qai dimisent nxorem suain excepta fornicsutioni» 
causa, facit eam mechari, et qui dimiABom duxerit, adul- 
terat. 

XXXI. De iuramento. 

(Matth. V,33— 37). 

(Mt. d7.) Audistis quia dictum est antiguis: Nonperiu^ 
raM»j reddes autem domino iurameixta tua. Ego autem- dico 
vobis non iurare omnino, ne^pie per caehtm, quia thronus dei 
est, nequ>e per terrcmv, (fuia seamellum est pedum eius, neque 
per Hierosolymam, quia civitas est magni regis; neque per 
Caput tuum iurav^ris,* quia non potes unum eapülum albiim 
facere aut nigrum. Sit autem sermo vester: Est est, non 
non! quod autem his äbundantius est, a malo est. 

XXXIL De oculo pro oculo. 

(Matth* V,38-^42. Luc. Vl,30-31). 

(Mt. 37.) Audistis öuia dictum est: Oculum pro oculo 
ei deniem pro dente. Ego autem dico vobis non resistere 



*) jwraberis* — 



• _ 149 — 

mälo, (Mt. 38. Lc 53.) Sed si quis te percusserit in dex- 
tera maxilla tua» prsßbe illi et alteram! Et Uli, qui vult 
tecum iudicio contendere et tonicam tuam tollere^ remitte 
et Pallium ! [Mt.' 39.] Et quicunque te angariaverit mille 
pas8U8, vade cum illo alia duo! Qui petit at te, da ei, et 
volenti mutnari a te ne avertarisl (Lc. 53. Mt. 38.) Et qui 
auferty qusB toa sunt, non repetasi (Lc 54. Mt. 54.) Et 
prout imltis tti faciant vobis homines, faeite Ulis simüiter! 



XXXUI. De diligendo proximo. 

(Matth. V,43-48. Luc. VI,33-36). 

(Mt. 40. Lc 52.] Audistis quia dictum est: Biliges 
proximum tmtm et odto habebis immicum, Ego autem dico 
vobis: Büigite inimicos vestros, benefacite his qui vos oderunt 
et orate ^o persequentibua et cälumniantibus vos, ut sitis 
filii patris vestri qui in caelis est, qui solem suum oriri facit 
super malos et bonos et pluit super iustos et iniustosi (Mt. 
41. Lc. 55.) Si enim diligitis eos qui tos diligunt, quam, 
mercedem habebitis? Nonne et publicani hoc faciunt? (Lc 
55.) (Mt. 4L) Et si benefeceritis nis qui bene vobis faciunt, 
qu» vobis est graiia, si quidem et peccatores hoc faciunt. 
Et si mutuum dederitis his a quibus speratis recipere, quae 
gratia est vobis ? nam et peccatores peccatoribus foenerantur 
ut recipiant aequalia, (Mt.) Et si salutaveritis fratres 
vestros tantum, nonne et ethnici hoc faciunt? (Lc) Verum- 
tamen diligite inimicos vestros et benefacite et mutuum date 
nihil desperantes! et erit fnerces vesira mülta et eritis filii 
altissimi, quia ipse benignus est super ingratos et malos. 
Estote erffo misericordes siout et pater vestir misericors est ! 
(Mt.) Estote ergo vos perfecti sicut pater vester ceelestis 
perfectus estl 

XXXrV. De occulta elymosina. 

(Matth. VI,1— 4). 

^Mt. 42.) Attendite ne iustitiam vestram faciatis coram 
hominibus et videamini ab eis! alioquin mercedem non habe- 
bitis apud patrem vestrum qui in caelis est Cum ergo facis 
elemosinam, noli tuba canere ante te^ sicut hypooritsB faciunt 
in sinaffogis et in vicis, ut hononficentur ab hominibus! 
Amen aico vobis, receperunt mercedem suam. Te autem 
faciente elemosinam nesciat sinistra tua, quid faciat dextera 
tna, ut sit elemosiifa tua in absconditol et pater tuus, qui 
videt in abscondito, reddet tibi. 



— 150 — 



XXXV. De seoreta oratione. 

(Matth. VI,5-16. Luc. XI,l-2). 

(Mt. 42.) Et cum oraiiß, nm eriHs sieut hmocrttae, qui 
amintm smaöogw et in angulie platearum stantes orare, ut 
vtdeantur ab hominibus. Amen dico vobis, receperunt mer- 
ceaem suam. Tu autem cum orabis, intra in cubiculum 
tuum et clauso oatio tuo ora patrem tuum in - dbscondito ! 

T ■^?o^^ !?' ^^* '^^^ *^ ahscondito reddet tibi, (Mt 43. 
LiC. Uö.) Orantes autem nolite multum loqui aicut ethnici! 
pntant enim quia in multiloquio suo exaudiantur. NoKte 
erffo assimüan eis ! seit enim pat&r vester, quibua opus sit 
V0Ö1S, antequam petatis eum. (Lc.) Tunc dient umts ex disd- 
puiis eiuj ad eum: Domine doce nos ora/re, sicut Johannes 
docmt discipulos suos! Et aü Ulis: Cum oratis dicite- 
(Mt. Lc.) Pater noster qui es in cadis, sanciifkeiur nomen 
tuum! Adveniat regnum tuum! Fiat voUmtas tua sieut in 
cjmo et m Urra! Panem nostrum- mpersubstantialem da 
nofns hodieet diWAtte nobis debita nosi/ra, sicut et nös di- 
mtmmus debitoribus nostris, et ne inducas nos in tempta- 
twnem, (Mt) sed libera nos a malo 1 (Mt. 44. Mr. ß6.) 
Cit enim dimisentis hominibus peecata eonm, dimittet et vobis 
pater vester caelestis delicta vestra. Si autem nön dimiseritis 
nomimöus, nee pater vester dimittet vobis peecata vestra, 

XXXVI. De occulto ieiunio. 

(Matth. V],16- 18. Li?c. Xn,32-33). . 

(Mt. 45.) Ckia antem ieiunatis, nolitö fieri sicut liypo- 
cntae tnstes! exterminant enim facies suas, ut pufeant" ho- 
imnibus leiunantes. Amen dico vobis, quia receperunt mer- 
ceüem suam. Tu autem cum ieiunas, ungue caput tuum et 
taciem tuam lava,.«u Hdearis^ hominis tedSna^/ sed patri 
tuo qui est in abscondito! et pater tuus, qui videt in abscon- 
dito, reddet ttbt, (Lc. 151.) Nolite timere pusiUus grex, 
quia compla^uit patri veatro dare -vöbir regnum ! (Lc. 152. 
Mt. 194. Mr. 108.) Yendite qu® possidetis et» date eltoo- 
sinam! (Lc^lSS. Mt. 46.) Fäcite voIhs sacculoa qui non ' 
veterescunt, thesaurum non deficientem in csßlis! 

XXXVII. De non thesaurizandis super terram. 

.(Matth. VI,19-23). - , .. 

(Mt 45.) Nolite ihesawrizar&nobiß thesäitros '-ik^ fttrh?;' ' 
ub% erugo et tinea demolitur! (Mt 46. Lc 153.) Thesaurizate 



- 151 - 

autem vobis thesauros in caelo, uhi neque eni^o neque tinea 
demolitur et ubi furea non effodiunt nee fiirantur! Ubi 
enim est thesaurus tuus, ibi est et cor tuum. (Mt. 47. Lc. 
134.) Lucema corporis est ocnlus; si fuerit oculus tuus 
Simplex, totum corpus tuum lucidum erit; si autem oculus 
tuus nequam fuerit, totum corpus tuum tenebrosum erit. Si 
ergo lumen, quod in te est, tenebrse sunt, tenebrae quantse 
erunt? 

XXXVIII. Nemo potest duobus dominis servire. 

(Matth. VI,24). " 

(Mt. 48. Lc. 191.) Nemo potest duohus dominis servire; 
aut enim unum odio hahehit et alterum diliget, aut unum 
stwUnebit et alterum contemnet, Non potestis deo servire et 
mammonae, 

XXXIX. Ut non solliciti simus, quid manducemus 

aut quo induamur. 

(Matth. VI,25 -34. Luc. Xn,26). 

(Mt. 49. Lc. 150.) Id^o dico vobis, ne solliciti sitis animae 
vestrae quid manducetis atU corpori vestro quid induamini. 
Nonne anima plus est quam esca et corpus plus est quam 
vestimentum? Bespielte volaiüia caeli, quoniam non serunt 
neque metwnt neque congregant in horrea et pater vester cae- 
Ustis pascit illa! Nonne vos magis plures estis iliis? Quis 
autem yestrum coffitans potest adicere «d staturam suam 
cubitum unum? oi er^o neque quod minimum est potestis, 
quid de caeteris solliciti estis? [Et de vestimento quid solli- 
citi estis?] ^ Constderate lilia agri, quomodo crescunt! non 
lahorant neque nent: dico autem vobis, quoniam nee Salomon 
in omni gloria sua coopertus est sicut unum ex istis. Si 
autem foenum agri, quod hodie est et cras in clibanum 
mittitur, deus sie vestit, quanto magis vos minimae fidei? 
Nolite ergo solliciti esse aicentes, quid manducabimus aut 
(|uid bibemus aut quo operiemur? Haec enim omnia gentes 
inquirunt. Seit enim pater vester, quia his omnibus inaigetis. 
Quaerite autem primum regnum dei et iustitiam eius! et om^ 
nia haec adicientur vobis. Nolite ergo solliciti fesse in crasti- 
num ! crastinus enim dies sollicitus erit sibi ipsi ; sufficit diei 
malitia sua. 



*) Dieser Satz, der bei Ranke und Schmeller steht, fehlt 
im Codex Cassellanus. — 



XL. Non debere quenquam iudicare vel condem- 

nare. 

(Matth. VII,l-5. Luc. VI,37-88). 

(Mt. 50. Mr. 41. Lc. 56.) Nolite itidicare, ut non iudi- 
cemini ! in qtto enim itidicio iudicaveritis, judicdbimini. (Lc.) 
Nolite condemnare ! et non condemnabimini. Dimittitej et 
dimittemini. Date! et daMtur Tobis. Mensuram bonam et 
confertam et coagitatam et superfluentem dabunt in sinum 
vestnim. (Mt.) Et in qua menaura mensi fueritis, metietur 
vobis, (Mt. 51. Lc. 59.) Quid autem yides festucam isx oculo 
fratrifi tui et trabem in oculo tuo non vides? ^w^ quomodo 
dicis fratri itju> 'Sine et eiciam festucam de 0culo tuo* et ecce 
trabis est in oculo ttw? Hypocrita, eice primum träbem de 
oculo tuo! et tunc videbis eicere festucam de oculo fratris 
tui, 

(Matth. Vn,6). 

(Mt. 52.) Nolite dare sanctum canibus neque mittatis 
margaritas vestras ante porcos, ne forte conctdcent eas pe- 
dibus suis et eonversi dasrumpant vos! 

XLI. Parabola de amico vel de tribus panibus; 
petendum quaerenduia pulsandum* 

(Luc. XI, 5-^9. 12-13. Matth. VII,7'^10. 12). 

(Lc. 124.) Quis vestrum habet aznicum et ibit ad illum 
media nocte et dicet ilU *Amice commoda zaihi tres panes, 
quia amicus meus venit de via' ad me et non habeo quod 
ponam ante illum*, et ille de intus respondens dicat 'Noli 
mihi molestus esse! iam ostium clausum est et pueri ^tnei 
mecum sunt in cubili,* non possuin surgere et dare tibi*, 
et ille si perseveraverit pulsans, dioo yobis, etsi non dabit 
illi surgens eo quod amicus eins sit, propter improbitatem 
tarnen eius surget et dabit illi x][uotquot habet necesaarios. 
(Mt. 53. Lc. 125.) Et ego vobis dico: Petita! et dai)itur 
vobis; quaerite! et invenietis; ptdsate! et aperietur vobis. 
Omnis enim qui petit, accipit et qui (piaerit^ invenit et pul- 
santi aperietur. Aut quis est ex vobis homo, quem si pe- 
tierit filius suus panem, nunquid lapidem porrigit ei? auf si 
piscem petit, nunquid serpentem porrigit ei? (Lc.) aut si 
Ovum petierit, nunquid porrigit ei scorpionem? Si ergo vos, 

*) inculi. — 



- 153 - 

cum sitis mali, nostis bona dare filiis vestris, quanto magis 
pater vester, qui in cselis est, dabit bona petentibus se? 
(Mt. 54. Lc. 54.) Omnia ergo qusecunque vultis ut faciant 
vobis hoinines, et vos facite eis! hsec est enim lex et pro- 
phetse. 

(Matth. VII,13-14). 

(Mt. 55. Lc. 170.) Intrate per angustam portam, quia 
lata porta et spatiosa via, quae ducit ad perditionem, et multi 
sunt qui intrant per eam! Quam angusta porta et a/rta via, 
quae ducit ad vitam et pauci sunt qui inveniunt eam! 



XLII. De cavendo a falsis prophetis. 

(Matth. Vn,15— 20. Luc VI,45). 

(Mt 56.) Atiendite a falss prophetis, qui veniunt ad 
vos in vestimeniis ovium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces! 
A fructibus eorum cognoscetis eos, (Mt. 57. Lc. 61.) Nun- 
quid colligunt de spinis uvas aut de trihulis ficus ? (Mt. 58. 
Lc. 60.)* Sie omnis a/rhor bona fructus bonos facit; mala 
autem arbor fructus malos facit Non potest a/rbor bona 
fructus malos facere neque arbor mala fructus bonos fasere. 
Bonus homo de bono thesau/ro cordis sui profert bona et 
malus homo de mala profert mala ; ex abundantia enim cordis 
OS loquitu/r. (Mt. Lc.]** Omnis arbor qusB non facit fractum 
bonum, excidetur et in ignem mittetur. Igitur ex fructibus 
eorum cognoscetis eos. 

XLin. Non hi intrabunt in regnum ca^lorum, qui 
tantum dicunt domine domine. 

(Matth. VII,21-23). 

(Mt. 59. Lc. 63. Jo. 116.) Non omnis qui dieit mihi 
domine domine, intrabit in regnum caelorum; sed qui facit 
voluntatem pairis mei, qui in cseiis est, ipse inträbtt in rea- 
num caelorum. (Mt. 60. Lc. 171.) Multi dicent mihi in illa 
die: Domine domine, nonne in nomine tuo prophetavirnus 
et in tuo nomine dsemonia eiecimus et in tuo nomine vir- 
tutes multas fecimus? Et tunc confitebor illis; quia nunquam 
novi vos, discedite a me qui operamini iniquitatem! 

•) lies Lc. 62. — 
**) lies Lc. 60. — 



- 154 - 

XLIV. Comparatio in his oinnibus de sapiente et 

insipieiite sedificatoribus. 

(Matth. VU,24-29). 

(Mt. 61. Lc. .64.) Omnis ergo qui audit verba Ihoec ä 
facit ea, assimildbit viro sapienti, qui cLedißcavit domum 
sudm supra petram, et descendit pluviä et venerunt flumina 
et flaverunt venti et irruerunt in doniutn iUam et non cecidit: 
fundata enim erat supra petr am. Et omnis qui audit verha 
mea haec et non facit ea, similis erit viro stulto, qui aedifi- 
cavit domum suam supra arenam, et d^escendit pluvia et 
venerunt ftümina et flaverunt venti et irruerunt in domum 
illam et cecidit ei fuit ruina eius magna. (Mt. 62. Mr. 13. 
Lc. 4 et 24.) Et factum est cum cönsummasset Jesus verha 
haec, admirdbanfur turhae super doctrina e us : erat ■ enim 
docens eos sicut potestatem Habens, non sicut scribae eorum 
et pfiarisaei. 

XLV. übi Jesus mittit duodecim discipulos suos 
docere et curare omnes infirmitates. 

(Matth. 1X,?6, X,I. 5-15. Luc. IX,2-3. X,7-9). 

(Mt. 77. Mr. 63.) Videns autem turbas misertus est 
eis, quod erant vexati et iacentes sicut oves non habentes 
pastorem. (Mt. 79. Mr. 29. Lc. 86.) Et convoeatis duo- 
decim discipulis suis dedit Ulis potestatem spirituum immun- 
dorum ut eicerent eos et curarent omnem languorem et omnem 
vnfirmitatem. (Lo.) Et misit illos praedicare regnum äei et 
aitadillos: (Lc. 87.) (Mt. 83. Mr. 54.)* Nihil tuleritis 
in Via. (Mt. 81.) In viam gentium ne abieritis et . iti civi- 
tates Samaritanorum ne intrayeritis, sed potius ite ad. oves 
quse perieruut domus Israhel ! (Mt. 82. Mv. 62. ** Lc. 87 et 
110.) Euntes au^em praedicate dicentes, quia appropinquavit 
regiiutn cselorum« innrmos curate, mortuos suscitate, leprosos 
mundate, dssmones eicite! Gratis accepistiSf gratis d(UeI 
Nölite possidere aurum neque argentum neque pecuniam in 
zonis vestris, non peVam in via (Lc.) nequ£ panem [Mtyneque 
duas tonicas neqtie calciamentum neque virgam. Dignus 
est enim operarius cibo suo. (Mt. 83. Mr. 54. Lc. 87.) In 
quamcunque civifatem aut castellüm intraveritis, interrogate. 
quis in ea dignus sit, et ibi manete, donec exeatis, (Lc. 112. 



*) lies: (Mt. 82. Mr. 53). 
•*) lies 53. — 



- 155 — 

Mt. 83. Mr. 54.) edente» et bibentes, qu» apponuntur vobis, 
et curate infirmoa qiii in illa sunt! (Lc. 113.) Et nolite 
exire de» domo in domum! (Mt. 84. Lc. 111.) Intrantes 
autem in domum sälutate tarn dicentes: Pax huic domui! 
Et si q^uidem domus fuerit digna, veniet pax vestra super 
eam ; si autem non fuerit digna, pax vesträ ad ms revertetur. 
(Mt. 85. Mr. 55. Lc. 88 et 114.) Et quictmqu^ non receperit 
vos neque audierit sermones vestros, exeuntes foroß de aomo 
vel de civitate excutite pulverem de pedibus vestris in testi- 
monium illis. (Mt.) Amen dico vobis, tolerabilius erit terrae 
Sodomorum «et Gomorreörum in die iudicii quam Uli dvi- 
tati, ^ 

(Maltii. X,16-33 Marc. VIII,38. Luc. XII,4. 8-9. 11). 

(Mt. 86. Lc 109.) Ecce ego mitto vos sicut oves in medio 
luporum, Estote ergo prudentes sictU serpentes et simpUces 
sicut columbae! (Mt. 87. Mr. 139. Lc. 250. Jo. 141.) Cavete 
autem ab hominibus! trßdent enim vos in conciliis et in sy- 
nagogis suis flckgellcibwnt vos et ad reges dMcemini propter me 
in testimonium illis et gentibus. (Mt 88. - Mr. 14L Lc. 148 
et 251.) Cum autem tradent vos in syna^gas et ctd magi- 
stratus* et potestates, nolite solliciti esse, qualiter out quid 
respondeatis aut quid dicatis ! Dahitwr enim vobis in illa 
hora, quid loquamini. Non enim vos estis c^ui loquimini, 
sed spvritus pa;tris vestri qui loquitur in "vobts. (Mt; Mr.) 
Tradei autem frater fratrem in mortem et pater filium et 
insurgent filii in parentes et morte eos afncient, et eritis 
odio Omnibus pröpter non^en meum. Qui autem persevera- 
Terit in finem, hie aalvus erit. (Mt. 89.) Cum autem perse- 
auentur vos in civitate ista, fugite in aliamf Amen enim 
oico vobis, non consummabitis civitates Israhel, donec veniat 
filius hominis. (Mt. 90. Lc. 58. Jo. 118 et 139.) Non est 
discipulus super maffistrum neque servua sujker dominum 
suum; sufßcit discipulö, ut sit -sicut magister eius et servus 
sicut dominus eius. (Mt. 91.) 8i patrem familias Beelzebub 
vocaverunt, quahto magis dormesticos eins? ne ergo timueritis 
eos! (Mt. 92. Mr. 40. Lc 80.) Nihil enim opertum, quod 
non revelabitur, et occultum« quod non scietur. (Mt. 93. 
Lc. .145.) Quod dico vobis in tenebris, dicite in lumine, et 
quod in aure auditis, praedicate super tectal (Lc). Dico 
autem vobis amicis m6is: (Mt.) Nolite timere eos, qui vcci- 
dunt corpus, animam autem non possunt occidere, sed potius 
eum timete, qui potest et animam et corpus perdere in ge- 
hennam! Nonne duo passeres asse veneunt et unus ex illis 
non cadet super ten*am sine patre vestro? (Mt. Lc) Vestri 
autem et capilli capitis omnes numerati sunt: nolite ergo 
timere! multis passeribus meliores estis vos. Omnis ergo 
qui confitebitur me coram hominibus, confUebor et ego eum 



*) magiötratos. — 



— 156 - 

coram patre meo, qui est in caelis (Lc.) et coram angelis 
eias. (Mt. 94. Mr. 86. Lc. 96 et 146.) Qui autem negaverit 
me coram hominibtis (Mr.) et confusus me fiierit in genera- 
tione ista adultera et peccatrice, (Mt. Lc.) negabo et eum 
coram patre meo, qui est in caelis, et coram angelis eius 
(Mr.) et filius hominis confimdet eum, cum venerit in gloria 
patns Bui cum angelis sanctis. 

(Matth. X,34-42. Marc. IX ,40. Luc. X1I,26. 52). 

(Mt. 95. Lc. 160.) Nolite arbitrari, quod venerim mittere 
pacem in terram! non veni pacem mittere, sed ^ladium. 
(Lc.) Erunt enim ex hoc quinque in domo una divisi, tres in 
QUO et duo in tres dividentur. (Mt. Lc.) Veni enim separare 
hominem adversus patrem suum et filiam adversus matrem 
suam et nurum adversus socrum suam, et inimici hominis 
domestici eius. (Mt. 96. Lc. 182.) Qui amat patrem et 
matrem plus quam me, non est me dignus, et qui amat 
filium aut filiam super me, non est me £gnus. Et qui non 
accipit crucem suam et sequitur me, non est me dignus (Lc.) 
nee potest mens esse discipulus. (Mt. 97. Lc. 211. Jo. 105.) 
Qui mvenit animam suam, perdet illam, et qui perdiderit 
animam suam propter me, inveniet eam. (Mt. 98. Mr. 96. 
Lc. 116. Jo. 120.) Et qui receperit vos, me recepit^ et ^ui 
me rec^t, recepit eum qui me misit (Mt. 99.) Qui recipit 
prophe&m in nomine prophetse, mercedem prophetse accipiet, 
et qui recipit iustum in nomine iusti, mercedem iusti accipiet. 
(Mt. 100. Mr. 98.) Et quicunque potum dederit uni ex mi^ 
nimis istis calicem aquae friaiaae tantum in nomine discipuli, 
(Mr.) quia Ohristi estis, (Mt.) amen dico vobis, non perdet 
mercedem suam, 

(Matth. XI,1. Marc. VI,12-13). 

(Mt. 101.) Et factum est, cum consummasset Ihesus 
pra,eeipiens duodecim discipulis suis, transiit inde, ut doceret 
et prsddicaret in civitatibus eorum. (Lc. 89. Mr. 56.) Exe- 
untes autem discipuli prsedicabant, ut poenitentiam agerent, 
et dsBmonia multa eicieoant et unguebani oleo multos egprotos 
et sanabant 

XL VI. übi Ihesus in Cana Galileae aqua vinum 

fecit. 

(Joh. 11,1-11). 

(Jo. 18.) Et die tertio nuftiae factae sunt in Ghana 
Gaiileae et erat mater Ihesu ibu Vocatus est autem ibi et 
Ihesus et discipuli eius ad nuptias. Et defidente vino dicit 
mater Ihesu ad eum: Vinum non habent Et dicit d Ihesus: 
(iuid mihi et tibi est, mulier? nondum venit hora mea. Dicit 



- 157- 

mater eius ministres: Quodcunque d xerit vobis, facite! Erant 
autem ihi lapideae hydricte sex posit<i€ secundum purificati- 
onem Judseorum, capientes sin^lse metretas binas vel temas. 
Dicit eis Jesus: Implete hydnas aqua! Et impleverunt eas 
usque ad summum. Et dicit eis IJiesus: Haurite nunc et 
ferie archipricUno! Et tulerunt Ut autem gustavit archi- 
triclinus aquam cinum factam, et non sciebat unde esset; 
ministii autem sciebant, (}ui hauserant aquam. Vocat spon- 
sum architriclinus et dicit et: Omnis homoprimum honum vinum 
ponity et cum inebriati fuerint, tunc ia quod deterius est; 
tu serva^ti honum vinum usque adhuc. Hoc fecit initium sig- 
norum Ihesus in Ghana Galileae et manifestavit gloriam stiam, 

XLVIT. Ubi Ihesus mundat leprosum. 

(Matth. Vm,l-4. Marc. 1,40. 45). 

(Mt. 63. Mr. 18. Lc. 33.) Cum autem descendisset de 
monte, secutsB sunt eum turbro multeß. Et ecce lei)ro8U8 
veniens genu flexo adorabat eum dicens: Domine, si vis, 

Sotes me mundare. Et extendens manum tetigit eum Ihesus 
icens : Voio, mundare ! Et confestim munimta est lepra 
eius, et ait illi Ihesus: Vide, nemini dixeris! sed vade, 
ostende te sacerdoti et offer* munus, quod prsecepit Moyses, 
in testimonium Ulis! (Mi\ 19.)' At ille egressus coepit prsD- 
dicare et diffamare sermonem, ita ut iam non posset mani- 
feste in civitatem introire, sed foris in desertis locis esse, et 
conveniebant ad eum undique. 

XL VIII. Vbi Ihesus puerum centurionis paralyti- 

cum curavit. 

(Matth. Vni,5-13. Luc. Vn,10). 

(Mt. 64. Lc. 65. Jo. 37.) Cum autem introisset Caphar- 
naum, accessit ad eum centurio rogans eum et o icens: Do- 
mine, ffuer meus iacet in domo paräluticus et male torquetur, 
Ait Uli Ihesus: Ego veniam et curabo eum. Et respondens 
centurio ait: Domine, non sum dignus ut intres stw tectum 
meum; sed tantum die verbot et sanäbitur puer meus. Nam 
et ego hämo sum sub potestate, hahens st^ me müites et dico 
huic: Vade! et vadit, et alii: Venu et venu, et servo meo: 
Fac hoc! et facit. Äudiens autem Dhesus miratus est et se- 
quentibus se dixit: Amen dico vobis, non inveni tantam 
fidem in Isrähel (Mt. 65. Lc. 172.) Dico autem vobis, 
quod multi ab Oriente et occidente venient et recumbent cum 
Abraham et Isaac et Jacob in regno cadorum; fUii autem 

♦) offers. — 



- 158 - 

regni eicientur in tenel>ra8 eaeteriares : ibi erit fleius et Stridor 
dentium, f Mt. 66. Lc. 66.) Et dixit Ihesus centurioni: Vade^ 
et sicut credidisti, fiat Uhi! Et sanatus est puer in illa hora. 
(Lc.) Et reverstts est centtirio in damum suam et invenit 
sermim, qtU langtuerat, sanwm, 

XLIX. Übi socrum Petri a febribus sanavit 

IheBus. 

(Matth. VUI,14-15). 

(Mi 67. Mr. 15. Lc. 26.) £t cum yenisset Ihesus in 
domum Petri, vidit aocram eius iacentem et febricitantem 
et tetigit manum eius et dimisit eam febris. Et surrexit et 
niinistrabat eis« 

L. Ubi IhesuB in ciyitate Naim mortuum resusci- 

tavit. 

(Luc. VII,11— 17). 

(Lc. 67.) Et factum est deinceps, ibat in civUatem qim 
vocatür Naim et ibant cut/i iüo discipuli eius et turha copi' 
osa. Cum autem appropinquaret portae civitatis, et ecce de- 
functus efferebatur, filiu$ unicus matrd suae, et haec vidua 
eraty et turba civitatis multa cum illa. Quam cum vidissä 
dominus, misericordia niotus super eam diodt Uli: Noli 
fiere! Et accessit et^eUgü loculwn; hi autem, qui portabant, 
steterunt. Et ait: Ädokscens, tibi dico: Surge! Et resedü 
qui erat mortuus et coepit loqui, et dedit ülwn matri suae. 
Accepit autem omnes ttmar et magnificabant deum dicentes: 
Quia propheta magnus swrrexit in nbbis et quia dem visi- 
tavit plebem suam. Et exiit hie sermo in universam Judaeam 
de eo et omnem circa regionem, 

LI. Ubi omnes inQrmitates curat, ut adimplerentur 

;, Scripturse prophetarum. 

(Matth. Vni,16— 18). 

(Mt 67 ) Ve«pere tmtem facto optulerunt ei muitos dae- 
moHia htunentes et eidebat spiriHu i^erbo et omnes mäie ha- 
bentes curavit, ut adimpleretor quod dictum est per Esaiaiu 
prophetam dicentem: Ipee innrmitates nostras accepit et 
sBgrotationes portavit. Vtdens autem Ihesus turb(u muUas 
curcum se, jussit ire trans fretum. 



— 169 - 

LIl. Ubi volenti eum sequi dixit: Vnlpes foveas 

habent. 

(Matth. Vm,19-20. 22. Luc. IX,59— 62). 

(Mt 68. Lc. 105.) Et accedena unus «criba ait illi: 
Mapster, seqaar te, quocunque ieris. Et dicit ei Ihesus : 
Vulpes foveaä habent et volucres c«li tabemacula, ubi rer 
quiescant; filius autem hominis non habet, ubi caput suum 
rechnet. (Lc.) Ait autem ad alterum : Sequere me! (Mt. 
Lc.) nie autem dixit: Domine, permitte me prius ire et 
sepelire patrem meum! Ihesus autem ait illi: Sequere me 
et dimitte mortuos sepelire mortuos suos! (Lc.) Tu autem 
vade, annuntia regnum dei! (Lc. 106:) Et ait alter: Se- 
qiiar te, dominei; sed primum permitte mihi renuntiare his 
qui domi sunt! Ait illi Ihesus: Nemo mittens manum suam 
in aratrum et aspiciens retro aptus est regno dei. 

LUX. Ubi nayigans increpävit tempestatem et 

cessavit. 

(Matth. Vm,23-26. Marc. IV»38~39. Luc. Vin,25). 

(Mt 69. Mr. 47. Lc. 83.) Et ascendente eo in navi- 
culam, secuti sunt eum discipuli eius, HJt ecce viotus magnus 
fadus est in mßri, ita ut navicula operiretur fluctibus. Ipse 
vero (Mt.) • erat in puppi: super cervioal domiiens. (Lc.) *• 
Et accesserunt et suscitaverunt eum dicentes: Domine salva 
nos, öuia perimus! Et dicit eis: Quid timidi estis modirae 
fideif Tunc surgens imperavit vento et märi (Mr.) et dixit: 
Tace et obmutesce! (Mt.) Et facta est tranquillitas magna. 
Porro homines mirati sunt dicentes ad invicem: Quis aut 
qualis est hie, quia et ventis imperat et mari et oboediunt 
ei ? 

LIV. Ubi curavit trans £retum dsemoniacum, qui 

in monumentis manebat. 

(Matth. V]H,28-.34. Marc. V,3-8. 10. 13-14. 18—20. 
Luc. VIII,26-.27. 30-31. 35. 38). 

(Mt. Mr. Le.) Et cum venisset trans fretum in regionem 
Gei-asenorhm, (Lc.) quse est contra GalilsBam, et cum egressus 



♦) liei Mr. — 
**) lies Mt. - 



— 160 — 

esset ad terram, [Mt.] occurrerunt ei duo hdbentes daemania 
de monumentis et exeuntes saevi nimis, ita ut nemo posset 
transire per viam illam. (Lc.) Unus enim habuit daemouia 
iam temporibus multis et vestimento non induebatur neque 
in domo manehat, sed in monumentis, (Mr.) Et neque 
catenis iam quisquam eum poterat ligare, quoniam ssepe coiii- 
pedibus et catems iunctus disrapisset catenas et compedes 
comminuisset et nemo poterat eum domare, et semper nocte 
ac die in monumentis et in montibus erat clamans et con- , 
cidens se lapidibus. (Mr.) Videns autem Ihesum a lonee 
oecurrit et adoravit eum et clamans voce magna dicit: (Mt.) 
Quid nobis et tibi, Ihesu fili dei altissimi? venisti ante 
tempufl torquere nos? (Mr.) Dicebat enim Uli Ihesus: Exi 
Spiritus immunde! (Lc.) die, quod tibi nomen est? At ille 
dixit *Legio', quia intravörunt daemonia multa in eum. Et 
rogabant illum, (Mr.) ne expelleret eos extra regionein (Lc) • 
et ne imperaret illis, ut in abyssnm irent. (Mt.) Erat autem 
non longe ab illis grex porcorum multorum pascens. Dae- 
mones autem rogabant eum dicentes: Si eicis nos, mitte 
nos in gregem porcorum! Et ait illis: Itet At Uli exeuntes 
dbierufU in porcos (Mr ) et magno impetu grex prsecipitatus 
est in mare (Mr.^ ad duo milia et suffocati sunt in man. 
Qui autem pasceoant eos, fugerunt et nuntiaverunt in civi- 
tatem et in agros omnia. (Mt.) Et ecce tota civitas exiit 
obviam Ihesu et viso eo (Lc. Mt.) et hominem sedentem, a 
quo dsemonia exierant, vestitum ac sana mente ad pedes 
eins, et timuerunt (Mr. 48. Lc. 84.) et rogabant, ut iret a 
finibus eorum. (Mr. Lc.) Cunque ascenderet navim, rogabat 
eum vir, a quo dsemonia exierant, ut cum eo esset. Et non 
admisit eum, sed ait illi: Yade in domum tuam ad tuos et 
narra, quanta tibi dominus fecerit et misertus est tui ! Et 
abiit prsßdicans in Decapolim, quanta illi fecisset Ihesus, et 
omnes mirabantur. (Mt. 70. Mr. 20. Lc. 37. Jo. 38.) Et 
ascendens in naviculam transfretavit et venit in civitatem 
suam, 

LV. übi curavit paralyticum, quem deposuerunt 

per tectum. 

(Marc. 11,3. Luc. V,18 - 26. Matth. IX,8). 

(Mr.) Et ecce quattuor viri portantes in lecto hominem, 
qui erat paralyticus, (Lc.) et quaerehant eum inferre et ponere 
ante Ihesum. Et non invenientes, qua parte eum inferrent 
prae turha, ascenderunt supra tectum et per tegulas sum- 
miserunt illum cum lecto in medium ante ihesum. (Mt. Mr. 
Lc.) Quorum fidem ut vidit, dixit: Confide, fili! remittunUir 
tibi peccata tua. Et coepei'unt cogitare scribae et pharisaei 
dicentes: Quis est hie, qui loquitur blasphemiqjs ? quis potest 



dimiUere peceaia »m aolua deus? Et cum cognoyisset Ih^stu 
GOffitatioiies eomin, respondens dixit ad illos: Quid cogitatis 
mala in cordibus Testns? sed quid est fibdlius dicere: di- 
mittimtur tibi peccata, an dicere: surge et ambiüa? üt 
autem aciatis quod fUius hominis potestatem habet in terra 
dimittere peccata, ait paralytieo: Tibi dico: Surffe, tolle 
lectum tuum et vade in domum tHami Et confeatim aurgene 
coram Ulis tulit [lectum] in quo iaeeibat et äbiit in domum 
8uam magnificans deum et Stupor ofiprehendit omnes et 
ma^ifica^nt deum et repleti sunt timore dicentes: Quia 
yidimus mirabilia hodie. Et glorificaverunt deum, gui dedü 
potestatem tälem hominibus, 

LVl. Ubi filium reguli absentem curavit. 

(Job. IV,46-53). 

(Jo. 36.) Venit ergo iterum in Ghana Galilaea, ubi fecit 
aquam tinum. (Jo. 37. Mt. 64. Lc 65.) Et erat quidam 
regulus, cuius filius infirmabatur, Caphamaum. Hie cum 
audisset, quia Ihesus adveniret a Judsea in GalilsBam, abiit 
ad eum et rogabat eum, ut descenderet et sanaret filium eins; 
incipiebat enim mori. Dixit ergo Biesus ad eum : Nisi signa 
et prodigia yideritis, non creditis. Dicit ad eum re^ms: 
Domine descende, priusquam moriatur filius mens! Dicit ei 
Ihesus: Vade! filius tuus vivit. Credidit homo sermoni, 
quem dixit ei Ihesus, et ibat. Jam autem descendente eo, 
servi occurrerunt ei et nuntiaverunt dicentes, quia filius eins 
viveret. Interrogabat ergo horam ab eis, in qua melius 
habuerit. Et dixerunt ei: Quia heri hora septima reliquit 
euna febris. Cognovit ergo pater, quia illa hora erat, in qua 
dixit ei Ihesus: Filius tuus vivit. Et credidit ipse et domus 
eins tota. 

LVn. übi Levi publicanus convivium ei fecit, et 

dicentes scribse et pharisiei discipnlis: Quare cum 

publicanis et peccatoribus manducat magister 

vester? 

(Matth. X,10. 13-15. Marc. 11,15-17. 21. Luc. V,2a 32-35. 

37—39). 

(Lc. 39 et 186. Mt 72. Mr. 22.) Et fecit ei convivium 
masnum Levi in domo sua. Et factum est discumbente eo 
in domo, ecce multi publicani et peccatores venientes dis- 
cumbebant cum Ihesu et discipulis eins. «Erant enim multi^ 
qui et sequebantur eum. Et videntes scribse et pharissei» 

11 



wo&A^srAnäneaxet omn peocatnlbiu «t mbiiesiiiB, ^o^htM 
wdpnlis ein«: Qoaire eam pnblicanis «t peoeatoribns umiii- 
dticat et bibit tnagiiiter vesier? (Mr. 23. Mt. 73. Lc. 40i) 
fioc audito Ihesus ait illk: Non neceese habent sam meds- 
^Htn, sed qtii male kabent. (Mt.) Euntes altern diadte, quid 
eilt: Misericordiam toIo et Bon sactifidam! , Non eidm Tetd 
Yocare instos, sed peccatores (Lc.) in poenitidntiam. At Uli 
dixermit ad eom: Qoare diseipnli Johatnnis ieiunant fre- 
t|u^iter et obsecrationes fadunt, simÜiter et pharissBonim, 
tui autem edunt et bibnnt (TAt.) et non ieinnaat? (Le^) 
^nibus ipee ait: Nnn^uid posaunt filii naptiaram, quamdki 
sponsas cum illis est, leiunare? Yentent autem die«, (Mt*) 
cum auferetur ab eis sponsus, et tunc ieiunabunt in Ulis 
diebus. (Lc.) Dicebat autem et similitudinem ad illos: 
(Mr. Mt. Lc.) Quia nemo assumentum panni rudis assiiit 
vestimento veteri, aUoquin aufert supplementum noYum a 
yeteri et maior scissura fit. £t nemo mittit vinum noYum 
in utres yeteres; (Lc.) alioquin rumpet vinum norum utres 
et ipsum effundetur et utres peribunt; sed vinum iK>vum ki 
utres novos mitt^idum est et utraque conservantur. Et ne- 
mo bibens vetus statim vult novum; dicit emim, vetus me- 
lius est. 

LVUI. Ubi scribae Signum petunt ab eo et eis 

multa dicit. 

(Mattb. XII,38-45). 

(Mt. 127. Lc. 128.) Tunc responderunt ei quidam de 
scribis et phariseeis dicentes: Magister, volumus ate signum 
videre. (Mt. 128. Lc 132.) Qui respondens ait illis: Ge- 
neratio mala et adultera signum quserit et signum non da- 
bitur ei nisi sij^uum Jon» prophetsB. Sicut enim fuit Jonas 
in ventre • ceti tribus diebus et tribus noctibus, sie erit filiua 
hominis in corde terr» tribus noctibus. Viri Ninevit» sut- 
gent in iudicio cum generatione ista. et cöndemnabunt eam, 
quia -poenüentiam egerunt in prsedicatione Jonse: et eccb 
plus quam Jona hie! Regina austri surget in iudicio cum 

generatione ista et condemnabit eam, quia venit a finibus 
3rreB audire sapientiam Salomonis : et ecce plus quam Salo- 
mon hie! (Lc.) Dico autem vobis, quia multi veuerunt a 
.finibus terrsB audire. sapientiam Salomonis: et ideo maior 
Ssdomon hie! (Mt. 129. Lc. 130.) Cum autem immundüs 
Spiritus exierit ab homine, ambulat per loca arida quserens 
ixequiem et non invenit. Tunc dicit: Revertar in domum 
meam, unde exivi! et veniens invenit vacaatem sc(^is mun- 



*) vetre. — 



— l«3 — 

>4aAam ^ ani«tam. Tafte yadit Nst acsuinit Be()tetti lilm 
4|arihH secani ne^tiioreft te «t inirantes kabitaBt ibi, et üftHt 

Bcmanina hominis illios peiora |>mribuK. Si& erit et geae- 

Eätiöiii feuio p^ssimia, 

LtX. tibi qu^äm mnlier de tarbä ölamuvit: 
Beätüs venter qüi te portatit. 

(Luc. il^7-28). 

(Le. 18L) Factaüi e«t autem cam hfiec diceret, «ttoUefis 
^oieem qmfedam n^ulier de tarba dizit illi: Beatati ^«tliidr 
'^i te pofirtavit ert; iibera qusö suxisti! At ille dixit: Qui{)pD 
n^ttiäi b^i qui attdätmt vefbum 4ei et custodiunt. 

!*£• Übi nuntiakir Ihesu, quia m^iter bxo. et fratres 

tui volunt te videre. 

<Matth. Xn,46— 50). 

(Mt. IBO. Mr. 35. Lt5. 82.) Adhüc eö loqueiite ad tttt- 
^itß, ecce itaater ems et fratres stabant foris qaserentes loqtti 
ei. Dixertmt antem ei quidam : Ecce mater tua et fratrdä 
toi foriB stant quserentes te. At ille respondens didenti sibi 
ait : QusB est -mater mea et qui sunt fratres mei? fit eü- 
tendens manum in discipulos suos dixit: Ecce mater mea 
et fratres mei! Quitunque enim fecerit voluntatem patris 
ihei qui in cselis est, ipse mens et frater et soror et mat^ 
est. 

LXI. Ubi Ihesus mulierem, quse fluxum sanguinis 
-palaebatar, curavit et fiiiaiti Jairi prineipis ^4i<ä- 

gogfie mortnam smsoitavit. 

(Matth. IX,18— 21. 23. 24, 26. Mate. V,26. 27. 29. 30. 32. 34. 
35-43. Luc Vin,4L 43-48. 50. 53. 55). 

(Mt. 74. Mr. 49. Lc. 85.) Hsec illo loquettte ad edft, 
%K)C6 princeps synagogse unt», cm nomen Jahirtts, acoenedt 
T&t adoraibat eum dicen^r FiKa mßB, modo defuncta eivt; »eßi 
fffftd, impone laanam eupisr eam! et vivet. Bt fiuvgens Iik^tts 
MR|uebatu¥ eum et diseipuli eins. Et ecce n^uher, qn$e ^ih 
j^mis ftaxatt patiebatur dttedecim a&uiB (Mr. Lo.) et'ftfeftiit 
multa perpessa a compluribus medicis et erogaverat -efa&ia 
sua, nee ab laMx) "petikiit eurari, aed magis deterius kabebat 



— 164 — 

Tenit in tarba retro et tetigit fimbriam Vesümenti eins* 
Dicebat enim inira se: Quod si Tel yestimentiim eius teii- 
sro, salva ero. Et confestim stetit fluxus sangumis eins, 
[r.) et sensit cor^jore, quod sanata esset a plaga. Et statim 
lesus cognoscens in semetipso ait:' (Lc. Mr.) Qnis me te- 
tigit? Dizit Petrus et qui cum illo erant: Pneceptor, turb» 
te comprimunt et affligunt, et dicis quis me tetigit? Et 
dizit Ibesus: Teti^t me aliquis; nam et cognovi yirtutem 
de me exisse. (Mr.) Et circumspiciebat videre eam qu» hoc 
fecerat. (Lc ) Yidens autem mutier quia non latiiit, tremens 
yenit et cecidit ante pedes eins et, ob quam causam teti- 
gerit eum, indicavit coram omni populo et quemadmodum 
confestim sanata sit. At ipse dixit: Filia, fides tna te sal- 
vam fecit; vade in pace fMr.) et esto sana a plaffa tua! 
(Mr. Lc.) Adhuc eo lo^u^ie, venit quidam ad arcniflyna- 
gogum dicens ei: Quia mortua est filia tua, quid ultra 
Texas magistrum? (Lc) Ihesus autem audito hoc verbo 
(Mr.) ait archisvnagogo : (Lc.) Noli timere, crede tantum! 
et salva erit. (Mr.) Et non admisit quenquam sequi se nisi 
Fetrum et Jacooum et Johannem fratrem Jacobi (Mt.) Et 
cum yenisset in domum archisynagogi vidit tubicinea* et 
turbam tumultuantem (Mr.) et flentes et eiulantes multum. 
Et ingressus dicebat: (Mt.) Becedite! non est mortua puella^ 
sed dormit. (Lc.) Et deridebant eum scientes quod mortua 
esset. (Mr.) Ipse yero eiectis omnibus assumpto patre et 
matre puell» et qui secum erant et ingreditur ubi erat 
puella lacens. Et tenens manus eins ait ifii: ThaHthacumi, 
quod est inter]gretatum : Puella, tibi dico, surge! (Lc^ Et 
reversus est Spiritus eins et surrexit continuo puella (Mr.) 
et ambulabat. Erat autem annorum duodecim. Et ODstu- 
puerunt omnes stupore maximo. Et prsecepit nUs vehementer, 
ut nemo id sciret, (Lc.) et iussit dare illi manducare. (Mt.) 
Et exiyit fama hsec in uniyersam terram illam. 



LXn. Ubi duos caecos coravit et daemonium sor- 

dum et mntum eiecit. 

(Matth. IX,27-33. Xn,23). 

^ (Mt. 75.) Et transeunte inde Ihesu secuti sunt eum duo 
caci damantes et dicentes: Miserere nostri, fili David! (üum 
autem yenisset domum, accesserunt ad eum c»ci et dixit eis 
Ihesus: Creditis quia possum hoc facere vobis? Dicunt ei: 
Utique, domine I Tunc teti^t oculos eorum dicens: Secun- 
diun fidem vestram fiat vobis ! Et aperti sunt oculi eorum. 
Et eomminatus est ilUs Ihesus dicens: Yidete ne quis sdatl 

*) von jüngerer Hand in tibiemea corrigiert — 



- 165 — 

Uli autem exettatos difTamaYeriuit eum in universal terram 
illam. Egressis autem illis, ecce optuleront ei hominem 
mutum dffimonium habeniem, et eiecto d^emone locutos est 
mutus, et admirat» sunt turbse dicentes : Nunquam appti* 
ruU sie in Israhel! (Mt. 120. Jo. 82.) Nunquid iste est 
filiuB David? 

LXnL Ubi phaiissei dicunt de Ihesu: In Beelzebub 

hie eicit daemonia. 

(Matth. Xn,24— 25. 29-37. Marc. m,26. Luc. XI,15. 17—20. 

22). 

(Mt. 121. Mr. 32. Lc 127.) Pharissei autem dicebant: 
In Beelzebub principe daemoniorum hio eicit dsBmpnes. (Lc 
129. Mt. 122. Mr. 33.) Ipse autem ut vidit cogitationes 
eorum dizit eis: Omne regnum in se ipsum divisum deso- 
latur et domus divisa adversus se non stabit; si autem et 
Satanas in se ipsum divisus est, quomodo stabit regnum 
ipsius? (Mr.) non potest stare, sed nnem habet, (Lc.) quia 
mcitis in Beelzebub eicere me dsemonia. Si autem ego in 
Beelzebub eicio dsemonia, filii vestri in quo eiciunt? ideo 
i^ iudices vestri erunt. Porro si in di^to dei eicio dsemo- 
nia, profecto pervenit in vos regnum dei. (Mt.) Aut quo- 
modo potest quisquam intrare in domum fortis et vasa eins 
diripere, in quibus confidebat, nisi j)rius alligavent fortem 
et tunc domum illius diripiat? Qui non est mecum, contra 
me est; (Mt. 123.. Mr. 31. Lc 1470 ^^ <1^ ^^^ congregat 
mecum, sparsit. Ideo dico vobis: Omne peccatum et blas^ 
phemia remiuetur bominibus, spintus autem blasphemia non 
remittetur. Et quicunque dixefit verbum contra filium 
hominis, remittetur ei; qui autem dixerit contra spiritum 
sanctum, non remittetur ei neque in hoc ssbcuIo neque in 
futuro. (Mt. 124.) Aut facite arborem bonam et jructum 
eins bonum, aut facite arborem malam et fructum eins 
malum, siquidem ex fructu arbor agnoscitur. Frogenies 
viperarum, quomodo potestis bona loq^ui, cum sitis maU? 
ex abundantia enim cordis os loqmtnr. (Mt. 125. Lc 
62.) Bonus homo de bono thesauro profert bona et malus 
homo de malo thesauro profert mala. (Mt. 126.) Dico autem 
Tobis, quoniain omne verbum otiosum, quod' locuti fuerint 
honiines, reddent rationem de eo in die iudicii: ex verbis 
enim tuis iustificaberis et ex verbis tuiB condemnaberis« 

LXIY. Ubi Martha snscepit Ihesnm in domo sna. 

(Luc X,38-42). 

(Lc. 122.) Factum est autem dum ireni, et ipse intravit 
in quoddam castellum et mulier quffidam Mart.na nomine 



— wa — 

flDBOOjpit iUtim in downa anam. St huio «eat aoror Bomia» 
Msxm, ^^ etian a^ätm seeui pedes domini andbi^bat ver» 
bum üliiuu Ifertha amtem latwebab eiroiuD ftrequenfl mi» 
Bitt^nnm, qv» stetit et ait: Domina, boh est tibi ouia^ 
quod toror aiea veliquit me solam ministiavet die eme ilU;^ 
ut adiuvet me! Et respondens dixit illi domimia: Haiti]* 
Martha, sollicita es et turbaris circa plarima; pdrro tmum 
911t oecfffiB^ii^ : ])|4)n#. ^ptiiwa^ p^rttf^ fäßg^, <V^ T¥>Vi 
auferetur au ea. 

I^y, 171)1 Jol^amioß de caxc^re mi^t a4 Biefituw 

interrogAre eum. 

(Mattb. XI,2^a. 7. 10-10. Lue. 7n,ia 21**3(^ 

(Mt. 100. Le. 69.) JohanniBs antem cnvi audisiiet n^ 
tiücaiis opera Christi« conyocans daos de discipalis suis misife 
did dominuia diceos: Tu es qui reuturus e» au aHum ezr 

Sectamus? (Lc) lu ipsa autem bora cnrayit multos a langoor 
bus et p&ffia et spiritibus malis et e»ciB multi9 dpuant 
TisunL (Lc Ht.) Ec respondens dixit illis: Euntes nimtiate 
Jobanni, qu9 vidistis et audistis, ^uia c»ci Tident^ clauc|| 
ambulant, lepxosi mu^dantur, surdi audiunt, mortui resur-. 
gunt, nauperes evang^lizantur! et beat^s est, qui non fuerit 
flcandaiizatus in uie. Ulis autem abeuntibus, coepit dicere 
de Jobanne ad tnrbas: Quid existis in desertö yidere? arunr 
dinem yento moyeri? bed quid existis yidere? homiuein 
x^Eiollibus yestimentis indutum? ecee qui i^ yeste pretion 
sunt et delicüs, in domibus regum sunt. Sed quid existis 
yidere? propbetam? utique dico yobis, et plus ^uam pro« 
pbetam. (Mt. 106. Mr. 1. Lc. 70.) Hie eldm est, d^ quo 
Scriptum est: Ecce mitto angelum meum ante fiiciem taam,; 
oui pneparabit yiam tuam ante te. (Mt. 104. Le. 71.) Amen 
aico yobis, (LcJ) mßi&r inter natos mtuierum prcpheta Johanne 
Bßftista nento est; cmi autem minor est in resno coelorum^ 
maior est illo. (Lc. 72.) Et omnis populus aumens et publi- 
ea9i iustificayerunt deum baptizati oaptismo Jobannis; pha- 
risfBi (|,utem et legis periti consilium dei spreyenint in semet- 
ipsos non ba^^tizati ab eo. (Mt. 105^ Lc. 198.) A diebts 
autem Jobanms usque nunc regnum csalorum yim patitur et 
yiolenti rapiunt illud. (Mt. iSo.) Omnes enim propbetse et 
I^x usque ad Jobannem propbetayerunt, et si ycutis recijpere^ 
ipse est Helias, qui yentums est. Qui habet aures auijiendi,^ 
audiati (Mt. 107. Lc« 73.) Cui autem similem ssstimabo 



generationem istam? similis est pueris sedentibus in 
qui clamaiDitey oo^qu^Iibu« dicnut; Ceeiniviv«* et 



foro^ 
noa 



*) nach cecinimtis ist am Rand yon späterer Hand bei- 
geschrieben: Camtmnmu9 vMs Uldi$ ^ non MaHttt^, lamen- 
tavnNtt. — 



plftniiBti iL |V«Bit enuEi JohfyuiQ0 naqne mundncftiis m9^^$ 
Hbens, et d&cunt : DoBinomiim babet Yenlt fili^s hoioiiiii 
■laadacaDf ei bibeos, et cHiciuit: Soce bomo toiu; et pot»t»« 
TUB, pnblioanonun et peccatorum anueus! Et juQÜfic»te wi 
i^apiantia a filüs suis. 

]j]£TI* Ubi ei^obrat dyitatibua, in quibugf {^f^ 

sunt plurimsd yiitates. 

» Viibiw fiMtie sunt flmnm virt^s eiua, quia non esis^e^ 
pMutentiain: Ye tibi Gomsain, ve tibi B^tbsaida! (MX. I^) 
^lift ü in Tyro et Sydone fact&ß fuiss^nt yirtutes, fufli 
nct^ simt in yobi«» olim in cilicio et oinere poe^itentiaiii 
•grusent. Yerumtanitea cUcd ▼obis, Tyto et Sydoni remiiHiiiw 
ent in die indicii quam vobi«. JSt tu Gapharnaum> nunquiq 

Sue in caalpia ezaltaberi«? uAque in infepium descena^f^ 
t. 109«) Quia 8i iu Sodomia atotee fuissent yirtutes, «m^i 
ka sunt in t», forte mangjssent uaqiie in buuQ dicjo^ 
Terumtamen dico vobis» quia tdrm SodomQrum x^mi^siu^ 
•at in die iudicii quam tibi 

LXVII« übi apostoU revertontur ad Ibesuxn d^. 

praedieatione. 

(M^rc YI,30— 31). 

(Mv. 61. Lc 91.) Et cum yenissent apostdli ad Iheanm^ 
auntiayerunt ei'Omnia, <|u»cnnque fecerant et dooueranÜ. 
(Mr.][ ^ Et ait illia : Yenite seorfum in desertnm locum «^ 
tequieseite pusillum! Erant enim, qui veniebant, mulÜ nee 
üanducandi spatium halMbant, 

LXYIU. Ubi Ihesns elegii septaaginta duos dia? 

dpolos et adiu^ens parabolam turrim »dificantis 

et regia &e ad proelium parantis. 

(Luc. X,l— 2. 16-21. 8%. 26—3». Matth. XI,27-30). 

(Lc. 1Q7.) Post b»c autem designayit dominus et alios 
septuaginta duos et misit illos bmoe ante Äieiem -suam in 

'Will- ■ I 

♦ H^ M^rc «2, -- 



omnem dvitatem et locum, quo et ipse erat Yentunus, et di- 
cebat iUis: (Lc 116. Mt. 98. Mr. ^6. Jo. 120.) Qm ym 
ändit, me audit, et qui yos spemit, me spemit. Qni autdia 
ine spemit, spemit eam qui me misit. (Lc 117.) Be^i^an 
sunt autem septuaginta duo cum gaudio dicentes: Domino, 
etiam dsBmoma suoiciuntur nobis in nomitie tuo. Et ait 
iUis: Yidebam Satanan sicut fulgur de csbIo cadeutem. 
Bcce dedi Yobis potestatem calcandi supra serpentes et 
scorpiones et supra omnem Yirtut-em inimici, et nmil Yobis 
nocebit. Yerumtamen in hoc nolite gaudere, quia spiritns 
Yobis subiciuntur ! gaudete autem, qucä nomina Yostra scripta 
sunt in cselisl (Lc. 118. Mt. 110.) In ipsa hora ezultaYit 
spiritu sancto et dixit : Oonfiteor tibi, pater domine csbü et 
terree, quia abscondisti h»c a sapientibns et prudentibus et 
rOYelasti ea parYulis. Etiam pater, quia sie fiiit placitum 
bnte te. (Mt. 111. Lc. 119. Jo. 148 et 30.) Omnia mihi 
tradita sunt a patre meo (Mt. 112. Lc. 119. Jo. 87.) et 
nemo noYit filium nisi pater, neque itttrem quis novit nisi 
filius et ctti Yoluerit fihus reYelare. Et conversus ad disci- 
pulos suos dixit: Yenite ad me omnes oui laboratis (Mt. 113.) 
^ onerati estis! et ego reficiam yos. Tollite iugum meum 
super YOS et disdte a me, quia mitis sum et humilis cordel 
et iuYenietis requiem animabus Yestris. lucnim enim meum 
suaYe est et onus meum leYC est. (Lc 182. Mt. 96.) Si 
quis Yonit ad me et non odit patrem suum et matrem et 
uxorem et filios et filias et sorores, adhuc autem et ammam 
suam, non potest esse mens discipulus. Et qui nOn baiulat 
crucem suam et Yenit post me, non potest esse mens disci- 
pulus. (Lc 183.) Quis enim ex Yobis Yolens turrim sedificare 
non prius sedens computat sumptus, qui necessarii sunt, si 
habet ad perficiendum? ne, posteaquam posuerit fundamen- 
tum et non potuerit perficere, omnes qui Yident incipiant 
illudere ei dicentes : Quia hie homo ooepit eddificare et non 
potuit consummare. Aut quis rex iturus oommittere bellum 
adYersuB alium regem non sedens prius oogitat, si possit cum 
decem milibus occurrere ei, qui cum Yiginti miHous venit 
ad se? alioquin adhuc illo longo agexlte lesationem mittens 
rogat ea qu» pacis sunt. (Lc. 184. Mt. 96.) Sic er^ omnis 
Bx Yobis, qui non renunciat omnibus qun posaidet, non 
potest meus esse discipulus. 

LXIX. übi apostoli confricabant spicas in 

sabbatho. 

(Luc YI,1~5. Matth. XII,1. 5—6. Marc 11,27). 

(Lc 41. Mt. 114. Mr. 24.) Et factum est in sabbato 
secundo primo cum transiret Ihesus per sata, Yellebant esu- 



— 169 — 

rientes discipüli spicas et mandai!at>ant confricantes manibus. 
Quidam autem pbarissßomm dicebant illis: Quidfacitis, (pod 
Bon licet in sabbatis? Et respondens Ihesns ad eos dmt: 
Nee boc legistis, quod fecit David, cum esurisset ipse et qui 
etim eo erant, quomodo intrarit in domom dei et panes pro- 
pofiitionis sumpsit et manducavit et dedit bis qui cum eo 
erant, quos non licebat ei mänducare nisi solis sacerdotibus? 
Et dicebat illis: (Mt. 112)* Aut non le^stis in le^e, quia 
sabbatis sacerdotes in templo sabbatum violant et sine cri- 
mine sunt? Dico autem vobis, quia templo maior est hio. 
(Mr. 25. Mt. .116. Lc 42.) Sabbatum propter hominem 
nctum est et non bomo propter sabbatum. 



LXX. übi die sabbato in sinagoga curavit mannm 

aridam» 

(Luc. VI,6-11. Marc. m,4. Matth. Xn,ll— 13. 15-21). 

(Lc. 42. Mt. 116. Mr. 25.) Factum est autem et ia 
aUo sabbato, ut intraret in synagoeam et doceret, et erat 
ibi bomo et manus eins dextra arida. Observabant autem 
BcribsB et phanssei, si in sabbato curaret, ut inyenirent accu- 
äafe ülum. Ipse vero sciebat cogitationes eorum et ait bo- 
mini, qui babebat manum aridam:'1Surge et sta in medium! 
£t surgens stetit. Ait autem ad illos Inesus: Interrogo yos, 
si licet sabbato bene facere an male, animam salvam facere 
an perdere. At illi tacebant. Et circumspectis omnibus 
dixit homini : Extende manum tuam ! Et extendit, et resti- 
tuta est sanitati manus eins sicut et altera. Et dixit ad eos: 
Quis erit ex vobis bomo, qui habeat oyem unam et si ceci- 
derit bsec sabbatis in foveam, nonne tenebit et levabit eam ? 
Quanto meHor est bomo ove ! Ideoque licet sabbato bend- 
mcere. (Lc.) Ipsi autem repleti Bxmt insipientia et coUo- 

äuebantur ad invicem, quidnam facerent Ibesu. (Mt. 118.) 
tiesus autem sciens secessit inde et secuti sunt eum multi 
et curcmi eos omnes et praecepit eis, ne manifestum eum 
facerent, ut adimpleretur, quoa dictum est per Isaiam pro- 
pbeftam dicentem: Ecce puer mens, quem elegi, dilectus 
mens, in quo bene complacuit animsB niese, ponam spiritum 
meum super eum et iudicium gentibus nuntiabit, non con- 
tendet neque clamabit neque audiet aliquis in plateis yocem 
eins, baxundinem quassatam non confringet et linum fumi- 
(^ns non extinguet, donec eiciat ad victoriam iudicium, et 
m nomine eins gentes sperabunt. 



•) Ues Mt. 115. — 



M I 



- 170 — 
LXXI. übi DMras m nmtte ora^it et inxla mam 

est, 

(Luc- yr,i2--i3. mm^:^r^r^^. 

(Le. 49. Mt. 1#. Mr. §6,) Factum est antem in iüia 
dieims exiit ia m4>ntem 6i9X9 in oratione deL (Lc. 44. Ifi. 
80. Mr. 30.) Et cua dies fiaefcos psMt, vecaTit dtsoinuiloa 
81108. (Mt. 131, Mr. 36. Lc 76.) Et exiens de domo seädtat 
seetAS mare «^ congregatcte sunt aä eum twrbae muUcte, ita ut 
naifigßiUm oß^enden* ^edefst e^ onmis. tjfba. ^tabi^ in li/to/rf^ 
Et locutus est eis multa %n paräbolis aicens: 

LXXn. Ecce exivit qui seminat seminare. 

(Matth. Xin,3-9. Luc. VIII.5. 8). 

(Ht. Ur. Le.) Ecce exiit qui semi^ semmar^. Et dum 
oeounat, quciedam ceciderunt secus viqm e^ cönculcata sum 
^ venerunt vclucres et cotnederunt eß, 4Jia autem ceciderunjl 
in, petrosa, übi non hab^ciint tcrram mtätam, et cow^itfuj^ 
eipAta sunt, quia non haoehant altitudinem terr^; sol^ aut^ 
(trtp 438tuaverunt et, guia non hahebant radicem, aruerum^ 
Jliff' autem cecideruni in terrßtn bonam ^ dphant fruotamp 
aliud centesimum , aliud seiaffo^i^iun , aliud trioe^imus^ 
tLc. Mi Hr.) Hsbc dioeos auunabat: <lui bab^t wxx^ 
ai^diondi, audiä)! 

LXXIU. De eo qui sminavit bpnum seinen in 

agro, Bicnt et zizania. 

(Mattli. XIII.24-30). 

(Mt. 136.) Äliam parcibolam propasuii iUis dicens: 9i* 
mile factum est regnum caelorum npfnini, gui seminavif &o* 
hiirn sunen in ßgro suo. Cum auitem aormirerd komines, 
venit inimicus etus et supersemina/oit zieania in medio triti^ 
et ahiit Cum autem crevisset herba et fructum fecisset, turie 
qmparuerunt et zizania, Accedentes autem servi patrisfamilias 
alxerunt ei: Damine, nonne banum semen semtnasti in ogrQ 
tuo? unde ergo habet zizania? Et ait ißis: Intmiimshomo 
hoc fecit, Servi autem dixerunt ei: Vis, imus et colliqimuß 
ea? Et ait: Non, ne forte coUigentes zizania eraaicetis 
simul et triticum cum eisi sinite ubraque crescere üsque ad 



— 171 - 

mupemi ei' m iemfert me»8^, i^eem^ meBsorümB: O&VMite 
pniimim Hzania et QUigate e<$ fttactculos cid ci^burendiiml 
trüicum atUem eongregmlte in horreum meumJ 

ISSXV. I>6 grane (änapis. 

(Matth. Xin,31— 32. Marc, IT,30. Luc. Xm,18— 19). 

(Mt. 137. Mr. 44* Lß. IQL) JMam paräbolam propo^ 
|m'( 4icen8: (LcJ Q^i sifiü^ ^t regntm ^ßßli et pui sipii» 
we- exi8iimab9 iiliua (Mr.) a,xit cui paräbplse comparabm^i^ 
pijtd? (Lc.]| Simile est grßno sinapü, quod accipiens hpn^q»; 
seminavii m h6rt^m suUiji, (Vit) quod mininmtn. quidern ^st 
imntbus holeriims et fit arbor, ita ut Toluc^es i^mi Y^m^^ 
§i babiient in ramis eius. 

LXXY. De fesmento, quod abecondit mulier, «t 

aliA iimltf^ dia»pali«. 

(MAtOu Xni,33T-S5. MiircIV,38). 

(Mt. 198. Lc 168.) Aliam parabolam locutus est eist 
(Mi Lc.) Simile est re^um cflelorum fermento, quod ac- 
^^ti^HL ^vüi^r abafipnfilt m ^wnfB^ eßi^ tribus, 4^ne9 ^Xr 
mentatum est totum. (Mt. 139. Mr. 45.) Hsbc oxonia lo» 
culiu^ est m Bioma in paiaboliB ad turbos, (Mr.) ^i ^libus 
multis parabolis loquebatur eis yerbum^ prout poterant au» 
dire, (Mt.) et sine parabolis non loquebatur eis, ut implere- 
tur quod dictum est per prophetam dicentem: Aperiam in 
paraoolis os meum es eru^ttab^ abacondita a constitutione 
mundi. 

(Mftttb, Xm,lQ^U. 1»T-17. Maare. IV,34). 

(Mt. 131. Mr. 36. Lc 76.) Et oficedentes dücipufi 
diicertmt ei: Quare in pardbölis hqueris eis? Qui responaerui 
äit Ulis: Quia vobis datum est nosse mysteria regni caelon^mj^ 
Ulis autem non est datum, (Mt 46.) Seorsum autem disct'- 

fülis suis disserebat qmniü: (Mt. 133. Mr. 37. Lc. 77. 
0. 109.) Ideo in parabolis loquor eis, quia videntes non 
▼ident et andientest non audiunt nequeint^gunt, et adimple- 
vetur in eis prophetia laai» dioens: Auditu audietis et non 
iirtelMgfetiB, et videntes videbitis et non yidebitis. Incrassatum 
egtenim cor populi huius et auribus graviter audierunt et ooulos 
guofi clauserunt, ne quando ocuiis YKleont et auribus audiantei 
coide intelligant et convertantux et sanem eos. (Mt. 134w 
L&. 120.) Vestri autem beati oculi, quia vident, et aurea 

*) farina. -- 



-" 172 — 

vestisB, quia audiunt! Amen quippe dico vobis, quia, mulU 
Prophet» et iusti cupienmt videre que videtis et non vide- 
rant, et audirö qu» audistis et non audieront. 

LXXYI. übi disserit discipulis parabolam semi- 

uantis. 

• • • ■ 

(Mattb. Xin,18~2S). 

(Mt. 135. Mr. 38. Lc. 78.) Vos ergo audite paraholani 
seminantis! Omnis gut audiet verhum re^m et non inteUiffit» 
venit maltM et rapit, qiwd seminatum est in corde eitis: nie 
est gui seminatus est sectus viam, Qui autem supra petrosa 
äemtnatus est, hie est qui verbum audit et contifwo cum gaU' 
dio accipit iUitd; non hctbet autem in se radicem, sea est 
tempoi'aiis; feicta autem tribulatione et persecutione propter 
yerDumj cpntinno scandalizatur. Qui a/utem sejninatus est 
in spinis, hie est qui verhum audit et soUicititudo seculi 
istius ei fdUada di^ifHiarum suffocait f)erhum et sine fpKtu 
efficitur, Qui vero in terram banam seminatus est, hie est 
qui audit verbum et inteUigit et fiructum afferei ei facit, aliud 
quidem centum, aliud autem sexaginta, porro aliud trigiata. 

LXXVll. Qui seminat semen et yadit dormitn yel 
snrgit; et disdpuKs parabolam zizaniorum agri 

disseret. 

(Matth. IV,26— 29). 

Slifr. 43.) Sic eet regnum dei, quemadmodum si homo 
sementem in terram et dormiat nocte ao djie, et semen 
fferminet et increscal^ dum nescit ille.^ Ultro enim terra* 
fructificat primum herbam, deinde spicam, deinde plenum 
frumentum in spica. Et cum se prodiizerit fructus, statim 
inittit falcem, quoniam adest messis. 

(Mattb. Xin,36-43). 

(Mt. 140.) Tunc dimissis turbis yenit in domum et (j^C" 
eesserunt ad cum diseipuli eius dicentes: Dissere nobis pa^ 
raholam zizaniorum offril Qui respondens ait: Qui semtnai 
bonum semen, est filius hominis. Aper autem est mundus, 
Bonum vero semen hi sunt fiUi regm. Zizania autem sunt 
filii nequam; inimicus autem, qui semmavit ea, est diabolus, 
Messis autem consummatio setndi est; messores autem angtli 

*) terram. — 



— 173 — 

9unt Sicnt eigo colliguiitar zizania et igni combnruntar, 
sio erit in eonaummatione seeuK Mittit fUius hominis angeloa 
9U08 et coUigent de regno eius omnia scandala et eos qui 
faeiunt iniquitatem et mittent eos in eaminutn ignis: ibi erit 
fletufi et stndor dentium. Tunc iiisti fulgebtmt sicut sol in 
reßno patris sui. Qui habet aures, aucUatl 

LXXVin. De thesauro abacondito in agro et negoti-» 
atione margaritarum, sagena missa in mare et de 
patrefamiKas, qui profert de thesauro sno nova et 

yetera. 

(Matth. Xin,44— 52). 

(Mt.) Simile est re^um cselornm thesauro abscondito 
in agro, <}uem, qui invenit homo, abscondit et prsB gaudio 
illius yadit et vendit universa quse habet et emit agrum 
iUum. Iterum simile est regnum cselorum homini quserenti 
bonas margajritas; inventa autem una pretiosa ma^ariia, 
abiit et vendidit omnia qusB habuit et emit eam. Iterum 
Hmtle est regnum caelorum sagenae missae in mare ex omni 
genere congreganti, quam, cum impleta esset, et educentes et 
secus litus sedentes elegerunt "bonos in va>8a, malos autem 
foras miserunt: sie ent in consummatione seculi; exihunt 
angdi et separäbunt malos de medio ivtstorum et mittent eos 
in caminum ignis : ibi erit fletus et . Stridor dentium. In- 
tell^istis h89c omnia? Dicunt ei: Etiam. Ait illis: Idea 
omnis scriba doctus in regno caelorum. simüis est homini, 
patrifamilias, qui profert de thesauro suo nova et yetera. 
Et factum est, cum consummasset Ihesus parabolas istas^ 
transiit inde. 

LXXIK. übi contra Ihesnm ciyes eins indignati 
sunt dicentes: Unde hnic tanta? 

(Matth. XIII,54-58. Marc. VI,2. 5—6. Luc. IV,23-30). 

(Mt. 141. Mr. 50. ^Lc. 19. Jo. 59.) jEt veniens in pa* 
triam suam doed>at eos in »ynagogis eorum, ut mirarentur- 
et dicerent: Unde huic sapientia haec (Mr.) et virtutes täles, 
quflB per manus eius efiQciuntur. (Lc,)* Nonne hie est fdbri: 
fiiusf nonne mater eius dicitur Maria et fratres eius Jacob 
et Joseph et Sjmon et Judas? et sorores eitts nonne omnes 
apud nos sunt? Unde ergo huic omnia ista? Et scandäli-, 

•) Ues Mt — 



- H4 - 

MobcMiur in eo. (La. 20.) M aü ifUs: Utiaue 4icfti8.«4]|i 
liAnc simiHtudinem: itedice^ cara te ipsumf (^uanta.aa^ 
yimii^ facta in CapharDaum» fac et hie in patna tna ! (Lc. 
'21. lit. 142. Mr. 51. Jor. ^.) Jmefi dicovobiSy quia nmq 
propheta acc&atus est in piUria sua. (Mt. Mn Lc Joi) 
iBt non fecit ioi virtütes muUas fropter ii^^credulitatem ecmuf, 
(Mr.) nisi paucos infirmos impositis manibus curavit, et mi- 
rabatur propter incredolitatem eorom: (Lc 22.) In Yeritai« 
^cö T<fbfe: Midtft yidtt« efiaflt in iäxlbm Heb» in itrkaM, 
<|nando clausuni est cselum annis tribus et mensibus sex, 
^m facta est ftim^ niagna in onmi tetra, et fbdi ntifialh 
ülarum missus est Helias nisi in Sarepta SidonisB ad mu- 
tierelin tiduain. Et multi lepros! erant in Istahel sub Hel^ 
8»o propheta et nemo eoruili mundatus est nisi Neeman 
Syrus. jßt repleti sunt amnes in synagoga ira haec audientes 
et surrexerunt et eieoeruniillum extra civitatem et eduxerunt 
illum usque ad superciiium montis, supra quem civitas illorum 
'«hi>t sddincata, üt prc^cipitareni mm, Ipse ittäem transiens 
p^ medium iUorum ihat. 

JjKXX» Ubi de Herodis convivio et de Johumift 

interfectione^ exponitur. 

(Matth. XIV,1. 4-5. 10-12. Marc VI,17— 28). 

(Mt. 144.) * (Mr. 59. Lc 12.) In illo tempore Hef*6ät^ 
tetrarcha (Mr.) misit ac tenuü Johannem et vinxit eum ^ 
•tdlTcerem propter Herodiadem uxorem Philippi fratris sni, 
mtia duxerat eam, (Mr. 60. Mt. 145.) ♦* I>icebat enim Jfh- 
tiannes Herodi: (Lc>*** Non licet tibi herbere eaim, (Mr.) 
Merodiae autem ineiaiabtttur Uli et volebat oecidere tum, n^ 
poUrat. (Mt.) Timebai enim populumf&uia ^cüt prophetarh 
eum häbebant (Mt. Mr.) Similiter et Herodes Tolens illtün 
oecidere metuebat (Mr.) *••• aciens eum virum iustum et 
aanctum, «t custodieoat eum, et audito eo multa faciebot e4; 
libenter eum audiebat. St cum dies opportunus **^** äcdi- 
disset, Herodes naUilis sui oa&nam fecit prinei^^ibus et tri- 
hunis et primis Galileae. Öunque tntroisset filta ipsius He- 
rodiadis et saltasset et placuisset Herodi simulque recumben- 
tibus, rex ait jpueUae: Pete ä me, quod vis! et dabo tibi. 
JEt iuravit ilh: Quia ^iequtä fetieris, dabo tibi, lieä dimi- 
dium regni mei, Quae cum extsset, dueit matri s^ae: ijinä 

*) lies (Mt 143). — 

*♦) lies (Mt. 144). -^ 

•*♦) lies (Mt.). — 

*•♦*) Ues (Mr. 60. Mt. 145). - 

•♦*••) oportunus. — 



— 175 — 

^fekun? Et iüa dixit: Caput Jokavnis Ba^pHstw, Oungue 
mjitroiaset statim cum festincUtone ad regem, petivH dicens : 
V olo ut protiniu des mihi in diseo caput Jonannis ilaptist€te. 
Et cantrtstaitts est rex; propter iuramentum autem et simul 
reeumbentes noluit eam contristciru Misitgue spicutatorem 
et decottavit Jdhannem in carcere, et ällatufn est ccgmt ems 
in disco et datum est^^ueüae et aedit matri suoe. St acce* 
dentes discipüli tiüs tulerunt corpus et sepeUemnt i^liud in 
iudiitiinento. (Mt.) Et vmienies mmHawrunt J^vesu, 

(Matth. X1V,1. 13-14. Luc. IX,7~9). 

(Mt. 143. Mr. 5?. Lo. 90.) Andirit antem Hetodes üftmain 
ihiesn et omnia qn» fiebani ab «o, (Lc.) et iießsitabat eo 
^nod dieeretnr a quibusdam, qttod Johannes siiTrexit a mot- 
tnis, a quibnsdam rero, quia Hellas ap^aniit, ab aliis antean, 
qnod propheta unus de anti^nis snrrexit. Et alt Herodes: 
Johannem ego decollavi; quis autem iste, de quo audio ego 
tafia? (Le.) Et qiiffiiebat videre emm. (Mt. Mr. Lc% Jo.) 
Cuod cum audisset Ihesus, seceesit inde in nayiöula in locum 
desertum seorsum. Et cum aiidissent turhae, secutae sunt 
eum }>ede6tres de dvitatibus. Et ei&iens vidit turbam multam 
-et mtsertus est eius et curavit languidös eocum. 

XjXXXI. Ubi Ihesns in deserto de quinque panibus 
qninque milia hominnm saturayit. 

(Matth. XIV,15-16. 18-21. Marc. VI,38-40. Luc. n,12-l8. 

Joh. VI,8-9). 

(Mt. 147. Mr. 64. Lc. 93. Jo. 49.) Vespere autem fado 
(Lc.) accedentes duodecim dixerunt illt: Dimitte turbas, ut 
buntes in castella villasque, quae circa sunt, divertant et tn- 
veniant escas, quia hie in loco deserto sumus! (Mt.) Ihesus 
4iutem dixit ittis: Non hahent necesse ire; aate Ulis tos 
manducare! (Jo.) Bespondit ei Fhüippus: Ducentorum 
denariorum panes non sufficiunt eis, ut unusquisque modicum 
-quid accipiat (Mr.) Et dicit eis: Quot panes hahdis? (Jo.) 
jHcÜ ei unus ex discipulis eius Andreas frater Symonis 
Fetri : Est puer unus hie, qui habet quinque panes ordaceOs 
et duospisces; sedhaec quid sunt intertantos? (Lc.) nisi forte 
"temuset emamus in omnem hancurb^m* escas. (Lc.)** (^i 
aiteis: Afferte iUos mihi kuci (Mr. Lc) Et praeeepit Ulis, Ut 
accumbere facerent omnes secundum contuhemia super viride 
foenum. Et discubuerunt in partes per centenos et per o^uin- 
quagenos. (Mt. Mr. Lc. Jo.) ^Acceptis autem quinque 

'•) Mes turham, — 
•♦) ües (Mt.). - 



- 176 — 

wmibus et äuobus piseibüs respexijt in eadutn et heneäixü 
«Z2ts et (regit et distribuit disdpulis, disciptUi atttem twrhia, 
et manafAcaveruht omnes et saturati sunt Tukrunt reliquias, 
dtMdecim cophinoa fragmentorum plenos, Manducantium 
autem fuit numerus quingue milia.virorum exceptis mtüieribM 
et parvuJis. 

(Matlih. XIV,22-23. Marc. 71,45, Jok VI,U-15). 

(Mt. 148.) (Mr. 65.) Et statim iussit dise^^ulos CLScen- 
dere in naviculam et praecedere eum trans fretum ad Beth- 
saidam, donec dimitieret tnrbas. (Jo.) lUi ergo hamines cum 
vidissent, quod fecerat Signum, d%cebant: Quia hie est vere 
propheta, gui venturus est in mundum, Ihesus ergo cum 
cognovisset, quia venturi essent, ut raperent eum et faeerent 
regem, fugit, (Mt. 149. Mr. 66. Lc. 43 et 35.) Et dimissa 
turba (tscendit in montem solus orare. 

LXXXII. Ubi Ihesus supra mare pedibus ambu- 
layit et Petrum mergentem liberavit, 

(Matth. XIV,23— 33. Marc. VI,48. Job. 71,21.) 

(Mt. 150. Mr. 67. Lc. 51.) * 7e8pere autem fiicto soliu 
erat ibi. Navicula autem in medio mari iactdbatwr fluctibus; 
erat enim döntrarius ventus. Quarta autem vigika^ noctis 
videns eos lahorantes venit ad eos ambalans supra xnare 
(Mr.) et Yolebat prseterire eos. (Mt. Mr. Jo.) Et videntes 
eum supra ma/re ambulantem turbati sunt aicentes, quod 
Phantasma est, et prae timore clamaverunt, Statimgue Inesut 
Jocutus est eis dicens: Säbete fiduciam! ego sum; nolite ti- 
mere! (Mt. 151.) Bespondens auiem Petrus diocit: Domine, 
si tu es, iube me venire ad te super aquas! At ipse aü: 
Venu Et descendens Petrus de navicula ambuldbat super 
aguam, ut veniret ad Ihesum, Videns vero ventum valiaum 
itmuit, et cum coepisset mergi, clamavit dicens: Domine, sal- 
vum me fac! Et continuo Ihesus extendens manum appre- 
hendit eum et ait iUi : Modice fidei, quare dubitasti? pfi 
152. Mr. 68.) Et cum ascendissent %n naviculam, cessavit 
vtntus*[3Qj] et statim fuit navis ad terram, qua ibant [Mi] 
Out autetn in navicula erant, venerunt et adoraverunt cum 
aicentes: Vere filius dei es. 

LXXXin. Ubi trans&etantes Tenerunt in terram 
Genesar et turbee secatse sunt trans mare. De manna 

in deserto. 

(Matth. XI7,34-36). 

(Mt 153. Mr. 69. Lc. 36.) E( eum iransfretassewt, ve- 
nerunt in terram Genesar, et cum cognoTigsent eum yin loci 

•) lies Jo. 51 statt Lc. 51. — 



— 177 — 

illius, miserunt in omnem regiouem iUam et optulerunt ei 
omnes male habentes et rogabant eum, ut vel nmbriam ye- 
stimenti eius tangerent. £t quiconque tetigerunt, salvi facti 
sunt. 

(Job. VI,22-40). 

(Jo. 52.) Altera die turba, c^usb stabat trans mare, vidit 
^uia nayicula dlia non erat ibi nisi una et quia non intro- 
isset cum discipulis suis Ihesus in navim, sed soli discipuli 
eius abisseht. Alise vero supervenerunt naves a Tibenade 
iuxta locum, ubi manducavenrnt panem gratias agentes 
domino. Cum ergo vidisset turba, quia Ihesus non esset ibi 
neque discipuli eius, ascenderunt naviculas et venerunt Ca- 
phamaum quaerentes Ihesum. Et cum invenissent eum trans 
mare, dixerunt ei: Babbi, quando huc venisti? Respondit 
eis Ihesus et dixit: Amen amen dico vobis, quseritis me, 
non quia vidistis signa, sed quia manducastis ex panibus et 
Baturati estis. Operamini non cibum qui perit, sed qui per- 
manet in vitam seternam^i quem filius hominis vobis daoit! 
hunc enim pater signavit deus. Dixerunt ergo ad eum: 
Quid faciemus, ut operemur opera dei? Respondit Ihesus 
et dixit eis: Hoc est opus dei, ut credatis in eum, quem 
misit ille. (Jo; 53. Mt. 161. Mr. 77.) Dixerunt ergo ei: 
Quod ergo tu facis signum, ut videamus et credamus tibi? 
quid operaris? (Jo. 54.) Patres nostri manducaverunt manna 
in deserto, sicut scriptum est: Panem de cselo dedit eis 
manducare. Dixit ergo eis Ihesus: Amen amen dico vobis, 
non Moyses dedit vobis panem de cselo, sed pater meus dat 
vobis panem de cselo veinim. Panis enim caeli est, qui de- 
Bcendit de cselo et dat vitam mundo. Dixeruut ergo ad eum : 
Domine, semper da nobis panem hunc! (Jo. 55. Mt. 284. 
Mr. 165. Lc. 266.) Dixit autem eis Ihesus: Ego sum panis 
vitse; qui veniet ad me, non esuriet, et qui credit in me, non 
sitiet unquam. Sed dixi vobis, quia et vidistis et non cre- 
ditis. (Jo. 56.) Omne quod dat mihi pater, ad me veniet; 
et eum.qui venit ad me, non eiciam foras, (Jo, 57. Mt. 295. 
Mr. 176. Lc. 282.) quia descendi de caelo, non ut faciam 
voluntateni meam, sed voluntatem eius, qui misit me. (.Jo, 58.) 
Haec est autem voluntas eius qui misit me patris, ut omne, 
quod dedit mihi, non perdam ex eo, sed resuscitem illum in 
novissimo. dei. Hsec est enim voluntas patris mei, qui misit 
me, ut omnis, qui videt filium et credit %n eum, habeat vitam 
aeternam, et resuscitabo eum in novissimo die. 

LXXXIV. De murmuratione Judaeorum, eo quod 
ait Ihesus: Ego sum panis vivus. 

(Joh. VI,41~72). 

(Jo. 59. Mt. 141. Mr. 50. JjC. 19.) Murmurabant ergo 
Judsei de illo, quia dixisset: Ego Buip. panis, qui de cselo 

12 



- 178 — 

descendi. Et dicebant: Nonne hie ent Ihesris filitts Jos^h, 
cuius nos novimus patrem et matrem? quomodo ergo dicit 
hie, o[aia de caelo descendi? (Jo. 60.) Respondit ergo Ihesna 
et dixit eis: Nolite murmurare ininvicem!^ Nemopotest 
venire ad me, nisi pater, qui misit me, traxerit eum, et ego 
resuscitabo eum in novissimo die. Et scriptum est in ^ro- 
pbetis: Et erunt omnes docibiles dei. Omnis qui audivit a 
patre et didicit, yenit ad me. (Jo. 61. Mt. 112. Lc. 119.) 
Non quia patrem vidit quisquam, nisi is qui est a deo, hie 
vidit patrem. (Jo. 62.) Amen amen dico vobis, qui credit 
in me, habet vitam aetemam. (Jo. 63. Mt. 284. Mr. 165. 
Lc 266.) Ego sum panis vitae. (Jo. 64.) Patres yestri man- 
ducaverunt m deserto manna et mortui sunt. Hie est panis 
de cselo descendens, ut, si quis ex ipso manducaverit, non 
moriatur. (Jo. 65. Mt. 284. Mr. 165. Lc. .266.> Ego sum 

Eanis vivus, qui de csbIo descendit. Siquis manaucaverit ex 
oc pane, vivet in setemum. Et panis, quem ego dabo, caro 
mea est pro mundi vita. (Jo. 66.) Litigabant ergo Judsei 
ad invicem dicentes: Quomodo potest hie nobis camem 
suam dare ad manducandum? Dixit ergo eis Ihesus: Amen 
amen dico vobis, nisi manducaveritis camem filii hominis 
et biberitis eins sanguinem, non habebitis vitam in vobis. 
Qui manducat meam camem et bibit meum sanguinem, habet 
vitam setemam et ego resuscitabo eum in novissimo die. 
(Jo. 67. ' Mt. 284. Mr. 165. Lc. 266.) Caro enim mea vere 
est cibus et sanguis mens vere est potus. (Jo. 68.^ Qui 
manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, in me 
manet et ego in illo, sicut misit me vivens pater et ego vivo 
propter patrem. Et qui manducat me, et ipse vivet propter 
me. Hie est panis qui de csbLo descendit, non sicut mandu- 
caverunt patres vestri manna et mortui sunt. Qui manducat 
hune panem, vivet in aetemum. Hase dixit in synagoga 
docens in Caphamaum. Multi ergo audientes ex diseipuus 
eius dixerunt: Durus est hie sermo; quis potest eum audire? 
Seiens autem Ihesus ad semetipsum, quia murmurarent de 
hoc discipuli eius, dixit eis: Hoc vos scandalizat? (Jo. 69. 
Mt 310. Mr. 191. Lc. 297.) Si ergo videritis filium ho- 
minis ascendentem, ubi prius erat? (Jo. 70. Mt. 297. Mr. 
170. * Lc.) Spiritus est, qui vivificat ; caro non prodest quie- 
quam. (Jo. vL) VerW quss ego locutus sum vobis, spiritus 
et vita sunt. Sed sunt quidam ex vobis, qui non credunt. 
(Jo. 73.) Et dicebat: Propterea dixi vobis, quia nemo potest 
venire ad me, nisi fuerit ei datum a patre meo. Ex hoc 
multi discipulorum eius abierunt retro et iam non eum illo 
ambulabant. Dixit ergo Ihesus ad duodeeim: Nunquid et 
vos vultis abire? (Jo. 74. Mt. 166. Mr. 82. Lc. 94.) Re- 
spondit ergo Simon Petrus: Domine, ad quem ibimus? 



*) lies Mr. 178. — 



— 179 - 

verba vitse setemae habes et nos credimus et cognovimua, 
quia tu es Christus filius dei. (Jo. 75.) Respondit eis Ihesus : 
Nonne ego vos duodecim elegi? et ex vobis unus diabolus 
est. Dicebat autem Judam Simonis Scarioten* : hio enim erat 
traditurus eum, cum esset unus ex duodecim. 

LXXXV. Ubi quidam phaorisseus rogavit Ihesuju 
ad prandium et cogitabat, quare non fuerit bapti- 

zatus. 

(Luc. XI,37-41). 

(Lc. 135. Mt. 226.) *• Rogavit autem illum quidam pha- 
risseus, ut pranderet apud se, et ingressus recubuit. Pnari- 
88BU8 autem coepit intra se reputans dickere, quare non 
Imptizatus esset ante prandium. JSt ait dominus ad illum: 
Nunc vos phariseei, quod de foris est caliciö et catini, mun- 
datis; quoa autem intus est vestrum, plenuin est rapina et 
iniquitate. Stulti! nonne qui fecit quod de foris est, etiam 
id quod de intus *** est fecit ? Verumtamen, quod superest, 
date elemosinam! et ecce omnia munda sunt vobis. 

LXXXVI. De apostolis, quare non lotis manibus 

inandacaverunt. 

(Matth. XV,2~20. Marc. VII,l-i 8. 17). 

(Mr. 70.) Pharissei et quidam de scribis venientes ab 
Hierosolymis et cum viäissent quosdam ex discipulis commu- 
nibus manibus, id est non lotis, manducare panes. vitupera- 
verunt dicentes: (Mt. 154.) (Mr. 71.) Quare discipuli tui 
transgrediuntur traditionem seniorum? non enim lavant 
manus suas, cum panem manducant. Ipse äutem respondens 
ait illis: Quare et vos transgredimini mandatum dei propter 
traditionem vestram? Nam deus dixit: Honora patrem et 
matrem ! et ^ui maledixerit patri vel matri^ morte moriatur. 
Vos autem dicitis : Quicunque dixerit patri yel matri : munus, 
quodcunque est ex nie, tibi proderit: et fton honorificavit 
patrem suum et matrem. Et irritum fecistis mandatum dei 
propter traditionem vestram. (Mr. 70.) Pharisaei enim et 
omnes JudaBi, nisi crebro lavent manus, öon mandueant,* 



•) Scariothis, corrigiert in Scar toten, -f 
♦*) lies Mt. 236. — 
^**) gwo de intus, — 

****) manducent, corrigiert in manducaht, — 

12» 



— 180 — 

tenentes traditionem senionim, et a foro, nisi baptizentar, 
non comedunt, et alia multa, qusB tradita sunt illis servare, 
baptismata calicum et urceorum et seramentorain et lectorum 
et alia sirailia bis faciunt multa. Et irrituia f edstis * man- 
datum dei propter ijraditionem yestram. (Mt. Mr.) Hypo- 
critse! bene propbetavit de vobis Esaias dicens: Populus nie 
labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me ; siae 
causa autem colunt me, docentes doctrinas mandata hominum. 
Belinquentes enim mandatum dei tenetis traditionem ho- 
minum. Et convocatis ad se turbis dixit eis: Audite et 
intelligite ! Non quod in os in trat, coinquinat bominem ; sed 
quod procedit ex ore, hoc coin(^uinat bominem. (Mt. 155.) 
Tunc accedentes discipuli eius dixerunt ei: Scis, quia pba- 
rissei audito \erbo scandalizati sunt? At ille respondens ait: 
Omnis plantatio, quam non plantavit pater mens csßlestis, 
eradicabitur. (Mt. 156. Lc. 57.) Simte illos! ceeci sunt 
duces c»Qorum; csecus autem si ceeco ducatum praßstet, ambo 
in foveam cadunt. (Mr. 72.) (Mt 157.) Et cum introisset 
in domum a turba, (Mr. Mt.) interrogabat eum Petrus: 
Edissere nobis parabolam istam! At ille dixit: Adbuc et 
vos sine intellectu estis? non intelligitis? Omne quod in 
OS intrat, in yentrem vadit et in secessum mittitur; quse 
autem procedunt de ore, de corde exeunt et ea coinquinant 
bominem. De corde enim exeunt cogitationes malse, homi- 
cidia, adulteria, fornicationes, furta, ralsa testimonia, avaritia, 
nequitise, dolus, impudicitia, oculus malus, blaspbemia, super- 
bia, stultitia. Hsec sunt, qnse coinquinant bominem. (Mt.) 
Non lotis autem manibus manducare non coinquinat bo- 
minem. 



LXXXVn. De muliere Syrophoenissa, qu8e pro 

filia sua petebat. 

(Matth. XV,22-28. Marc. VH,24. 26-27). 

(Mt. Mr.) Et inde surgens abiit in fines Tyri et Sidonis, 
Et ecce midier Cananea gentilis Syrophoenissa genere da- 
mavit dicens: Miserere mei, domine fili David! filia mea 
male a daemonio vexatur» (Mt.) Ihesus autem non respondit 
ei verhum. Et accedentes discipuli eiiLsrogahant eum dicentes: 
Dimitte eam, quia clamat post nos! (Mt. 158. Lc. 226.) Ipse 
autem respondens ait: Non sum missus nisi ad oves quae 
perierant domus Israhel. (Mt. 159. Mr. 73.) At illa venit 
et adoravit cum dicens: Domine adiuva me! Qui dixit: 
Sine prius satumri filios! (Mt. Mr.) non est enim 
bonum sumere pancm fil.orum et mittere canibus. At 
illa dixit: Etiam, domxne! nam et catelli edunt de micis, 
quae tadunt de mensa dominorum suorum. Et tunc ait iUi: 



— 181 - 

mtüier, magna est fides iua; fiai tibi a'cut vis! Et aanata 
est filia iRnis ex tlla hara. 

LXXXVin. übi Ihesus surdum et mnttim curavit. 

(Marc. Vn,31— 87). 

(Mr. 74.) Et iterum exiens de finibus Tyri venit per 
Sidonem ad mare GalilesB inter medios fines Decapoleos. 
Et adducunt ei surdum et mutum et deprecabantur eum, ut 
imponat illi manum. Et apprehendens eum de turba seorsum, 
raisit digitos fiuos in auriculas et ezpuens tetigit linguam 
eius et suspiciens in ceelum ingemuit etait illi: Etfeta, quod 
est adapenre! Et statim apertaB sunt aures eius et solutum 
est vinculum linguas eius et loquebatur recte. Et prsßcepit 
illis, ne cui dicerent. (Mr. 75. Lc. 100.) Quanto autem eis 
prsecipiebat, tanto magis plus praedicaDant et eo amplius 
adinirabantur dicentes: (Mr. 76. Mt. 170.) Bene omnia 
fecit, et surdos fecit audire et mutos loqui. 

LXXXIX. übi Ihesus snper pntenm Jacob mulieri 

Samaritanas locutus est. 

(Job. 1V,4— 42). 

(Jo. 33.) Oportebat autem eum transirc per Samariam. 
Venit ergo in civitatem Samarise, qusB dicitur Sichar, iuxta 
prsedium quod dedit Jacob Joseph nlio suo. Erat autem ibi 
fons Jacob. Ihesus ergo fatigatus ex itinere sedebat super 
fontem. Hora erat (^[uasi sexta. Venit mulier de Samaria 
haurire aquam. Dicit ei Ihesus: Da mihi bibere! Discipuli 
enim eins abierant in civitatem, ut cibos emerent. Öicit 
ergo ei mulier illa Samaritana: Quomodo tu, Judaeus cum 
sis, bibere a me poscis, qusß sum mulier Samaritana? Non 
enim coutuntur Judaei Samaritanis. Bespondit Ihesus et 
dixit ei: Si scires donum dei et quis est, qui dicit tibi 'Da 
mihi bibereS tu forsitan petisses ab eo et dedisset tibi aquam 
vivam. Dicit ei mulier: Domine ^ neque in quo haurias, 
habes et puteus altus est. Unde ergo habes ajjuam vivamr 
nunquid tu maior es patre nostro Jacob, qui dedit nobis 
puteum? et ipse ex eo bibit et filii eius et pecora eius« 
Respondit Ihesus et dixit ei: Omnis qui bibet ex aqua hac, 
sitiet iterum;« qui autem biberit ex aqua, quam ego dabo 
ei, non sitiet in aeternum; sed aqua, quam ego dabo ei, fiet 
in eo fons aquas salientis in vitam aetemam. Dicit ad eum 
mulier: Domine, da mihi haue aquam, ut non sitiam neque 
veniam huc haurire! Dicit ei Ihesus: Vade, voca yirum 
tuum et venu Respondit mulier et dixit: Non habeo virunu 
Dicit ei Ihesus: Bene dixisti, quia non habeo virum; quinque 



— 182 — 

eQim Tiros habuisti, et nunc quem habes, non est tuus vir; 
hoc vere dixisti. Dicit ei mulierr Domine, video quia pro- 
pheta es tu. Patres nostri in monte hoc adorayerunt, et 
Yos dicitis, quia in Hierosolymis est locus, ubi adorare 
oportet. Dicit ei Ihesus^: Mulier, crede mihi, qpiak veniet 
hora, quando neque in monte hoc neque in Hierosolymis 
adorabitis patrem ! Yos adoratis quod nescitis ; nos adoramus 
quod scimus, quia salus ex Judaeis est; sed venit hora et 
nunc est, qiiando. reri adoratores adorabunt patrem in spiritu 
et veritate; nam" et pater tales quserit, qui adorent eum, 
Spiritus est deus, et eos, qui adorant eum, in spiritu et ve- 
rftate oportet adorare. Dicit ei mulier: Scio quia Messias 
venit, qui dicitur Christus; cum ergo venerit, ille nobis 
annuntiabit omnia. Dicit ei Diesus: Ego sum, qui loquor . 
tecum. Et continuo venerunt discipuli eius et Inirabantul^ 
quare cum muliere loquebatur; nemo tamen dixit: Quid 
quseris aut quid logtueris cum ea? Reliquit ergo hydriam 
suam mulier et abiit in civitatem et dicit illis hommibus: 
Venite et videte hominem, qui dixit mihi omnia, quaecunque 
feci! nunquid ipse est Christus? Et exierunt de civitate et 
veniebant ad eum. Interea ro^abant eum diBcij)uli dicentes: 
Rabbi, manduca! Ille autem dixit eis: Ego cibum habeo 
manducare, quem vos non scitis. Dicebant ergo discii)uli 
ad invicem: Nunquid aliquis attulit ei manducare? Dicit 
eis Ihesus: Mens cibus est, ut faciam voluntatem ejus qui 
misit me, ut perficiam opus eius. Nonne vos dicitis, quia 
adhuc quatuor menses sunt et messis venit? Ecce dico vol)is: 
Levate oculos vestros et videte regiones, quia albse sunt iam 
ad messem! Et qui metit, mercedem accipit et congregat 
fructum in vitam aetemam, ut et qui seminat simal gaudeat 
et qui metit. In hoc enim est verbum verum, quia alius 
est qui seminat et alius est qui metit. Ego misi vos metere, 
quod vos non laboi*astis; alii laboraverunt et vosinlaborem 
eorum introistis. Ex civitate autem illa multi crediderunt 
in eum Samaritahorum propter verbum mulieris testimonium 
perhibentis: Quia dixit mihi omnia qusecunque fecL Cum 
venissent ergo ad illum Samaritani, rogaverunt eum, ut ibi 
maueret. Et mahsit ibi duos dies. Et multo plures credi- 
derunt propter sermonem eius et mulieri dicebant: Quia 
iam non propter tuam loquelam credimus; ipsi enim audi- 
vimus et scimus, quia vere hie est salvator mundi. 

XC. Ubi Hierosolimis infirmum curavit, qui tri- 

ginta octo annis iacuit in injSrmitate, et mnlta cum 

Jadseis eius occasione disputavit. 

(Joh. V,l-47). 

(Jo. 38. Mt. 70. Mr. 20. Lc. 87.) Post hsee erat dies 
lestus Judeorum et ascendit Ihesus Hierosolymis. Est autem 



- 183 — 

Hierosolymis super probatica piscina, quse cognominatur 
hebraice Bethsaida, quinque porbicus habens. In bis iacebat 
miütitudo magna laDguentiiun, csecorum et claudorum, ari- 
dorum expectantium aqusB motum. Angelus autem domini 
secundum tempus descendebat in piscinam et movebat aquam. 
Qui ergo piimus descendisset poet motum aquse, sanus fiebat, 
a quocunque languore tenebatur. Erat autem quidam homo 
ibi triginta octo annos babenfi in infirmitate sua. Hunc cum 
vidissei Ihesus iacentem et cognovieset, quia iam multum 
tempus habet, dicit ei: Vis sanus fieriV Respondit ei lan- 
guidus : Domine, hominem non habeo, ut, cum turbata fuerat 
aqua, mittat me in piscinam; dum venio enim ego, aliua 
ante me descendit. Dicit ei Ihesus : Surge, toUe crabattum 
tuum et ambula ! Et statim sanus factus est homo et sustulit 
crabattum suum et ambulabat. Erat autem sabbatum in 
illo die. Dicebant Judaei illi quisanatus* fuerat: Sabbatum 
est; non licet tibi tollere crabattum tuum. (Jo. 39.) Ee- 
spondit eis: Qui me fecit sanum, ille mihi dixit: Tolle 
crabattum tuum et ambula! Interrogav^runt ergo eum: 
Quis est ille homo, qui dixit tibi, tolle crabattum tuum et 
ambula? Is autem, qui sanus fuerat effectus, nesciebat quis 
esset. Ihesus enim declinarit a turba constituta in loco. 
Fosteä invenit eum Ihesus in templo et dixit iUi : Ecce sanus 
factus es; iam noli peccare, ne deterius tibi aliquid contingat! 
Abiit ille homo et nuntiavit Judaeis, quia Ihesus esset, qui 
fecit eum sanum. Propterea persequebantur Judaei Ihesum, 
qui hsec faciebat in sabbato. 

Ihesus autem respondit eis: Pater mens usque modo 
operatur et ego operor. Propterea ergo magis quaßrebant 
eum Judaßi interficere, quia non solum solvebat sabbatum, 
sed et patrem suum dicebat deum, aequalem se faciens deo. 
Bespondit itaque Ihesus et dixit eis : Amen amen dico yobis, 
non potest filius a se facere quic<juam, nisi quod viderit 
patrem facientem. Quaecunque enmi ille fecerit, haec et 
nlius similiter faciet. Pater ienim diligit filium et omnia 
demonstrat ei, c^uae ipse facit, et m9,iora his demonstrabit 
opera, ut vos miremini. Sicut enim pater sascitat mortuos 
et vivificat, sie et filius quos vult vivificat. Neque enim 
pater iudieat quenquam, sed iudicium omne dedit filio, ut 
omnes honorificent filium, sicut honorificant patrem. (Jo. 40. 
Mt. 98. Mr. 96. Le. 116.) Qui non honorifieat filium, non 
honorificat patrem, qui misit. illum. (Jo. 41.) Amen amen 
dico vobis, quia qui verbum meum audit et credit ei, qui 
misit me, habet vitam aetemam et in iudicium non venit, 
sed transiet a morte in vitam. Amen amen dico vobis, quia 
venit hora et nunc est, quando mortui andient voeem filii 
dei, et qui audierint, vivent. Sicut enim pater habet vitam 



*) übergeschrieben vel santts, — 



in eemetipso, sie dedit et filio habere vitam in semetipso , et 
potestiEktem dedit ei et indicium faoere, q^uia filitis hominis 
est. Nolite mirari hoc, quia venit hora, m qua omneB, qui 
in monumentis sunt, andient vocem eiua et procedent, qui 
bona fecerunt, in resurrectionem vitse, qui vero mala egerunt, 
in resuiTectionem iudicii. Non possum ergo a me ipso facere 
quicquam. Sicut audio, iudico et iudicium meum iustum 
est. (Jo. 43.) Si ego testimonium perhibeo de me, testimo- 
nium meum non est verum. Alius est, qui testimonium 
perhibet de me, et scio quia verum est testimonium, quod 
perhibet de me. Yos misistis ad Johannem et testimonium 
perhibuit veritati. Ego autem non ab homine testimonium 
accipio, sed hsec dico, ut vos salvi sitis. Ille erat lucema 
ardens et lucens; vos autem voluisfcis exnltare ad horam in 
luce eins. Ego autem habeo testimonium maius Johanne. 
Opera enim, quse dedit mihi pater, ut' perficiam ea, ipsa 
ppera, quse ego facio, testimonium perhibent de me, quia 
pater me misit; et qui misit me pater, ipse testimonium 
perhibuit de me. (Jo. 44. Mt. 112. Lc. 119.) Et neque 
vocem eins unquam audistis neque speciem eins vidistis. 
(Jo. 45.) Et verbum eins non habetis in vobis manens, quia 
quem misit ille, huic vos non creditis. Scrutamini scripturas, 
quia vos putatis in ipsis vitam habere! Et illas sunt, qu» 
testimonium perhibent de me. Et non vultis venire ad me, 
ut vitam habeatis. Ciaritatem ab hominibus non accipio. 
Sed cognovi vos, quia dilectionem dei non habetis in voois. 
E^o veni in nomine patris mei et non accepistis me. Si 
alius venerit in nomine suo, illum accipietis. Quomodo po- 
testis vos credere, qui gloriam ab invicem accipitis et gloriam, 
qu8B a solo est deo, non quseritis? Nolite putare, quia ego 
accusaturus sim vos apud patrem! Est, qui accusat vos, 
Moyses, in quo vos sneratis. Si enim crederetis Moysi, cre- 
deretis forsitan et mmi. De me autem ille scripsit. Si autem 
illius litteris non creditis, quomodo meis verbis credetis? 

XCI. Ubi Ihesus de Septem panibus et paucis 

pisculis quatuor milia hominum saturavit, et prse- 

cepit apostolis cavere a fermento pharisaeorum. 

(Matth. XV,32-38. XVI,4. Marc VIII,1. 9-10). 

(Mr. 76.) (Mt. 160.J * Et relictis- illis in illis diebus, 
iterum cum turba multa esset, convocatis discipulis suis 
dixit: (Mt.)** Misereor turbee, quia ecce perseverant iam 
triduo mecum et non habent quod manducent, et dimittere 

*) lies Mt. 163. — 
♦*) lies Mt. 160. — 



- 185 - 

eofl ieiunos nolo, ne deficiant in via. Et dicunt ei discipuli 
ünde erffo nobis in ddserto panes tantos, ut saturemus tur- 
bam taii^m? Et ait illis Ihesus: Quot panes habetis? Et 
illi dixerunt: Septem et paacos pisciculos. Et prsecepit 
turbes, nt discnniberent super terram. Et acciifienff septem 

Sanee et pisces et gratias agens fregit et dedit disdpulis et 
iscipuli aedemnt populo, et comederunt omnes et saturati 
sunt. Et qnod superfuit de fragmentis, tnlerunt septem 
sportas plenas. Erant autßm, qui manducaverunt, auatuor 
milia hominum extra parvulos et mulieres. (Mr.) Et aimissit 
eos (Mr. Mt.) et statim ascendens navim cum discipulis »uis 
venit in partes Dalmanutha. 

(Matth. XVI, 5-9. 11—12. Marc. Vra,14— 20). 

(Mr. 78. Mt.. 163.) Et cum venissent discipuli eius 
trans fretum, obliti sun{ panes accipere et nisi unum panem 
non habebant in navi. (Mr. 79. Mt. 164 Lc. 144.) Et 
prsßcipiebat eis dicens: Intuemini et cavete a fermento 
phariseeorum et saduceeorum et a fermento Herodis! (Mt. 
165. Mr. 80.) At illi cogitabant inter se dicentes, quia 
panes non haoemus. Sciens autem Ihesus dixit: Quid co^i- 
tatis inter vos, modicse fidei, quia panes non habetis? 
nondum intelligitis neque recordamini? adhuc caecatum 
habetis cor vestrum? Oculos habentes non videtis et aures 
habentes non auditis, nee recordamini, quando quinque panes 
fregi in quinque milia et quot cophinos fragmentorum su- 
stuustis? Dicunt ei: Duodecim. Quando et septem panes 
in quatuor milia, quod sportas fragmentorum sustulistis? 
Et dicunt ei: Septem. Quare non intelligitis, quia non 
de pane dixi yobis? Cavete a fermento pharisseorum. et sa- 
ducseorum! Tunc intellexerunt, (}uia non dixerit cavcndum 
a fermento panum, sed a doctnna pharisseorum et sadu- 
csBorum. 

XCH. Ubi Ihesus interrogat discipulos, quem me 

dicunt homines esse, et quae sequuntur, et didt 

Petro: Scandalum mihi es. 

(Matth. XVI,13-19). 

(Mt. 166. Mr. 82. Lc 94. Jo. 74.) Venit autem Ihesus 
in partes Caesareae Philippi et interrogdbat discipulos suos 
dicens: Qiwn me dicunt homines esse filium hominis? Ät 
Uli dixerunt : Alii Johannem Baptistam, alii autem Heliam 
alii vero Hteremiam aui unum ex prophetis, Dixit illis: 
Vos autem quem me esse dicitis ? Bespondens Simon Petrtis 
dixit: Tu es Christus filius dei vivi, (Mt. 167.) Bespondens 
autem Ihesus dixit: Beatus es, Simon bar Jona, quia caro 



— 186 — 

et sanguü non revelavit tibi, sedpater meus qui in- ccielis 
est M ego dico tibi, quia tu es Petrus et super hanc petram 
aedificdbo aecclaesiam meam, et portae infert non praevaUe- 
bunt adver sus eam, At tibi dabo claves regni caslorum, et 
quodcunque ligaveris super terrqm, erit ligcHum in ca^lis, et 
quodcunque solveris super terram, erit solutum in ea^lis. 

(Matth. XVI,20-23.) 

(Mi 168. Mr, 83. Lc 95.) Tunc praecepit disdpulis, 
ut nemini dicerent, quia ipse esset Ihesus Christus, JExinde 
co&pit Ihesus ostendete discipulis suis, quia oportet eum ire 
Hierosolymam et multa pati a senioribus et scribis et prin^ 
cipibus sacerdotum et occidi et teriia die resurgere. (Mt. 169. 
Mr. 84.) Et assumens eum Petrus coepit increpare illum 
dicens: Äbsit a te, domine! non erit tibi hoc Qui conversus 
dixit Petro: Vade post me, Satanas! scandatum es mthi, 
quia non sapis ea quae dei sunt, sed ea quae hominum, 

(Marc Vin,34. Matth, XVI,24-27). 

(Mr, 85. Mt. 170. Lc. 96.) Tunc convocata turba cum 
discipulis suis dixit eis: Si quis vult post me venire, abneget 
seimetipsum et tollat crucem suain et sequatur mal Qui 
enim voluerit animam suam salvam facere^ perdet eam; qui 
autem perdiderit animum suam propter nie, iuveniet eam. 
Quid enim prodest homini, si mundum Universum lucretur^ 
animse vero ^suse detrimentum patiatur? aut quam dabit 
homo commutationem pro anima sua? (Mt. 171.) Filius 
enim hominis venturus est in gloria patris sui cum angeh& 
suis et tunc reddet unicuique secundum opus eins. 

XCni. übi dicit Jesus equidem* astantibus 
non gustare mortem et in monte transfiguratur. 

(Matth. XVI,28. XVn,l— 9. Marc. IX,2. Luc. lX,28--29. 

81). 

(Mt. 172. Mr, 87. Lc. 98.) Amen dico vobis, sunt quidaw 
de hie stantibus, qUi non gustdbunt mortem, donec yideant 
filium hominis venientem in regno suo, Et post dies sex 
assumpsit Ihesus Petrum et Jacobum et Johannem fratrem 
eius et ducit illos in montem exceUum seorsum, ut orarei 
Et fa^ctum est, dum oraret, transfiguratus est ante eos et 
resplenduit facies eius sicut sol, vestimenta autem eiiis facta 
sunt alba sicut nix splendentia Candida nimis, qualia fullo 
super terram non potest** Candida facere. Et ecce apparuit 
Ulis Moyses et Helios cum eo loquentes in maiestate et dice- 
■ 

•) equidam, — 
**) potes, — 



- 187 — 

bant excessum eius, quem completnrus erat Hierusalem. 
Itespondens autem Petrus dixit aa Jhesum: Domine, bonum 
est nohis hie esse; st vis, faciamus hie tria tdbernacula, tibi 
unum et Moysi unum et Meliae unum. Aßhuc eo loquewtCr 
ecce ntibes liicida obunibravit eos et ecce vox de nübe aicens: 
Hie est filius mem dilectus, in mo mihi bene complcbcuit, 
(Mt.) Et a%uiientes discipuli ceciaerunt in faciem suam et 
timuerunt .vcdde. Et aceessit Ihesus et tetigit eos dixitgue 
eis: Surgite et nolite timere! (Mt. Mr. Lc.) Levantes 
autem octdos siaos neminem viderunt nisi solum Ihesum. Et 
descendentibus Ulis de monte praecepit Ihesus dicens: NeminC 
dixeritis visionem, donec filius hominis a mortuis resurgat! 

(Matth. XVU,10~14. Marc. IX,13-15). 

(Mi 173. Mr. 89.) Et interrogaverunt eum discipuli 
dicentes: Quid ergo scribsB dicunt, quia Heliam oporieat- 
primum venire? At ille respondens ait illis: Uelias quidem 
venturus est et restituet omnia. Dico autem vobis, quia> 
Helias iam yenit et non oognoverunt eum, sed fecerunt in 
eo, qufldcunque voluerunt. Sic et filius hominis uassurus est 
ab eis. Tunc intellexerunt discipuli, quia de Jonanne Bap- 
tista dixiaset. (Mt 174. Mr. 91. Lc. 99.) Et cum venisset 
ad turbam, (Mr. 90.) yidit scribas conquirentes cum illis, et- 
confestim omnis populus videns eum stupefactus est et ex- 
paverunt, et accurrentes salutabant eum. Et interrogavit 
eos: Quid inter vos conquiritis? 

XCIV. Ubi pharisaei dicunt ad Ihesum: Discede 
Mnc, quia Herodes vult te occidere. Et curavit 

lunaticum. 

(Luc. Xm,31-33). 

(Lc. 174.) In ipsa die accesserunt quidam pharisseorunL 
dicentes illi: Exi et vade binc, quia Herodes vult te occi- 
dere! Et ait illis: Ite, dicite vulpi illi: Ecce eicio deemonia 
et sanitates perficio hodie et cras et tertia consumor. Ve- 
rumtamen oportet me hodie et cras et sequenti ambuiare, 
quia non capit prophetam perire extra Hierusalem. 

(Matth. XVn,14— 15. 17-20. Marc. IX,17— 20. Luc. IX, 

37-43). 

(Lc. 99. Mt. 174. Mr. 91.) Factum est autem, in se- 

uenti die aceessit ad eum homo genibus provolutis et ex- 

clamayit dicens: Domine, nuserere filio meo, quia unicus 

est mihi et lunaticus .est et Spiritus apprehendit eum, allidit 

et spumat et stridet dentibus et arescit et male patituri 






— 188 — 

Kam 89Dpe cadit in ignem et crebro in aquam et snbito 
elamat et dissipat eum et vix discedit dilaiiians eam. Et 
rog^vi discipulos tuos, ut eicerent illam, et non potnerunt 
curare eum. Bespondens antem Ihesus dixit: ^eneratio 
infidelis et perversa, usque quo ero apud vos et patlar vos? 
AfiPerte illum Skd me! (Mr.) Et cum accederet et vidisset 
illum, statim spiritus conturbavit puerum et elisus in terram 
Tolatabatur spumans. (Mr.) Et mterrogavit patrem eins: 
Quantum temporis est, ex quo ei hoc accidit? At ille ait: 
Ab infantia; sed si quid potes, adiuya nos misertus nostri! 
Ihesus autem ait illi: Si potes credere, omnia possibilia 
credenti. Et exclamans pater pueri cum lacrimis aie^t: 
Credo, domine; adiuva incredulitatem meam! (Mr.) Et cum 
yideret Ihesus concurrentem turbam, comminatus est spiritui 
immundo dicens illi: (Mr.) Surde et mute spiritus, ego tibi 
pTsecipio, exi ab eo et amplius ne introeas in eum! £t ex- 
clamans et discerpens exiit ab eo, et factus est sicut mortnus, 
ita ut multi dicerent, quia mortuus est. Ihesus autem tenens 
manum eins elevavit eum, et surrexit (Mt.) et curatus est 
puer ex illa hora (Lc.) et reddidit illum patri eins. (Mt. 
175. Lc 200.) Tunc accesserunt discipuli ad Ihesum secreto 
et dixerunt: (Mr. 92.) Quare non potnimus eicere illum? 
Dicit illis Ihesus: (Mt.) Propter incredulitatem vestram. 
(Mt. Mr. Lc.) Amen quippe dico vobis, si habueritis fidem 
sicut ^ranum sinapis, dicetis monti huic: Transi hinc! et 
transibit et nihil impossibile erit vobis. (Mt. Mr.) Hoc 
autem genus dsemoniorum non eicitur nisi per orationem et 
ieiunium. 

XCV. Ubi Ihesus de passione sua discipnlis pate- 
fecit et Gapharnaum pro se et Petro didragma exao- 

toribus reddit. 

' (Matth, XVn,21 - 26). 

JMt. 176. Mr. 93. Lc. 101.) Conversantilms autem eis 
in Galilea dixit illis Ihesus: Filius hominis tradendus est in 
manus hominum et occident eum et tertio die resurget, ^ 
contristati sunt vehementer. (Mt. 177.) Et cum venissent 
Gapharnaum, accesserunt, qui didragma accipiehant, ad 
Tetrum et dixerunt: Magister vester non solvit didragma? 
Ait: Etiam. Et cum intrasset domum, praevenit eum Ihesus 
dicens: Quid tibi videtur, Simon? reges terraB a quibus 
accipiunt tributum Tel censum? a filiis suis au ab alienis? 
Et lUe dixit: Ab alienis. Dixit illi Ihesus: Ergo liberi 
sunt filii; ut autem non scandalizemus eos, vade aa mare et 
mitte hamum^ et eum piscem, qui primus ascenderit, tolle! et 
aperto ore etus inventes staterem; illum sumens da eis pro 
me et te! 



- 189 



XCVI. Ubi Ihesus interrogatus a discipalis suis, 

quis maior erit in regno cselorum, instmit eos his 

exemplis ut humilient se sicut parvulos. 

(Matth. XVni,l-6. Marc. IX,32-34). 

(Mr. 94.) In illa hom, cum domi esset, interrogabat eos: 
Qmd in via tractabatis? (Mt. 178. Mr. 95. Lc. 102.) At 
iUi tacebant, siquidem inter se in via disputaverant, quis 
esset illorum maior. (Mt.) Et accesserunt discipuli ad liie- 
som dicentes: Quis putas maior est in regno cselorum? £t 
advocans Ihesus parvulum statuit eum in medio eorum et 
dixit:' Amen dico vobis, nisi conversi fueritis et efficamini 
sicut parvuli, non intrabitis in regnum cselorum. Quicunque 
ergo numiliaverit se sicut parvulus iste, hie est maior in 
regno coelorum. Si quis vult primus esse, erit omnium no- 
vissimus et minister. Et qui susceperit unum parvulum in 
nomine meo, me suscipit. (Mt. 179. Mr. 99. Lc. 197.) Qui 
antem scandalizaverit unum de pussillis istis, qui in me 
credunt, expedit ei, ut suapendatur mola asinaria in collo 
eins et demergatur in profundum maris. 

XCVII. Non debere prohiberi eos, qui faciunt 

Signa in nomine Ihesu. 

(Marc. IX,37-39. 47-48. Matth. XVni,7. Luc. IX,49). 

(Mr. 97. Lc. 108.) Respondens autem Johannes dixit: 
Magister, vidimus quendam in nomine tuo eicientem daemonia 
et prohibuimus eum, qui non sequitur uobiscum. Ihesus 
autem alt : Nolite prohibere eum : nemo est enim, qui faciat 
virtutem in nomine meo et possit cito male loqui de mCc 
Qui enim non est adversus vos, pro vobis est. (Mt. 179. 
Mr. 99. Lc. 197.) Vae mundo ab scandalis! necesse est enim, 
ut veniant ecandala; verumtamen vae homini, per quem 
scandalum venit! (Mt. 180. Mr. 100.) Si autem manus tua 
vel pes tuus scandalizat te, abscide eum et proice abs te! 
bonum tibi est ad vitam ingredi debilem vel claudum quam 
duas manus vel duos pedes nabentem mitti in ignem ^ter-^ 
num. Et si oculus scandalizat te, erue eum et proice abs 
te! bonum tibi est luscum in vita* regnare quam duos ocu- 
los habentem mitti in ^ehennam ignis, (Mr. 1010 ubi vermia. 
eorum non moritur et ignis non extinguetur. Omnis enim. 
igne salietur et omnis victima sale salietur. 

♦) in vitam. — 



^ 190 — 



XCVIII. Non debere contemnere unum de pusillis, 
adiungens similitudinem de ove perdita et de 

dragmate. 

(Matth. XVm,10-U. Luc. XV,3. 5-10). 

(Mt. 181.) Videte, ne contemnatis ♦ unum ex his pusillis! 
Dico ^enim vobis, quia angeli eorum in cselis semper vident 
faciem patris mei qui in cselis est. Yenit enim filius hominis 
salvare quod perierat. (Lc. 187.) (Mt. 182.) Et ait ad illos 
parabolam istem dicens: (Mt. Lc.) Quid vobis videtur, si 
&erint alicui centum oves et erraverit una ex eis? nonne 
relinquit nonaginta novem in montibus vel in deserto et 
vadet quaerere eam qusB erravit? Et si oontifferit, ut inve- 
niat eam, (Lc.) imponit in humeros suos gaudens, et Teniena 
domum convocat amicos et vicinos dicens illis: Congratu- 
lamini mihi^ quia inveni ovem meam, quse peiierat! (Mi) 
Amen dico vobis , quia gaudebit super eam magis' quam 
J9uper nonaginta novem, quse non erraverunt et non indigent 
poenitentia. Sic non est voluntas ante patrem vestrum , qui 
m cselis est, ut perciat unus de pusillis istis. (Lc. 188.) Aut 
quse mulier habens dragmas decem, si perdiaerit dragmam 
unam, nonne accendit lucemam et evertit domum et quaerit 
diligenter, donec inveniat? Et cum invenerit, convocat 
amicas et vicinas dicens: Congratulamini mihi, quia inveni 
-dra^am, quam perdideram! (Lc. 189.) (Mt. 182.) Ita dico 
vobis, gaudium erit in caelo coram angelis dei super uno 
peccatore poenitentiam agente, quam super nonaginta novem 
lustos, qui non indigent poenitentia. 

XCIX. De filio, qui substantiam patris 

devoravit. 

(Luc. XV,ll-32). 

(Lc. 190.) Ait autem: Homo quidam habuit duos filios, 
et dixit adolescentior ex illis patri: Pater, da mihi por- 
tionem substantise, quse me contin^t! Et divisit ilUa sub- 
stantiam. Et non post multos dies congregatis omnibus 
adolescentipr filius peregre profectus est in regionem lonjfin- 
quam et ibi dissipavit substo,ntiam suam vivendo luxuriöse. 
Et postquam omnia consummasset, facta est fames valida in 
regione illa et ipse coepit egere. Et abiit et adhsesit um 

*) condemnatis, — 



- 191 - 

civium regionis illius et misit illum in villam suam, ut pa- 
sceret porcos. Et oupiebat implere ventrem sunm de siliquis, 
quas porci Tnandacabant , et nemo illi dabat. In se autem 
reversus dixit: Quanti mercenarii patris mei abundant pa- 
nibus, öffo autem hie fame pereo! Surgam et ibo ad patrem 
meum et dicam illi: Pater, ^eccavi in csBlum et corara te, 
et iam non sum dignus vocan filins tuus ; fac me sicut unum 
de mercenanis tuis! Et surgens venit ad patrem sunm. 
Cum autem adhuc longe easet, vidit illum pater ipsius et in 
misericordia motus eA, et occurrens cecidit super Collum 
eins et osculatus est illum. Dixitque ei filius: Pater, peccavi 
in cselum et coram te; iam non sum dignus Tocan filius 
tuus; fac me sicut unum de mercenariis tuis! Dixit autem 

Sater ad servos suos: Cito proferte stolam primam et in- 
uite illum et date annulum * in manum eins et calciamenta 
in pedes, et adducite vitulum saginatum et occidite et man- 
ducemus et epulemur, quia hie mius meus mortuus erat et 
revixit, perierat et inventus est! Et coeperunt epulari. Erat 
autem mius eins senior in agro, et cum venirex et äppro- 
pinquaret domui, audivit simphoniam et chorum, et vocavit 
unum de servis et interrogavit, quae hsec essent. Isque dixit 
illi: Frater tuus venit et occidit pater tuus vitulum sagi- 
natum, q\u& salvum illum recepit. Indignatus est autem et 
nolebat introire. Pater ergo illius egressus coepit rogare 
illum. At ille respondens dixit patri suo. Ecce tot annis 
servio tibi et nunquam mandatum tuum prseterii, et nun- 
qxjisjn. dedisti mihi hsedum, ut cum amicis meis epularer; 
sed postquam filius tuus hie, qui devorävit substantiam 
suam cum meretricibus, venit, occidisti illi vitulum saginatum. 
At ipse dixit illi: Fili, tu sempör mecum es et omnia mea 
iana, sunt ; epulari autiem et pudere te oportebat, quia frater 
tuus hie mortuus erat et revixit, perierat et inventus est. 

C. De remittendo fratribus ex corde. 

(Matth. XVin,15-22. Luc. XVn,3.) 

(Lc. 198. Mt. 183.) Si peccaverit in te frater tuus, vade 
et corri'j^e eum inter te et ipsum solum! Si te audierit (Lc.) 
et poenitentiam egent, dimitte illi! [Mt.] et lucratus eris 
fratrem tuum. (Mt. 184.) Si autem te rum audierit, adhibe 
tecum adhuc unum vel duos, ut in ore duorum testium vel 
trium stet omne .verhum! Quodsi non audierit eos, die aecle- 
sicie ! Si autem aecclesiam non audierit, sü tibi sictU etknicus 
et ptiblicamts! (Mt. 185. Jo. 215.) Amen dico vobis, qusecunque 
alligaveritis super terram, erunt ligata et in csbIo, et quaecunque 
«olveiitis super terram, erunt soluüi et in csbIo. (Mt. 186.) Iterum 

*) anulum, — 



— 192 — 

dico vobis, quia si duo ex vobis consenserint super terram 
de omni re, quamcunque petierint, fiet illis a patre meo, 
qui in csbUs est. Ubi enim sunt duo vel tres cougregati in 
nomine meo, ibi sum in medio eorum. (Mt. 187. Lc. 199.) 
Tunc accedens Fetrus ad eum dixit: Domine, mwtiens pec- 
cavit frater meus et dimittam ei? usque septies? Dicit Uli 
Ihesus: Non dico tibi usgue septies, (Mt.) sed ttsque septu- 
agiea septies. 

CI. Similitudo de rege, qui posiüt rationem cum 

servis suis. 

(Matth. XVIII,23--35). 

(Mt. 188.) Ideo assimilatum est regnnm caelorum homini 
regi, qui voluit rationem ponere cum servis suis, et cum 
coepisset rationem ponere, oblatus est ei unus, qni debebat 
decem milia talenta. * Cum autem non haberet, unde red- 
deret, iuasit eum dominus venundari et uxorem eins et filios 
et omnia quse habebat et reddi. Procidens autem servus 
ille orabat eum dicens: Patientiam habe in me! et omnia 
reddam tibi. Misertus autem dominus servi illius dimisit 
eum et debitum dimisit ei. Egressus autem servus ille in- 
venit unum de conservis suis, qui debebat ei centum denarios, 
et tenens sufibcabat eum dicens: Eedde qued debes! Et 
procidens conservus eins rogabat eum dicens: Patientiam 
habe in me! et omnia reddam tibi. Ille autem noluit, sed 
abiit et misit eum in carcerem, donec redderet debitum. 
Yidentes autem conservi eius, quse fiebant , contristati sunt 
valde et venerunt et navraverunt domino suo omnia^ qu» 
facta erant. Tunc vocavit illum dominus sUus et ait üli: 
Serve nequam! omne debitum dimisi tibi, quoniam rogasti 
me ; nonne ergo oportuit et te misereri conservi tui, sicut et 
ego tui misertus sum? Et iratus dominus eius tradidit eum^ 
tortoribus, quoadusque redderet Universum debitum. Sic ei 
pater mens cselestis faciet vobis, si non remiseritis unus- 
quisque fratri suo de cordibus vestiis. 

CIL Ubi Ihesus interrogatur a pharisaeis, si liceat 
uxorem dimittere quaeunque ex causa. 

(Matth. XIX,1-12). 

(Mt. 189. Mr. 103.) Et factum est, cum consummasset 
Ihesus sermones istos, migravit a Galilsea et venit in fines 



*) milia tälia. 



— 1Ö3 - 

'.Jqdee triuit Jwdandn et Mfcuttt fitnät eum ttiifbso multee» et 
curavit eos ibi. "ßt aceesserunt ad euin phari^sei temptantes 
eum et dicentes^ ai licet homini dimittere uxorem nxxam qua- 
tiiii<)tie ex eaüfia. Qui respondens ait eis: Nbn le^istis, quia 
<tm fiacit [bomiDem] ab imtio; mascultim et feminam fecit 
eos? Et dixit: Pisopter hoc dimittet höino patrem et mati'em 
et adhefevebit xixon bu8b et emnt düo in carne una. Itaqne 
iam non sont duo, sed unä oaro. Qaod ergo detts coniunxit, 
homo non septtiet! Dicunt illi: Quid erffo Moysee mandavit 
dari libellutn repudii et dimitteire? Ait illis: Quoniam 
MoTses ad duritian cordis vestri permisit vobis dimjttere 
uxores vestras; ab initio autem non fuit sie. (Mt. 190. Mr. 
105.^ Lc 195.) ' Dico autem vobis , quia quicunque dlmiserit 
tocoremi suam nisi.ob fomicationem et aliam duxerit, moecha- 
tur; et qtii dimissam duxerit, moecbatur. (Mt. 191.) Dicunt 
ei discipuli eius: Si ita est causa homini cum muliere, non 
expedit nubere. Qui dixit: Non omnes capiunt verbum 
istud, sed quibus datum est. Su^t enim epnuchi, qu^ de 
matris utero sie nati sunt, et sunt eunuchi qui facti sunt 
ab hominibus, et sunrb eunuchi qui se ipsos castraverunt 
propter regnum csßlorum. Qui potest capere, capiat! 

cm. Ubi Ihesus impöstiit maiinüi infantibus et 
phariseei marmurant de Ihesü. 

(Matth. XIX,ia-15. Luc. XV,l-2). 

(Mt 192. Mr. 106.. Lc. 216.) Tunc oblati sunt ei par- 
vuli, ut paaijius eis imponeret et or^ret. Discipuli autem 
increpabant eos, Ibesus vero ait eis: Sinite pai'Yulo«; et 
nolite eos piohibere ad me venire l tftlium est enim regnum 
cselorum. Et cum imposuit eis manus, abiit inde.. (Lc 186 
et 39. Mt. 72. Mr. 2z.) Erant autem appropinquantes ei 
publicani et peccatores multi, ut äudirent. eum- Et mur- 
murabant ptarisaei et scribae diceqtes, qtöa hio peccatores 
recipit et manducat c\im Ulis. [Jo. 75] Post hiec ambulabat 
~ Ihesus in Galilsea; non enün volebat ia Ju48$am ambulai*e 
quia quaerebant eum Judaei interficere. 

CIV. Ubi Ihesus instr^it eos, qui nuiitii-veruiitf ei 

de Galilsßis quos interfecit Pilatus, adiungens simili- 

tudinem arböris iici in vinea. 

(Luc Xni,l-9). 

(Lc. 163.) Aderant autem quidam ipso tempore nunti- 
antes illi de Galileis, quorum sanguinem Pilatus miscuit cum 

"13 



_ 194 — 

sacrificiis eorum. Et respondens dizit illis: Putatis, quod 
hi Galilsei prsB Omnibus Galilsßis peccatores fuerunt, <)uia 
talia passi sunt? Non, dico vobis; sed nisi poenitentiam 
habueritis, omnes similiter peribitis, sicut illi decem et octo, 
supra quos cecidit tunis in Siloa et occidit eos. PutatiB, quia 
et ipei debitores fuerunt praeter omnes homines habitantes in 
Hierusalem? Non, dico vobis; sed si non poenit^itiam ege- 
ritis, omnes similiter peribitis. (Lc. 164.) Dicebatautem haue 
similitudinem : Arborem fici habebat quidam plantatam in 
yinea sua et venit quserens fructum i^ illa et non invenit. 
Dixit autem ad cultorem yinese: Ecce anni tres sunt, ex (|uo 
yenio quserens fructum in ficulnea hao et non invenio; succide 
ergo iliam ! ut <]^uid etiam terram occupat? At ille respondens 
dixit illi: Domine, dimitte illam et hoc anno, usqne dum 
fodam circum* illam et mittam stercora, et siquidem fecerit 
fructum! sin autem^ in futurum succides eam. 

CV. Ubi Ihesus sanat in synagoga mulierem ari^ 

dam et curvatam. 

(Luc. Xm,10— 17). 

(Lc.) Erat autem docens in synagoga eorum sabbatis, 
et ecce mulier, quse habebat spiritum infirmitatis anms 
decem et octo et erat inclinata nee omnino poterat sursum 
respicere. Quam cum yidisset Ihesus, yocavit ad se et ait 
illi: Mulier, dimissa es ab infirmitate tua; Et imposuit 
illi manus et confestim erecta est et glorificabat deum. 
(Lc. 165. Mt. 116.) Bespondens autem archisynagosus 
indignans o[uia sabbaio curasset Ihesus, dicebat turbse: Sex 
dies sunt, in quibus oportet operari; in his ergo yenite et 
curamini et non in die sabbati! Bespondit autem Ihesus et 
dixit: Hypocritee! unusquisque yestrum sabbato non solyit 
boyem aut asinum a prsesepio et ducit adaquare? hanc autem 
filiam Abrahse,** ^uam alLgayit Satanas ecce decem et octo 
annis, non oporttut solyi a yinculo isto die sabbati? (Lc. 166.) 
Et cum hsec diceret, erubescebant omnes adyersarii eiu9 et 
omnis populus gaudebat in uniyersis , quse gloriose fiebant 
ab eo. 

CYL übi Ihesus ascendit Hierosolymam in die 

festo soenophegise. 

(Joh. Vn,2— 29. Vm,55. VU,30-31). 

(Jo. 75.) Erat autem in proximo dies festus Judeeorum 
scenophegia. Dixerunt autem ad eum fratres eins: Transi 

*) circam. — 
**) Häbraha. — 



— 195 — 



hinc et vade in Judseam, ut et discipuli tui videant opera 

tua, c[U9e facis. Nemo quippe in occulto quid facit et queerit 

ipse in palam ease. Si neec facis, manifesta te ipsum mundo ! 

Neque enim fratres eins credebant in eum. Dicit ergo eis 

Ihesus: Tempus meum nondum advenit, tempus autem 

vestrum semper est paratum. Non potest mundus odisse tos, 

me autem odit, quia ego testimonium perhibeo de illo, quia 

opera eius mala sunt. Vos ascendite ad diem festum hunc! 

ego non ascendo ad diem festum istum, quia meum tempus 

nondum impletum est. fieec cum dixisset, ipse mänsit in 

Galilsea. Ilt autem ascenderunt fmtres eins, tunc et inse 

ascendit ad diem festum, non manifeste, sed <^uaBi occulto. 

Jud«3i ergo quesrebant eum in die festo et dicebant: übi 

est ille? Et murmur muUus de eo erat in tnrba. Quidam 

enim dicebant, quia bonus est, alii autem dicebant: Non, 

ßed seducit turbas. Nemo tamen palam loquebatur de 

illo propter metnm Judsßorum. Jam autem die festo 

inediante ascendit Ihesus in teraplum et docebat. 

£t mirabantur JudsBi dicentes: Quomodo hie litteras seit, 

cum non didicerit? Bespondit eis Ihesus et dixit: Mea 

^octrina non est mea, sed eius qui misit me. Si quis vo- 

luerit voluntatem eius faoere, cognoscit de doctrinA, utrum 

ex deo sit, an ego a me ipso loquar. Qui a semetipso lo- 

quitur, ^loriam propriam quserit; qui autem G[U8erit gloriam 

eius qui misit illum, hie verax est et iniustitia in iUo non 

est. Nonne Mojses dedit vobis legem et nemo ex vobis facit 

legem? Quid me qusßritis interlicere? Respondit ^ turba et 

dixit: Dsemoniuni habes; quis te quserit interficere? Respon- 

dit Ihesus et dixit eis: Unum opus feci et omnes miramini. 

Propterea Moyses dedit vobis circumcisionem , non quia ex 

Moyse est, sed ex patribos, et in sabbato droumcidilis ho- 

minem. Si circumcisionem accipit homo in sabbato, ut non 

solvatur lex Moysi, mihi indis^amini, quia totum hominem 

aanum feci in sabbato? Nolite iudicare adversus ftusiem, 

sed iustum indicium iudicate! Dicebant ergx) quidam ex 

Hlerosolymis: Nonne hie est, quem quaerant interacere? et 

ecce palam loquitur et nihil ei dicunt. Nunquid vere co^o« 

verunt principes,. quia hie est Chnstus? Sed hunc scimus 

nnde sit; Christus autem cum venerit, nemo seit nnde sit« 

(Jo. 76. Mt. 112. Lc. 119.) Clamabat ergo docens in templo 

ihesus et dicens: Et me scitis et unde sim scitis, et a m« 

ipso non yeni, sed e^t verus, qui misit me, quem voa nesdtis; 

et ego scio eum, quia ab ipso sum et ipe me misit. fJo. 

89.] Et si dixero, quia nescio eum^ ero similis vobis mendax« 

(Jo. 77. Mt. 220. Mr. 129. Lc. 261.) Quierebant ergo eum 

^prehendere et nemo misit in illum manus, qnia nondum 

venerat hora eius. (Jo 78.) De turba autem multi credi« 

derunt in eum et dicebant: Christus cum venerit, nunquid 

plura signa faeiet, quam qu» hie fadt? 

13^ 



-- 196 — 

CVII. De fratre qiii quaerebat partem hereditati» 
suiBe^ et similituclinein avari diviti» destruentis horrca 

sua. 

(Luc, XII,13-T-2I}. 

(Lc. 149.) Ait autem ei quidam de turba: Magister, 
die fratri meo, ut diviat mecum hereditatem ! At ille dixit 
ei: Homo, quie me constituit iudieem aut divisorem sufter 
vos? Dixitque ad illos: Videte et cavete ab omni ayaritia, 
quia nou in abundantia cuiusquam vita eins est :ex bis qxm 
pQ88idetl Bizit autem similitudinem ad illosdicens: Hominis 
Gttiusdam divitis «beres fructus ager attulit, e^ cogitabat 
intra se« dicßns: Quid- faciadn, quod non habep quo coa- 
gregem fructus meos? Et dixit: Hocfaciami destruam horrea 
mea et maiOra faciam et illuc congregabo omnia quee nata 
s^nt mibi et bona mea^ et dicam animsß me^: Anima, babes 
inulta. .bona posita. in annos : plurimos $ requieso^» cpmede, 
bi^e, epularel Dixit autem lUi defus: Stulte! ha^.noote 
äi)^imain tuam repetunt ate; quse autem pai*asti,.cnius.erunt?. 
Sic est, qiii sibi tbesaarizat et non est in deum dive». 

' CVIIl. De divite reverttoti tristi a, Christo. 

. (Matth, XIX,l6-30. Marc. X,i7-i8. 2$. 29-30, 
; . . Luo..XYni,23. 29. XYI,U-^15). 

(Mr- 107w Mt; 193.. Lc. 218 et 121,) M ckim ^resaus 
esset in viam, proeurren» quidam g>entiÜexu ante eum rogobät 
ewm : Magister bone, quifi facitwi, uthabeßm vitam- aeternam? 
Qui eldxit ei: Quid me irketroaas de hono? nem6i)onus msi 
unue^deus,. Si aiUem vis ad vitam in^edi, serva mmCdaiai 
|>ixit Uli: Qu»? Ihesos autem dixit: Non oeetdeSy nion 
aduUerüHs^f non fuortum fwcies/wm falsuw^testimoniHm; diees, 
honöra patrem tmtm et mes^ent et diliges proseimii^m tuum 
sißMi te ipeunii Dicit HU adolescens : - Omniß haee custodia 
» iuventutß mea;- quid adhuc mihi deest?. (Mr. 106.» Mt. 194. 
1»4 2(10'.et 15^.) Meeus Ämtern intuitt^^tum c^exit ^nm e^ 
dis^ii ei:r. ütaum' tibi deest; si vis perfectus esse\ ^kde^ venäe 
ftAue. habe&et da-pauperibusl -et hahehi^ thesaurum in eael&i 
^t vfsniy. mquere ms!. (Mt. 1^. Mr. 109; • Lc. •22(iK) Otufri 
oMissA mdem. ad&ttsscens. verhwi^, abiit trigtd»; erat ^eniin 
div'es^ valdeet mültas poesessionss habens,- Et eirmm^picien» 
mt IhesMS • ddäeipulis sutst Quam. ' diMcile^^-^ qüi pecunias 
h&benty.in reji^nnm clei intiioibantl (Mt;)^ Atnen dim vobi^f 
qUia divts dtffidh dniarabit ifk r^^um' cadorum^ (Mt. Mr. 
m^) Et Itemm dioo 7obiA^r FactUus^esicamehtm psr förar> 
menaous transire quatk dimiem if^rare in¥e^km4Mel(mim 



4 



— IST — 

(Mt. Mr.) Aviditis atktem bis diäcipülif laitabftiitttT valcfe 
oicontes : ' Quis evgo poierit salvus esse? A8]9iciens autem 
IfaesuB dixit Ulis: Apad homkiesvhoo impossibile est, apud 
deum autem omnia possibilia sunt. Tunc respondms Petttia 
dixit ei: Ecce nos reliquimiM omnia et secuti sumus te; 
quid ergo erit nohis? (Mt. 196.) Ihesus ßutem dixit Ulis: 
Amen aico vohis, quod vo8, gm secuti estis me, in regenero^ 
tione cum sederü filiu8 hominis in sede maiestatis suae, (Mt. 
197. Lc. 272.) sedebitis et vos super sedes duodecim ifudioantes 
d'M)decim trums Isrdheh (Mt. 198. Mr. 110. Lc. 221.) Amea, 
dico vobifl, omnis qui relinquit domwm aut parentes vd fratrei 
awt sorores aut patrem aut matrem aut uxorem aut fihos aut 
agros propter regnum cselorum et nomen meum et propter 
evangelium, centuplum accipiet (Mr.) nunc in hoc tempore, 
domos et fratres et sorores et matres et filios et agros cum 
persecutionibus (Mt. Mr.) et in futuro vitam aeternam possi- 
dehunt. (Mr. lll. Mt^ 199. Lc. 173.) Multi autem erant 
primi novissimi et novissimi primi. [Jo. 192.] Äudiebant 
autem omnia hsec pharissei, qui erant avari, et diridebant 
iUuni. Et ait illis: Vos estis, qui iustificatis vos coram ho- 
minibus; deus autem novit corda vestra, quia quod hominibus 
altum est, abbominatum est ante deum. 

CIX. De" divite et Lazaro. 

' (Luc. XVI,19-31). 

(Lc. 196.) Herum dixit: Homo quidam erat dives etf 
induehaifuw purpwra et hyaso et epujahatur coiidie spUndide^ 
M erat quiaam mendicus nomine Laza/rus, pti iacebait ad 
iamitam eius uleerihus plenus eupiens saturarv de mici»f quae 
oadebani de mensa divitis; sed et eanes veniebant et Ungue^ 
bant ulcera eius. Factum est autem, ut moreretw mendioitö 
et portaretur ab angelis m einum Abrahae, Mortuus esi. 
autem et dives et aepultus est -in Inferno. Mevan» äutem 
oculoa sMOSf cum esset in tormenOs, videbat Abraham a longe 
et La^arum in sinu eius. M ipse elamans dixit: FaUr 
Abraham, miserere mei et mitte Jjaza/rum, nt vnUnguat e»" 
tremum digiti sui in aqtmy ut refriperet linguam meam, quia 
crucior in hac flamma! Et dixit tili Abraham: Jl^Hi, recoT'* 
dare quia recepisti bona in vita tua et Lazarus similiter 
matßt nunc aidem hdc eonsolatur, tu vero cruciaris: Et in. 
his Omnibus inter nos et vos ckaos magnum firmatum est, ut 
hi, qui volunt fkne transtre ad vos, non ■ p^^siM 'neque inde 
huc transmeare. Et ait: Bogo ergo te, pater, ut mittags in 
domum patris mei, häbeo enim quinque fratres, ut testetur 
Ulis, ne et ipsi veniant in locurhlmnc tormentotum. Et ait 
iUi Abraham: Hahent Moosen et prophttas; audiuht Ülosl 

*) discipulis. 



- 198 — ^ 

At üle dixü: Non, pater Abr<iham; sed si quis ex mortuia 
ierit ad eos, poenitentiam agent. Aitautemüli: Si Mo^^en 
et propheias non audiunty rteque, si quis ex mortuis resuir* 
rexent, credent 

CX. De villico* iafideli. 

(Luc. XVI,l— 12. XII,47-50). 

(Lc. 190.) Dicebat autem et ad discipulos snos : Homo 
quidam erat dives, qui habebat villicum, et hie diifamatug 
est apud illum, quasi dissipasset bona ipsius. Et voeavit 
iilum et ait illi: Quid hoc audio de te? redde rationem 
villicationis tuae! iam enim non poteris villicare. Ait autem 
Tillicus intra se: Quid faciam, quia dominus mens auferet 
a me villicationem? fodere non valeo, mendicare erubesco; 
scio quid faciam, ut cum amotus fuero a villicatione, recipiant 
me m domos suos. Convocatis itaque singulis debitoribus 
domini sui dicebat primo: Quantum debes domino meo? 
At ille dixit: Centum cados olei. Dixitque illi: Accipe 
eautionem tuam et sede cito, scribe quinquaginta! Deinde 
alii dixit: Tu rero quantum debes? Qui ait: Centum 




- V 

in generatione sua sunt. Et ego vobis dico: Facite vobis 

amicos de mammona iniquitatis, ut, cum defeceritis, recipiant 

V08 in SBtema tabemacula! Qui fidelis est in minimo, et in 

maiori fidelis est; et qui in modico iuiquus est, et in maiori 

iniquus est. Si ergo in iniquo niammonsB fideles non fuistis, 

quod est vestrum quis credet vobis? et si in «Ueno fideles 

non fuistis, quod vestrum est quis dabit vobis? (Lc. 159.) 

nie autem servus, qui oognovit voluntatem domini sui et non 

preeparavit et non fecit secundum voluntatem eins, vapnlabit 

multas. Qui autem non cognovit et fecit disna, plagis 

vapuiabit paucis. Omni autem, cui multum datum est, 

multum qussretur ab eo, et cui commendaverunt multum, 

plus petunt ab eo. (Lc 160. Mt. 95.) Nescitis, quia ignem 

veni mittere in terram; et quid volo nisi Ut accendetur? 

Baptismum habeo baptizari, et quomodo turbor, usque dum 

perficiatur? 

CXI. De patrefamilias qui exiit primo mane con- 
ducere mercenaries in vineam suam. 

(Matth. XX,1— 16). 

(Mt. 200.) Simile est regnum caelorum hommi patrifa^ 
milias, qui exiit primo mane conducere operarios in vineam 

*) vilico und ebenso im Folgenden vüicum, vilicaiio etc. — 



— 199 - 

8uam, Canventione autem facta cum operarieis ex denarto 
diumo misit eos in vineam suam. Et egressus circa horam 
tertiam vidü älios stantes in foro otiosos, et- Ulis dixit: 
Ite et V08 in vineam! et qtMd iustum fueritr'daho vobis, HU 
autem cUnerunt Iterum autem exiit circa sextam et nonam 
höram et fecit similiter. Circa undecimam vero exiii et 
invenit alias stantes et dieit Ulis: Quid hie statis tota 
die otiosi? Dicunt ei: Quia nemo nos conduxit. Dicit 
Ulis: Ite et vos in vineam! Cum sero autem factum esset, 
dicit dominus vineam procuratori suo: Voca operarios 
et redde illis mercedem indpiens a novissimis usque ad 
primos! Cum venissent ergo, qui circa undecimam 
horam vener ant, a^ceperunt singulos denarios, Venientes 
autem et primi arbitrati sunt, quod plus essent accepturi., 
Acceperunt autem et ipsi singulos denarios, Et accipientes 
murmurabant n contra patremfamilias dicentes: Hi no^ 
vissimi una hora fecerunt et pares illos nobis feeisti, qui 
portavimus pondus diei et aestus? At iüe respondens uni 
eorum dixit: Amice, non facio tibi iniuriam; nonne ex 
denario convenisti mecum? tolle quod tuum est vade! volo 
autem et huic novissimo dare sicut et tibi; aut non licet 
mihi quod volo facere? an oculus tuus nequam est, quia ego 
bonus fium? Sic erunt noVissimi primi et primi novissimL 
Multi sunt enim vocati, pauci aut^m electi. 

CXII. übi in domo pharisaei sanat Ihesus hy.dro- 
picum et instruit eos, qui primos accubitus in con- 

viviis eligebant. 

(Luc XIV,1-15). 

(Lc. 176.) Et factum est, ut intraret in domo.cuiusdam 
principis pharisseorum sabbato manducare panem, et ipsi 
observabant eum. Et ecce homo hydropicus erat ante illum. 
(Lc. 177. Mt. 116.) Et respondens Ihesus dixit ad legis 
peritos et pharisseos, si licet sabbato curare. At illi tacue- 
runt. Ipse vero apprebensum sanavit eum ac dimisit. Et 
Tespondens ad illos dixit: Cuius vestrum asinus aut bos in 
puteum cadet et non continuo extrahet illum die sabbati? 
Et non poterant ad hsec respondere illi. (Lc. 178.) Dicebat 
autem et ad invitatos parabolam, intendens cj^uomodo primos 
accubitus eligerint« dieens ad illos: Cum invitatus fueris ad 
nuptias, non discumbas in primo loco, ne forte honoratior 
te Sit invitatus ab eo et veniens is, qui te et illum vocavit, 
dicat tibi 'Da huic locum* et tunc incipies cum rubore no- 
vissimum locum teuere! sed cum vocatus fueris, vade, 
recumbe in novissimo loco, ut, cum venerit qui te invitavtt, 
dicat tibi: Amice, ascende superius! Tunc erit tibi gloiia 
coram simul discumbentibus, (Lc. 179. Mt. 231.) quia omnis, 



— 2i)0.— 

qui se exaltatf bumiliabitar et qui ee bumiliät^ vexaltabiiur^ 
(Lo. 180.) Dicebat autem et ei, qm «e invitayei-at« Cum . 
fficis prandium aut caesLam, noli vocare^ amioos tmoa neqae 
cognatos neque vioiiiosdivitefir ne forte 6t ipai te reiitFitexit\ 
et fiat tibi retributiol Sed cum facis coimtium, voca satt* 
peres, debiles, claudos, -ccecos ! et beatus ^risj quia nonliabeiii '. 
retribueve^ tibi, .Eetribuetitr eaim tibi in Fesüixectiooe 
ittdtDtum. Heec oum audisaet qaidam de eimul racumbeaübus» 
dixit Uli: Beatua, qai loanduQabit panem in cegno üöi. 

CXIII. Ubi Ihesus decem leprosos mundavit. 

(Job. n,13. VI,4. Vn,l-2. Luc. XVn,ll-19), 

(Jo. 20. Mt. 274. Mr. 156. Lc. 260.) * Post h«o autem 
in proximo etat pascha dies festus JudsBorum. (Lc. 201.) 
Et factum est, diim iret in Hierusalem, transiebat per mediam 
Samariam et OaHlseam. Et cum ingrederetur qooddam 
castellum, occun*«runt ei decem viri lepix>8i, qui steterunt a 
loöge et levaverunt vocem dicentes: Ibesu praeceptor, miserere 
nostri! QuOB ut vidit, diiit: Ite, ostendili vos sacerdatibus! 
Et factum est, dorn irent, mundati sunt. Unus autem ex 
illi?; ut vidit quia mundatus est, regresBus est c\im ma^a 
voce magnificans deum et cecidit in faeiem ante |>edes eius 
gratias agens. Et hie erat Samaritanus. .Respondens autem 
Ihesus dixit: Nonne decem mundati spntV et noRrem nl?i 
sunt? non est iriventuis ^ni rediret et daret gloriani deö nisi 
bie alienig^ia'? Et ait illi: Surge .et vadg, qnia fides toa 
te salvum fecit! * 

CXIV. Ubi Ihesus de passione sua discipulis suis 
iterum indicavit, et mater filiorum Zebedaei rogat 

pro filiis suis. 

(Matth. XX,17— 19. Marc X,^2-^33. Iauj. XVni,ai). 

(Lc. 282. Mt. 201. Mr. 112.) Äsmmtns autem iterum 
duodeeim mtillis: Ecce ascendiinue Stiero99lymam et eon* 
summabnntur onmia, gjuae scri^^tä sunt p&r prapketa» de fpio 
höminds, Tradetöt emm principibüs saceraotum et scribis 
et tfodent ewm genUbus et iUudetm' et flagdlabitur et <5on* 
spuetur ^t crucifigetur et die terti^ feswrget 

(Matth. XX,20-28. Marc, X.38-39. 45). 

(Mt. 202. Mr. 113.) Tuno accessit ad eum mater filiorum 
Zebedsei eum filiis suis adorans et petens aliquid ab eo. Qui* 

*) väTjok 48 et 75. — 
•*) §uttJ dixit ei, — 



— 20'1.— 

'^Iput QU .fiiud v»^ . Ait illi: Die ut sedeant hi dtto filii 
Tfkßi unuB cfd dexteram tuam et. luius ad > sinixtKam in regno- 
tyii^! RAspond^ns si»tttem Iheiaa& dixit eis: Kescitis quid 
'p6tati9:^pl^ti^ia birbero ^^ti^in, quem eao bibitorus •mim) aui 
b^tismutn ^joo egö baptia&r bapüzarif Diount ei: Pomtt'^ 
mti»m Ait illiä; Oäiiebm ^nidom meum bibetis et batiti^mum 
<140 egpo baptisor baptüabimim; üedere auttm ad de#em«i 
m^^tft et ßüuatraöi non est meum dace vobis, sed quibus' 
varatum e«t. a patre-iiikeQ. (Mt. 203^ Mr, 114. Le. 270«)' 
Jlt audieates decem indignati Susi de dnobus fratribos* 
•(|j[t. Mr. liC.) :Ibesua autem vocatit -eos ad se et ait: Soitis 
quia pnncfpea gentium' denänantur ec^rum et, qui maioree 
4B.aQt» pQte«&.t6m «xercent in eoe? Non itaerit inter yob; 
«ed quicunque voluerit inter vos maior fieri, Eiit vester mi-»' 
nister! et qui voluerit inter vos primus esse, erit vester 
servus, (Mt. 204. Mr. 115. Jo. 91.)^ sicut fiUus; Jiominis nqn 
vemi, ut ministrctretur ei, sed ut mvnistraret et äaret animam 
3uam redemptionem pro multi^. 

CXV. Tibi Ihesus^ responsum dat diceiiii sibi: , 
Domine pamoi sunt qui »alvi fiant? 

.(Lfc. Xni,23--30). 

(Lc. 170. Mt. 55.) Et ait ei quidam: Domine, ergo 
pauci sunt qui säW fiant? Ipse äntem dixit ad illos: Con- 
tendite intrare per angustam portam, quia multi, dico vobis,' 
quäerunt itttrare et non potuerunt. (Lc. 171. Mt. 60.) Cum 
^utem ihtraverit paterfamilias et clauserit ostium*, et inci- 
pietis foris stare et pulsare dieentes: Domine, aperi nobis! 
Et respondens dicet: Nescio vos unde sitis. Tunc incipietis 
-dicere: Manducavimus coram te et bibimus et in plateis 
Aostris doeui^. Et dicet vobis: NesciQ vosjun(j0 öj^tifi;. 
■«fiscedite k me omnes operarii iniquitatis! Ibi erit fietus et 
Stridor dentium, (Lc. 172.. Mt» 65.J cum videritis Abraham 
et Isaac et Jacob et omnes prophetas intrare in regnum dei, 
vos autem expelli foi*as. Et venient ab Oriente. et ocoidente 
-et aquilone et ausiro et aöcumbent iii regiio dei. (Lc. 173. 
Mt. 199. Mr. 111.) Et:ec©ö sunt üovissimi qui erunt primi, 
«t sunt primi qui ernnt novissimi. 

•.'•■■,,• ' ^ 

! ■ ' , ■ . . ■ ' 

CXVI. De Zachea public^no. 

..• ' . • . • • " ' ' ' ■ ' 

(Lu«. XIX,l-lö). 
. ■ ' • '' 

(Lc. 2250 Et ingressus perambulabat Hiericbo et ecoe 

^r nomiue 25^oheus et hk ^mt princep« publicaöorum ei 



"») hoBtmm, 



- 202 — 

ipse dives. Et qoerebat videre Ihesum, quis esset, et non 
poterat {{rsB turba, quia statu ra pussillus erat. Et procurreiu 
asoendit in arborem sioomorum, quia inde erat transitunw. 
Et cum venisset ad locom, suspiciens Ihesiis vidit illum et dixit 
ad eum: Zaehee, festinans descende, quia hodie in domo 
toa oportet me manere! Et festinans descendit et excepit 
illum gaudens. Et cum viderent, omnes murmuiabant di- 
centes, quia ad hominem peccatorem divertkset. Stans 
autem Zachjeus dixit ad dominum: Ecce dimidium bonorum 
meorum, domine. do pauperibus, et si quid aliquem defrau- 
davi, reddo quadruplum. Ait Ihesns aa eum : Quia hodie 
Salus domui nuic facta est eo, qxtod et ipse filius sit Abrah» ; 
[Lc. 226.] yenit enim filius hommis quserere et salvum facere, 
quod perierat., 

* ■ • 

CXVII. Ubi Ihesus iterum duos caecos curavit, 

(Matth. XX,29~34. Marc. X,46-47. Luc. XVin,43). 

(Mt. 205. Mr. 116. Lc. 224.) Et egredientibus ilüs ab 
Hiericho, secuta est eum turha multa. Et ecce duo caed, 
ex (]^uibus erat Bartimeus filius Thimei, sedentes secus viam 
audierunt quia Ihesus Nazarenus transiret. Et clamaverunt 
dicentes: JDomine, miserere nostri, fiU David! Turha autem 
incre^dbat eos, ut tacerent. Ät Uli fnagis clamahant dicentes: 
Domine f miserere nostri, fili David! Et stetit. Ihesus et vo- 
cavit eos et ait: Quid vultis ut faeiam vobis? Dicunt Uli: 
Domine, ut aperiantur oculi nostri. Misertus autem eorum 
Ihesus tetigit oculos. eorum et confestim viderunt et secuti 
sunt eum magnificantes dominum. Et omnis plebs ut vidit^ 
dedit laudem deo, 

CXVin. übi Ihesus asinum sedens Hierosolimam 

ingreditur. 

(Mt. XXI,l-9. Mr. XI, 3. 6-7. Luc. XIX,30-^31. 33-44. Jolu 

XII,12— 13. 15-16). 

(Mt. 206. Mr. 117. Lc 232.] Et cum appropihquassent 
Hierosolymis et venissent Bethiage ad montem Oliveti, tunc 
Ihesus misit duos discipulos dioens eis: Ite in castellum, 
quod contra vos est! et statim invenietis asinam alligatam 
et pullum cum ea alligatum , cui nemo uuquam hominum 
sedit. Solvite illum et adducite eum mihi! et si quis vobis 
aliquid dixerit, dicite ei, quia dominus operam eins desiderat! 
et confestim dimittet eos. (Mt. 208. Mr. 118. Lc. 233.) 
Euntes autem discipuli fecerunt, sicut prsecepit illis Ihesus. 
Solventibus autem illis, dixerunt domini eins ad illos: Quid 



- 203 — 

solviÜB pullam? Uli dixerant; Qaia domino neceasarius 
est Et dimiserunt «is. Et duxerunt puUmn ad Ihesum et 
iaetantes yestimeBta soa supra pnllum et eum desuper sedere 
fecerunt. (Mt. 207. Jo. 101.) Hoc aatem factum est, at 
impleretm* quod dictum est per prophetam dicentem : Didte 
filise Sion, ecce rex tuus venit tioi mansuetus sedens super 
puUum asinas. subiugalis! (Jo. 102.) Heec non cognovenint 
discipuli eios primum; sed 4uando ^lonficatus est Ihesus, tunc 
recordati sunt, quia hsec eraut scripta de eo et hsBC fecerunt 
ei. (Mt. 208. Mr. 118. Lc. 233.) Euute aiitem illo multi 
mbsternebant vesttTnenta sua in via; alii autem caedebant* 
ramos de arboribus et sternebant in via. (Lc. 234. Mt. 209. 
^r. 119. Jo. 100.) Et cum appropinquaret iam ad descen- 
8um montis Oliveti, coeperunt omnes turbse descendentium 
gaudentes laudare deum voce maana. Turbae autem. quae 
praecedebant et quae sequebantur, clamabant dicentes: Ösanna 
filio David! benedictus qui venit rex in nomine domini et 
gloria in excelsis! Benedi ctum qupd venit regnum patris 
nostri** David! osanna in excelsis! (Jo.) In crastinum autem 
turba niulta, quse venerat ad diem festum, cum audissent, 
quia venit Ihesus Hierosolymäm, acceperunt ramos palmarum 
et processerunt obviam ei et clamabant: Osanna, benedictus 
qui venit in nomine dei rex Israhei! (Lc. 235. Mt. 213.) 
Et quidam pharisaeorum de turbis dixerunt ad illum : Ma* 
gister, increpa discipulos tuos! Quibus ipse ait: JDico vobis 
quia si hi tacebunt, lapides damahunt (Lc. 236.) Et ut 
appropinquavit videns civitatem flevit super illam dicens: 
Quia si cognovisses et tu et quidem in hac die tua, qusß ad 
pacem tibi, nunc autem abscondita sunt ab oculis tuis« quia 
venient dies in te et circumdabunt te inimici tui valto et 
coangustahunt te undique et ad terram prosternent te et filios 
tuos, qui in te sunt. (Lc. 237. Mt. 242. Mr. 137.) Et non 
relinquent in te lapidem »uper lapidem, eo quod non cogno^ 
veris tempus visitationis tuae, 

CXIX. Ubi Ihesus eiecit de templo ementes et 
vendentes et dat responsum pharisseis. 

(Matth."xXI,10-13. Marc. XI,16— 17. Job. 11,15-17). 

(Mt. 210.) Et cum intrasset Hierosolymäm, commota est 
universa civitas dicens: Quis est hie? Populi autem dicebant: 
Hie est Ihesus propheta a Nazareth Galilaea^. (Mt. 211. 
Mr. 121. Lc. 238. Jo. 21.^ Et intravit Ihesus in templum, 
et cum fecisset quasi flagellum de funiculis, eiciebat omne9 

*) cedebant, — 
•*) nostris, — 



--204 — 

imidmdesst ementes in teoiplffi 'iem» oaoqme et bd^v^» ^ metisc» 
immmuhrwrum, e^Mid«| a^» et «alhMras ^veiid^trtiai!! eolojiibM 
evevtit et dieit eis: (So- ) Aufevte ista iiiile «t holite ineeve 
tdosnum p«ti^ mei doinum nogotiiitioni»! (lii» Mr.) Skriptum 
mlz Domusmea donmi oratümis •voeäbUur rnnmlMtö ^geiiti*- 
bns'; V08 €iutem fedstü iUam spiluneam kt^enum, ^Mi^ fii 
iian MtnehAt, nt ^uisquam tKtnsferf et ^fss - pei? xempluttu 
(Jo. 22.) Eecordarti vero su&t disoipuii dtts, quia senatum 
est: Zelus dolnu9 tu» ooifiedit me. 

(Matth. XXI,l4--i6. Joli.Hl8-^l). 

1 "(Ut. 212.) i7i acce&serunt ad cum caeci et. clauäi in 
iemplo et sanavit eos. (Mt. 21S. Lc. 235.) Videntea äütem 
principes sacerdotum et scribse mirabilia, quae fecit, et pueros 
olamautes in templö et dicentes !Osaiina filio Davide indi« 
gnati sunt et dixenint ei: Audis quid isti dicant? Ihesusf 
autem dicit eis : Vos nunquam legistis , qiiia ex ore infan- 
tium et lactantium perfecisti laudem? (Jo. 23. Mt. 16L 
Mr. 77.) Responderunt ergo Judsei et iixerunt ei: Quod 
Signum ostendis nobis, quia hsec faeis ? (Jo. 24.) Respondit 
Ciesus et dixit eis: Solrite templum hoc! et in tribus diebus 
excitabo illud. Dixerunt ergo Judfiei: Quadraginta et «ex 
anuis sedlficatum est templum hoc, et tu tribus diebus exci- 
täbjs iUud? nie äutem dicebat de templo corporis suL 

GXX. übi Iheßus praetiilit ceteris vidüäm propter 
duo aera minuta, adiungens .pärabolam de pkariseeo 

et publmno contra, eos qui »e e]|:toUuixt^ . . 

" . . .\ - . 

-V . (ikuc. xiXi^, Maiü 

(Lc. 247. Mr. 136.) Respiciens (mtemvidii-eos qtn 
mittebant munera sua in gazophüacium divites, Vidit autem 
et. qua^dam vidiuam jpawber&oZam mUtepieiiin ' c^fa rrUntftO' 
düo, quod est qua&raiis. £!t convÖcam äis'cipidos süos ' äü 
Ulis: Vere dica vo^iSj.^uiß vidua kaee. pw/iper \^lm qtuim 
omnes misU; nam ömnes hi ex äbundanttä siH nitserunt in 
munera dei; haec aidem ex eo, quoddee$t. ilU,* totum victj*m 
suum quem habUH misit ' . - - 

. (Luc, XVIII^-);4). .'../ ''' :'\ , , 

' -(Lc« ^14.) Bixit autem et ad quosdam , qui ' in so con-- 
Mebant tanquam iusti et aspernabanrtur cseleros, parabölani' 
istam : Duo hömines ascenderunt in templum, üt örarent,^ 
imus pharisseus et alter publicanus. Pharisseus v^xas hasc 

*) deest iK«. 



,4pu4 se «ndMt; Deo«, gnati»* «^0 ÜH, qBift non sunt dant 
ueteri homilfuqi, ra^lotes, iniugti, adulJ:^, velut- etiam hnj 
^ublictmual ieiuoo bie in eabbato, 4eeiiiia« da oninhnn qaäi 
PO»ai<leo. Etr publiamus a Lon^fe »tana Qolebat nee ociiIob 
od ctBlum levars, eed peroutieli^t ^ectua suum dieeDi : . Dem, 
pcopitius «atQ mihi p«c«tttoriI Dico vobisE Deseendit htc 
iiutifieatus in domum auiua ab ilb, (Lc 215. Ui 2S1.) qüi« 
opuÜB, gui 86 exalt&t, humiliabitor et, qni se luimiUftt, 
sialtabiciu'. 

l(Matth. XXI,17. Marc. XI.ll. Luc. IX,H). 

(Mt 214, Mr. 120.} Et relictis Ulis, cum iam vespera 
$sset bom; .tibäiti foras estira.' ciyitatem in Betbaniaui < Ibt^UK 
maiiBit. (Mt. 160. Mr. 76.) Et sciena turba, quoä eziit extra 
civitatem, secuti sunt euni,.etBuaeipieiis eos, quibus necessariA 
erat cnra, sanabat. 



CXXI. De Nichodemo qni veüit ad üeaurn 
aocte. 

(Job. ni.i— 21. vn,53.. vni,i-2}. 

. . (Jp, 24.) Erat auUas homo ei; pharisteis Hicödenm» no» 
mine jrincepg JudffiOTUm. Hie venit ad eum nocte et tlix^ 
eil I^bbi, scimuB quia a deo venisti ma^iet«!; nemo enim 
potest luec signa favare, qme tu facia, ni^i fuerit deua. eum 
eo. Beepondit Ih^ua etdi^t ei: Auen amen dioo tibi, 
niiti qpis natua foerit deouo, noü potest ridera regniim daL 
Qiuit ad eum Nicodemus: Quomodo potest homo nasd, cum 
leaex sifi' Nunquid potent in ventreia matria eute iterato 
introire et uaspii' Begpondit Ibeaus: Amen amen dico. tibi, 
niai quia renatus fuerit ex aqua et xpiritu aancto, non potest 
introire in regnum dci. Quod natum eat ex came, cavo est, 
et q«od ^pfttttla fl^t ^1, äfiiot«, apia^t»^ eeti. ' Nofl inüeriatquia 
diu tibi: Oportet vos naaci denno. Spiritus ubi vult epirat 
et vocem eiuB audia, aed noü «da unde veniat aut quo vadat. 
Sic est omnia <|ui oatus eat ex spiritn. BeHpondit Nicodemua 
et dix^ ei;i Quomodci poeaunt fatec 4eri?- Beapondit Iheana 
et dixit eiV Tu es magister in larahel et h(ec ignoras'i' Amen 



— 206 — 

in eum, non iudicatur; qui autem non credit, iam iudicatus est, 
quia non credidit in nomine nnigeniti filii dei. Hoc est antem 
iadidnn), qnodlux venit in mundum et dilexernnt homines ma- 
gis tenebras quam lucem ; etant enim eonim mala opera. Omnis 
enim, qni mala agit, odit Incem et non venit ad lueem, nt 
non arguantnr opera eitus; qni antem facit veritatem, venit 
aA lucem, ut manifestentur eins opera, quia in deo sunt 
facta. (Jo. 86.) Et reversi Bunt unu9qni8(|ne in dorn um suam. 
Ihesus autem perrexit in montem Oliveti et diluculo iterum 
venit in templum, et omnis popülu8 venit ad eum. Et sedens 
docebat eos, 

CXXII. De muUere a Judseis in adulterio depre- 

hensa. 

(Joh. VIIL3— 11). 

(Jo.) Adducunt autem scribae et pharisaei mulierem in 
adulterto deprehensam et statuerunt eam in medio et dixerunt 
ei: Magister, haec mulier modo deprehensa est in adulterio; 
in lege autem Moyses mandavit nobis huismodi lapidare. Tu 
ergo quid dicis? Ha^c autem dicebant temptantes eum, ut 
possent accusare eum. Ihesus autem inclinans se deorsum 
digito scril)ebat in terra. Cum autem persevemrent interro- 
gantes eum, erexit se et dixit eist Qui sine peccato est 
vestrum, primus in illam lapidem mittat! Et iterum se in- 
clinans scribebat in terra. Audientes autem unus post unum 
exiebant incipientes a seoiozibuS; et remansit solus et mülier 
in medio sians. Erigens autem se Ihesus dixit ei: Mulier, 
ubi sunt qui te accusabant? nemo te condemnavit? Quae 
dixit: Nemo, domine. Dixit autem Ihesus: Nee ego te 
eondemnabo; vade et amplius iam noli peccare! 

GXXIII. Ubi Ihesus maledixit ficalneam et 

aruit. 

(Matth. XXI,18-21, Mai-c. XI,13. 19-22. 24-25. 

^ Luc XVII,5). 

(Mt. 214. Mr. 120.) Mane autem revertens in civitatem 
esuriit, et videns fici arborem unam secus viam, venit ad 
eam et nihil invenit in ea nisi folia tantura. (Mr.), Nondnm 
enim erat tempus ficorum. (Mt.) Et ait illi: Nunqnam ex 
te fructus nascatnr in sempitemum ! Et arefacta est continuo 
ficulnea, et videntes discipnli mirati sunt dicentes: Quo- 
modo continuo aruit? (Mr. 123.) Et cum vespera facta 
esset, egrediebatur de civitate. Et cum mane transirent 



— 207 ^ 

viderunt ficum aridam factam a radicibus, et recordatus 
Petrus dicit ei: Rabbi, ecce ficus, cui maledixisti, arait. 
(Mt. 215. Mr. 124.) Bespondens autem Ihesus ait eis: Habete 
ndem dei! Am^i dico vobis, si habueritis fidem et non 
hsBsitaveritis in corde, non solum de ficulnea facietis, sed et 
si monti huic dixeritis 'Tolle te et iacta te in mare^ fiet. 
(Lc. 200. Mt. 175.) Et dixerunt ei apostoli: Domine, adauge 
nobis fidem! Et dixit Ihesus: (Mr. 125. Mt. 216. Jo. 150 
et 187.) Onmia qusecunque orautes peUtis, credite quia ac- 
cipietis et veniet yobis! Et cum säibitis ad orandum, di- 
mittite, si quid habetis adversus aliquem, ut et pater yester 
qui in cselis est dimittat vobis peccata vestra. 

CXXIV. Tibi Ihesus dieit parabolam ad discipulos 
propter orandi instantiam de indice duro et 

vidua. 

(Luc. xvm,i-8). 

(Lc. 214.) Dicebat autem et parabolam ad illos, quo- 
niam oportet semper orare et non deficere, dicens: Judex 
quidam erat in quadam civitate, qui deum non timelmt et 
nominem non verebatur. Vidua autem c[U8edam erat in civi- 
tate illa et yeniebat ad eum dicens: Vindica me de adver- 
sario meo! Et nolebat j>er multum tempus. Post bsec 
autem dixit intra se: Etsi deum non timeo nee hominem 
revereor, tamen, c[uia molesta est mihi hsBC vidua, vindicabo 
illam, ne in novissimo veniet et sugillet me. Ait autem 
dominus: Audite quid iudex iniquitatis dicit! deus autem 
non faciet vindictam electorum suorum clamantium die ac 
nocte et patientiam habebit in illis? Dico vobisj quia cito 
faciet vindictam illorum. Yerumtamen filiua hominis veniens, 
putas, in veniet fidem in terra? 

CXX V. übi Ihesus interrogatur a principibus 

sacerdotum, in qua potestate haec facis, adiungeus 

parabolam de duobus filiis in vineam missis. 

(Matth. XXI, 23-32. Luc. XX,1). 

(Mt. 217. Mr. 127.. Lc 240.) Et cum venisset in templnm, 
factum est docente illo popalum et evangelizante, accesserunt 
ad eum principes sacerdotum et neniores populi dicentes: 
In qua potestate hase facis? et quis est qui dedit tibi hanc 
potestatem? Bespondens Ihesus dixit illis: Interrogo tos 
et ego unum sermonem, quem si dixeritis mihi, et ego vobis 



— 208 — 

dicämv in qua potcstaite hsdc facid; Bä>Dtidmtim Johannii»- 
unde ^ut? e onlo tai ex hommibus? At illi'cogitabant izri^r 

' 86 'dicenties j Si dixerimü» e cgbIo^ dixset nebis: Quaire non 
«vedidistiB illi'i^ 8v auten dixeifimus er hdioiiiibus, timettifLB 
tuarbam; OBtnes enha habent Johaniiem siout pTophetMti- 

, Ek re8pcaideikte8.Dife8u dit«rutit: N^scirnttGt. Ait ulis et iplie:. 
'IK^ee ego dico vobis» in qua potefitate'hseoiPaeiah!« (Mt. 21^.) 

''Qliid'autekh tx^bis Videttir? Homo habebat duö» fiHos el 
accedens ad primum dixit : Pili, vade hodie^ o|]fe^i'e in Tinea 

-meai = lUe auiem respondons ait: Ncdo. Postea autem poeni- 
tentia motus abtit. Aeceden« awbem ad aHertnü dxit simi— 
liter. At ille tespondens ait: Eb^ doiMne! ei; non ivit. 
Quis e duobus fecit voluntatem patris? Dicunt: Primus. 
Dicit illis Ihesus: AmexL dico vobis. quia pubUcaniet m/er^- 
triCBB praecedent' vos in- regne dei. Yenit ^hiin ad vös Jo- 
hannes in Tia ia^;(fiti8e. et nqn cre^<^tis' ei> wMieam. lautem 
et meretrices crediderunt ei. Vos autem videntes laec poe- 
nitentiam habuistis postea^.ui: crederetis ei. 

CXXVI. Parabolam * de patrefamiliß,s qui yineam 

suam löcavit affricölis. 

";, , (Mattii. XXIi33-46: XXn,i), . . . ~ 

(Mt. 219; Mn 128. 'Lc. 241,) ' Aliam parabolam audite!. 

'Höirio erat päterfaonilias, qui plkntavit vineam et sepem 

"ciireümdedit ei et fodit tn ea torculär et sediÖcavit turrim 
•et'locavrt eam. agricolis et peregre. ^rofectua est. Cum autem 

'tetiipuÄ fruciuum appropinquasset, misit servos. suos ad agii- 
Oplfts , üt acciperent fructus" erds. Et . agricolae apprehensis 

'servis eius aliuin ceciderunt, alium occiderunt, .alium vero^ 

.^pidavertmt; ■ (Mt.) "Iterüm misitalios servos . plures priori- 
bus et fecerunt iliis similitet". ' Novissime autem ' misit äd 
eos filium suum dicens: Forsitan verebuntur filium meum. 
Agricolse autem videptes filium dixerunt dntira sec IJic^ est 
hsßrelSj-'v'enite, occidämuseum ! et habebimuö haereditäxem eius. 
BJ:,a^prBhen8ji;ni^euip. eaec^*unt cstm. vi^ieam et oi^ffi^epmi.. 

'Cum ergö'venerit doniinus vineae,' quid faciet colonis illis? 
AiuQt>.iV<i} Ma^ßi male peiifcbet' et yiaieam loeabit'aliU:affri- 
colis, qui reddant ei fructum temporibus suis. Dicit illis 
Ihesus: Nunquai^ le^^tia in scr^pturis 'Lapidem quem re- 
probaverunt'sedificarites, hl'c factus est in capufc^ anguli; a 

.äeoMitto: factum est itfind^et efii' mirabile in ocuTls itostris'?^ 
(M/k«) Ideo dieo^obis,' qina atvferetur a vobiif i^egnnm' d^f 

: eii 4abitur 'g&^ii fadienti f motus eixis. (Mt Lei) . Ottittis <ffd 
•eeoiderit supev lapidem istüm; eonfringetur; «opet 'qu«in 
autem ceciderit« conterei enm. (Mt. 220. Mr. 129^. Le. "242. 

.JOw >880 £t eum «^diesent ^rmeipea saeerdoiuwir et phari^susi 



— 209 — 

parabolas eitis, cognovenint quod de ipsis dieeret, et quae-' 
rentes cum tenere timiierunt turhas, qttaniam sicut prophetam 
tum habehant (Mt. 221. Lc. 181.) Et respondens Ihesus 
dixit iterum im parabolis eis dioens: 

CXXVII. Simile est regnum csBlorum homini regi 

qai fecit nuptias filio suo. 

(Matth. XXIT,2— 14. Lc Xir,16— 24). 

(Mt. Lc.) Simile factum est regnum caelorum homini 
regi, qui fecit nuptias filio suo (Lc.) et voeavit plures. Et 
hora censB misit servos suos vocare inyitatos ad nuptias, et 
nolebant venire (Lc.) et coeperunt simul omnes excusare. 
(Lc.^ Primus dixit ei: Villam emi et necesse habeo exire 
et videre illam; rogo te, habe me excusatum! Et alter dixit: 
Juga boum emi quinc^ue et eo probare illa; rogo te, habe 
me excusatum! Et alius dixit: üxorem duxi et ideo non 

Bossum venire. (Mt.) Et iterum misit alios servos dicens: 
dcite invitatis, ecce prandium meum paravi, tauri mei et 
altilia occisa et omnia parata; venite ad nuptias! Uli autein 
neglexerunt et abierunt, alius in villam suam, alius vero ad 
negotiationem suam; reliqui vero tenuerunt servos eins et 
contumelia affectos occiderunt. Bex autem cum audisset, 
ii*atus est et missis exercitibus suis perdidit homicidas illos 
et civitatem illorum succendit. Tunc ait servis suis: NuptisB 
quidem paratse sunt, sed C[ui invitati erant , non fuerunt 
digni. Ite ergo ad exitus viamm (Lc.) in plateas et vicos 
et civitates , et quoscunque inveneritis pauperes ac debiles 
et caBcos et clodos , (Mt.) vocate ad nuptias ! (Lc.) Et ait 
servus: Factum est, domine, ut imperasti, et adhuc locus 
est. Et ait dominus servo : Exi in vias et sepes et compelle 
intrare, ut impleatur domus ^lea! pico autem vobis, quia 
nemo virorum illorum, qui vpcati sunt, gustabit csenam 
meam. (Mt.) Et e^ressi sunt servi eius in vias, congrega- 
verunt omnes quos invenerunt bonos et malos, et implet» 
sunt nuptiBB discumbentium. (Mt. 222.) Jntravit autem rex, 
ut videret discumbentes, et vioit ibi hominem non vestitum 
veste nuptiali, et ait illi: Amice, ^uomodo huc intrasti non 
habens vestem nuptialem? Tunc dixit rex ministris : Ligatis 
pedibus eins et manibus mittite eum in tenebras exteriores l 
ibi erit fletus et Stridor dentium. Multi enim sunt vocati, 
pauci vero electi. 

CXXVIII. Ubi pharisaei mittunt ad Ihesum dola 
interrogantes, si licet tributum dare Caesari. 

(Matth. XXII,15-22). 

(Mt. 223. Mr. 130. Lc. 243.) Tunc dbeuntes pharisaei* 
consilium inierunt, ut caperent eum in sermone, et mittunt 

14 



— 210 ^ 

et diseiptdoa auoe ctm Hetodianis dicentes: Ma^isUr, scmms 
quid verax es et viam dei in eeritate doce» et non est tibi 
cura de aliquo; non enim respicis personam luminum. Die 
ergo nohis, quid tibi videatur! licet censum dari Gctescari an 
non? Cognita autem Ihesus nequitia eorum ait: Quid me 
temptatis, hypocritae? ostendite mihi namisma eenaus! At 
Uli optulerunt ei denarium. Et ait Ulis Ihesus: Cuius est 
imago haec et supraacrip^? Dicunt ei: Caesaris. Tune 
ait Ulis: Beddite ergo quae sunt Caesaris Caesari et qime 
sunt dei deol Et audientes mirati sunt et relicto eo 
abierunt. 



CXXIX. De Saducaeis qui dicunt non esse resur- 
rectionem et interrogant de septem fratribus qui 

nnam uxorem habuemnt. 

(Matth. XXII,23— 25. 27-31. 33. Luc. XX,30-31. 33-39. 

Marc XII,26— 27). 

Qlt. Mr. Lc.) In illo die accesserunt ad eum Saducaei, 
qni dicunt non esse resurrectionem, et interrogavetunt eum 
oicentes: Magister, Moyses dixit, si quis mortuus fuerit non 
habens filios, ut ducat frater eins uxorem illius et suscitet 
semen fratri sno. Erant autem apud nos septem fratres et 
primus uxore ducta defunctus est et non habens semen re- 
liquit uxorem suam fratri suo. Similiter secundus mortuus 
est sine filio et tertius accepit illam et omnes septem et non 
reliquerunt semen. Novissime autem omnium et mulier de- 
functa est. In resurrectione ergo cuius eorum erit uxor? 
omnes enim habuerunt eam. Et ait illis Ihesus: Erratis 
nescientes scrinturas neque virtutein dei. Filii seculi huius 
nubunt et traduntur ad nuptias; illi autem qui digni babe- 
buntur seculo illo et resurrectione ex mortuis, neque nubent 
neque ducunt uxores: neque enim ultra mori poterunt, sed 
sunt sicut angeli dei in csbIo et filii sunt dei, cum sint filii 
resurrectionis. Quia vero resurgant mortui, non legistis in 
libro Moysi super rubum, quia dictum est a domino, quo- 
modo dixerit itli deus: Ego sum deus Abraham, deus Isaac, 
deus Jacob. Non est deus mortuorum, sed vivorum : omnes 
enim vivunt ei. (Mr.) Vos ergo multum erratis. Et au- 
dientes turbfiB mirabantnr in doctrina eius. (Lc) Bespon- 
dentes autem quidam scribarum dixerunt: Magister, bene 
dixistL 



— 211 - 

CXXX. übi sciiba inierrogat Ihesum,^ quod man«* 
datum maximum est in lege. 

(Matth. XXII,34~40.. Marc. Xn,28-30. 32—34. Ii«c X,28). 

' (Mt. 224. Mr. 131.) PhariscBi autem audientes, qnia 
silcntium imposuisset SaducseiB, couvenerunt in unurn. (Mi. 
Mr.) Et accessit unus de scribis leffis doctor texnptans eum 
et dicens : MagiBter, quod est manoatum magnum in lege ? 
Ait yilli Ihesus : Primam omnium mandatum est : Audi 
Israhel! dominus deos noster deus unus^eat et diliges domi» 
num deum tuum ex toto corde et ex tota anima tua et ex 
tota mente tua. Sesundum autem simile est huic: Diliges 
proximum tuum sicut t« ipsum. In bis duobus mandatis 
universa lex pendet et propbetee. (Mr. 132.) Et ait illi 
scriba: ßene» magister, in veritate^ dixisti, quia unus est et 
non est alius praeter eum et ut diligatur ex toto corde et ex 
toto intellectu et ex tota anima et ex tota fortitudine; et 
diligere proximum tanquam se ipsum maius est omnibus 
bolocaustomatibus et sacrificiis. (Mr. 133. Mt 22ö. Lc. 244.) 
Ihesus autem videns, quod sapienter respondisset, dixit illi : 
Non es longe a regno dei; (Lc. 121. Mt. 193. Mr. 107.) 
recte respondisti; hoc fac ! et vives. 

(Luc. IX,29-37). 

(Lc. 122.) nie autem volens iustificare se ipsum, dixit 
ad Ihesum; Et quis est maus proximus? Suspiciens autem 
Ihesus dixit: Homo quidam desceudebat ab Hierusalem in 
Hiericho et incidit in latrones, (][ui etiam despoliaverunt eum 
et plagis iiupositis abievunt semivivo relicto. Accidit autem, 
ut sacerdos quidam deacenderet eadem via et viso illo prse- 
terivit. Similiter et Levita, cum esset secus locum et videret 
eum, transiit. Samaiitaniis autem quidam tmnsiens venit 
secus eum et videns eum misericordia motus est, et appropin- 
^uans alli^avit vulnera eius iufundebs oleum et vinum, et 
imponeos illum in iumentum suum duxit in stabulum et 
cumm eius egit. Et altera die protulit duos denarios et dedit 
stabulario et ait: Curam illius habe! et quodcunque super- 
erogaveris, ego cum rediero, reddam tibi. ^ Quis horum tnum 
videtur tibi proximus fuisse illi, qui incidit in latrones? At 
ille dixit: Qui fecit misencoiHliam in illum. Et ait illi 
Ihesus: Vade et tu, fac similiter! . 

CXXXI. Ubi docente Ihesti in templo miaerunt 
pharisflei eum comprehendere. 

(Luc. XIX,47-48. Job. VIi;32-43. 45-52). 

(Lc 239. Mt 220. Mr. 122. Jo. 85.) Et erat docen$ 
cotidii in Umplo. Frincipes autem saoerdotum et seribae ^ 

14* 



— 212 — 

prineipea plehia quaerehani illum perdere et non inveniebant, 
quid facerent Uli. Omnis enim populus susfensus erat au- 
aiens illum. (Jo. 78.) Audierunt pharissei turbam mur- 
murantem de illo hsec. (Jo. 79. Mt. 300. Mr. 181. Lc. 285.) 
Et miflerunt principes et pharissBi ministros, ut appreben- 
derent eum. (Jo. oO.) Dixit ergo Iheaus: Adhuc modicum 
tempus Yobiscam sum et vado ad eum, qui misit me. (Jo. 
81.1 Quseritis me et non invenietisi et ubi ego sum, non 
potestis venire. Dixerunt ergo Judssi ad se ipso^: Quo hie 
iturus est, quia non inveniemus eum ? nunquid in dispersio- 
nem gentium iturus est et docturus gentes? Quis est hie 
sermo quem dixit 'Quseritis me et non invenietis et ubi sum 
ego, non potestis venire'? In novissimo autem die magno 
festivitatis sUü^at Ihesus et cUimahat dicens: Qui attit, veniat 
ad me et hibat! qui credit in me, sicut dixit seripturtt, flu- 
mina de venire eius fluent aquae vivae^ Hoc autem diocit de 
apiritu, quem accepturi erant credentes in eum. Non enim 
erat spintus datus, quia Ihesus nondum fuerat fflorificatus. 
(Jo. 82. Mt. 120.) i)x illa ergo turha, cum audissent hos 
sermones eius, dicebant: Hie est vere propheta. Alii dice- 
hant: Hie est Christus. Üo. 83. Mt. 5.) Quidam autem 
dicebant: Nunquid a Galilsea Christus yenit? nonne scrip* 
tura dieit, quia ex semine David et de Bethleem castelio, 
ubi erat David, venit Christus? (Jo. 84.) Dissensio itaque 
facta est in turha propter eum. (Jo. 86.) Venerunt ergo 
ministri ad pontifices et pharisseos et dixerunt eis illi: Quare 
non adduxistis eum? Responderunt ministri: Nunquam sie 
locutus est homo sicut hic homo. Responderunt ergo eis 
pharissel: Nunquid et vos seducti estis? nunquid aJiquis ex 
principibus credidit in eum aut ex pharisaeis? sed turba 
nseCy qusB non novit legem, maledicti sunt. Dicit Nicodemus 
ad eos, ille qui venit Sd. eum nocte, qui unus erat ex i^sis: 
Nunquid lex nostra iudicat hominem, nisi audierit ab ipso 
prius et co^overit quid faciat? Responderunt et dixerunt 
ei: Nunquid et tu Galilaeus es? scrufeire et vide, quia pro 
pheta a GalilaBa non surgit! 

CXXXn. ühi Ihesus interrögat pharisaeos, cuius 

filius est Christus. 

(Matth. XXn,41— 46. Lua XX,42). 

(Mt. 225. Mr. 134^ Lc. 245.) Congre^atis autem pha- 
risfl&is interrogavit eps Ihesus dicens : Quid vobis videtur de 
Chi'isto, cuius filius est? Dicunt ei: David. Ait illis: Quo- 
modo ergo David in libro psalmorum vocat eum dominum 
dicens 'Dixit dominus domino nibo, sede a dextris meis, donec 

Sonam iuilnicos tuos scamellüm pedum tuorüm*? (Mt. 226. 
[r. 183. Lc. 244.)' Si* ergo David in spiri tu vocat eum do- 



— 2iä — 

irnnum, quomodo filius eius est? Et nemo poterat respondere 
ei verbum neque ausus f ait quisquam ex ilia die eum amplius 
interrogare. 



CXXXin. übi Ihesas docet: Ego sum lux 

mundi. 

(Joh. VIII,12-20. 22-59). 

(Jo. 86.) Herum ergo locutus est eis Ihesas: Ego sum 
lux mundi; qüi sequitur me, non ambulabit in tesebris, sed 
habebit lueem vitse. Dixerunt ergo pharis^i: Tu de te 
ipso testimonium perbibes; testimonium tuum non est verum. 
Bespondit Ibcsus et dixit eis: Et si ego testimonium per- 
hibeo de me ipso, verum est testimonium meum, quia scio 
unde veni et quo vado. Yos autem nescitis, unde venio aut 
quo vado. Yos secundum camem iudicatis; ego non iudico 
quenquam; et si iudieo ego, iudicium meum verum est, quia 
solus non sum, sed ego et qui misit me pater. Et in lege 
vestra scriptum est: Duorum hominum testimonium verum 
est. Ego sum qui testimonium perbibeo de me ipso et testi- 
monium perbibet de me qui misit me pater. Dicebant ergo 
^: Ubi est pater tuus? (Jo. 87. Mt. 112. Lc. 119.) Re- 
spondit Ihesus: Neque me scitis neque patrem meum. Si 
me sciretis, forsitan et patrem meum sciretis. (Jo. 89.) Ego 
vado et quseritis me et in peccato vestro moriemini. Quo 
ego vado, vos non potestis venire. Dicebant ergo Judiei: 
Nunquid interficiet semetipsum, quia dicit *Quo ego vado, 
vos non potestis venire' ? Et dicebat eis: Vos de. deorsum 
estis, ego de supernis sum ; vos de mundo hoc estis, ego non 
sum de hoc mundo. Dixi ergo vobis, <][uia moriemini in 
peccatis vestris. Si enim non credideritis, quia ego sum, 
moriemini in peccato vestro. Dicebant ergo ei: Tu quis 
es? Dixit eis Ihesus: Principium, quia 'et loquor vobis. 
Multa habeo de vobis loqui et iudicare ; sed qui misit me 
verax est et ego, qusß audivi ab eo, hsec loquor in mundo. 
Et non cognoverunt, quia patrem eius dicebat deum. Dixit 
ergo eis Qiesus: Cum exaltaveritis filium hominis, tunc 
eognoscetis quia ego sum et a me ipso facio nihil,, sed sicut 
docuit me pater, hBC loquor et qui me misit mecum est: 
non relinquit me solum, quia ego, qusBplacita sunt ei, facio 
semper. Hsöc illo loquente multi crediderunt in eum. Dice- 
bat ergo Ihesus ad eos qui crediderunt ei Judseos: Si vos 
manseritis in sermone meo, vere discipuli mei eritis et eo- 
gnoscetis veritatem et veritas liberabit vos. Responderunt 
ei: Semen Abrahae sumus et nemini servimus unquam; 
quomodo tu dicis, liberi eritis? Respondit eis Ihesus: Amen 



— 214 — 

Bmen dioo Tabu, qida ornnis, qni fecit peecatmn, servns est 
peecati ; servus antem non manet in domo in »tema», filios 
manet in eetemum. Si ergo filius vos liberaverit, vere liberi 
eritis. Scio quia fiHi Abrahee estis, sed (|U88ntis me interfi- 
cere, quia sermo mens non capit in vobis. Ego quod vidi 
apud patrem loquor, et vos qusB vidistis apud patrem veetrum 
facitis. Responderunt et dixerunt ei: Pater noster Abraham 
est. Dicit eis Ihesiis: Filii Abraham estis? opera Abrah» 
facite! nunc autem quseritis me interficere, hominem, qui 
yeritatem vobis locutus sum, quam audivi a deo. Hoc Abra- 
ham non fecit. Vos üacitis opera patris vestri. Dixerunt ita- 
que ei: Nos ex fomicatione non sumus nati; unum patrem 
habemus deum. Dixit ergo eis Ihesns: Si deus pater vester 
eeset, diligeretis utique me ; ego enim ex deo processi et 
Yeaai'f neque enim a me ipso veni, sed ille me misit. Quare 
loqnelam meam non cc^noscitis? qiiia non pqtestis andire 
sermonem meum. Vos ex patre diabolo estis et desiderta 
patris vestri vultis facere. Ille homicida erat ab initio et 
m veritate non stetit, quia non est veritas in eo. Cum lo- 
quitnr mendacium, ex propriis loquitur, quia mendaz est et 
pater eins. Ego antem qnia veritatem dico, non creditis 
mihi? Quis ex vobis arguit me de peccato? Si veritatem 
dioo, quare vos non croditis mihi? Qui est et deo, verba 
dei audit; propterea vos non auditis , qaia ex deo non 
estis. Responderunt igitur Judsei et dixerunt ei : Nonne 
bene dicimus nos, quia Samaritanus es tu et dsemonium 
habes? Respondit Ihesus: Ego dssmonium non habeo, 
sed honorifico patrem meum et vos inhonorastis eum. 
Ego autem non qnsBro gloriam meam ; est qui quserit 
et iudicat. Amen amen dico vobis, si quis sermonem 
meum servaverit, mortem non videbit in setemum. 
Dixerunt ereo Judsei: Nunc cognovimus, quia deemonium 
habes : Abranam mortuus est et prophetse, et tu dicis : Si 
quis sermonem meum servaverit, non gustabit mortem in 
setemum. Nunquid tu maior es patre nostro Abraham, cpji 
mortuus est et prophetie mortui sunt? quem te ipsum facis? 
(Jo.) Respondit Iliesxis: Si ego glorifico me ipsum, gloria 
mea nihil est; est pater meus qui glorificat me, quem yob 
dicitis, quia deus noster est, et non cognovistie eum. Ego 
autem novi eum, et si dixero quia non scio eum, ero simiSa 
Tobis mendax; sed scio eum et semonem eins servo. Abraham 
pater vester exultavit, nt videret diem meum, et videt et 
gavisus est. Dixerunt ergo Judsei: Quinc^uaffinta annoa 
Bunquam habes, et Abraham vidisti? Dixit eis Ihesns: AmeiL 
amen dico vobis, antequam Abraham fieret, ego sum. Tu«» 
lenmt ergo lapides, ut iacerent in eum. Ihesus autem ab- 
seondit se et exivit de templo. 



CXXXIY« Ubi Ihesusi faciens lutoin de spnto 
ppnens super oculos caeci nati curavit eum. 

(Jok lX,l-34). 

(Jo.) Et prsdteriens yidit hominem csecum a nativitate. 
Et interrogaTerunt eum diseipuli sm: Rabbi, quis peccavit, 
hie aut i>areiiteB eins, ut csbgus nasceretar? Bespondit Ihestis: 
Neque hie peceavit neque parentes eins, sed ut manifestetur 
opus dei in illo. Me oportet operaii opera eius qui misit 
me, donec dies est; yenit nox, quando nemo potest operari. 
Quamdiu in mundo sum, lux sum mundi. Hsec cum dixisset, 
expuit in terram et fecit lutum ex sputo et levit lutum super 
oculos eius et dixit ei: Vade, lava m natatoria Silo» (quod 
interpretatur Missus)! Abiit ergo et lavit et venit videns. 
Itaqiie vicini et qui videbant eum prius, quia mendicus erat^ 
dicebant: Nonne hie est, qui sedebat et mendicabat? Alii 
dicebant, quia hie est, alii autem: Nequaquam, sed similia 
est ei. Jlle autem dieebat, quia ego sum. Dicebant ergo 
ei : Quomodo ape^i sunt oculi tibi? Bespondit: lUe homo, 
qui dicitur Ihesus, Intum fecit et imxit oculos meos et dixit 
mihi: Vade ad natatoriam Silo» et lava! Et abii et lavi 
et vidi. Dixerunt ei: übi est ille? Ait: Nescio. Adducunt 
eom ad pharisseos, qui caecus fuerat. Erat autem sabbatum, 
qnando lutum fecit Ihesus et aperuit oculos eius. Iterum. 
ergo interrogabant eum Pharisaei, quomodo vidisset. Die 
autem dixit eis: Lutum posuit mihi super oculos et lavi et 
Video. Dicebant ergo ex pharisseis quidam: Non est hie 
homo a deo, qui sabbatum non custodit. Alii dicebant: 
Quomodo potest homo peccator haec signa facere ? Et scisma 
erat in eis. Dicunt ergo cseco iterum : Tu quid dicis de eo> 
qui aperuit oculos tuos? Ille autem dixit: Quia propheta 
est. Won crediderunt ergo Judsei de illo, quia caecus fuisset 
et vidisset, donec vocaverunt parentes eius, qui viderat, et 
interrogavenmt eos dicentes: Hie est filius vester, quena vos 
dicitis quia caecus natns est? quomodo ergo nunc videt? 
Respondenint eis parentes eius et dixerunt: Seimus quia 
hie est filius noster et quia cascus natus est; quomodo autem 
nunc videat, nescimus, aut quis eius aperuit oculos, nos nes- 
oimus. Ipsum interrogate! aetatem habet, ipse de se loquaturl 
Haec dixerunt parentes eius, quia timebant Judaeos; iam enim 
oonspiraverant Judasi, ut si quis eum eonfiteretur Christum^ 
extra synagogam fieret, propterea parentes eius dixerunt: 
Aetatem habet, ipsum interrogate! Vocaverunt ergo rursum 
hominem, qui erat caecus. et cSxerunt ei: Da glonanji deol 
nos scimus, quia hie homo peccator est. Dixit ergo ille: 
Si peccator est , nescio ; unum scio , quia caecus cum 
essem, modo video. Dixerunt ergo illi: Quid fecii 



--216 — 

tibi? ^uomodo aperuit tibi oculos? Bespondit eis: Dizi 
Yobis lam et audätis; o^uid iteram vultis audireV nuncimd 
et V08 vuWis discipuh eius* fieri? Maledixerant ei et * 
dixerunt: Tu discipulus illius es, nos autem Mojsi disci- 
puli somus. Nos scimus, quia Moysi locutus est deos ; bunc 
autem nescimus unde sit. Bespondit ille bomo et dixit eis: 
In hoc enim mirabile est, quia vos nescitis unde sit et ape- 
ruit meos oculos; scimus autem, quia peccatores deus non 
audit, sed si quis dei cultor est et voluntatem eins facit, bunc 
exaudit. A ssculo non est auditum, quia aperuit quis ocu- 
los CBBci nati. Nisi esset bic a deo, non poterat fiacere quio- 
quam. Besponderunt ei: In peccaio natus es totus, et tu 
aoces nos? Et eiecerunt eum foras. 



CXXXV. TJbi rhesus agnitus est eidem caeco et 
contendit multa cum Judaeid. 

(Job. IX,35--41, X,l— 21). 

(Jo. 80.) Audivit Ibesus, ^uia eiecerunt eum foras, et 
cum iuveuisset eum, dixit ei: Tu credis in filium dei? 
BespoDclit ille et dixit: Quis est, domine, ut credam in eum? 
Et dixit ei Ibesus: Et yidisti eum, et qui lo^uitur tecum, 
ipse est. At ille ait: Credo, domine. Et procidens adoravit 
' eum. Et dixit ei Ibesus : In iudicium e^o in bunc mundum 
veni, ut qui non vident videant et qui vident cseci fiant. Et 
audierunt ex pbarisseis, qui cum ipso erant, et dixerunt ei: 
Kunc^uid et nos cseci sumus? Dixit eis Ibesus: Si cssci 
essetis, non baberetis peccatum; nunc vero dicitis, quia 
videmus : peccatum vestruin manet. Amen amen dico 
vobis : Qui non intrat per ostium in ovile oyium , sed 
ascendit aliunde, ille für est et latro. Qui autem intrat per 
ostium, pastor est ovium: buic ostiarius aperit et oves vocem 
eins audiunt et proprias oves vocat nominatim et educet 
eas. Et cum proprias oves emiserit, ante eas vadit et oves 
illum sequuntur, quia sciunt vocem eius; alienum autem non 
sequentur, sed fugient ab eo, quia non noverunt vocem alie- 
norum. Hoc i)roverbium dixit illis Ibesus. Uli autem non 
cognoverunt* id quod loqueretur eis. Dixit ergo eis iterum 
Ibesus: Amen amen dico vobis, quia ego sum ostium ovium; 
omnes, quotquot venerunt, fures sunt et latrones, sed non 
audierunt eos oves. Ego sum ostium ; per me si quis introi- 



*) Die Worte vocem alienorum .... non cognoverunt 
feblen im Text wie im Codex Fuldensis, sind aber am unteren 
Bande nacbgetragen. 



— 217 — 

ent, salvabitar et ingredietar et egredietur et paflcua in- 
Teniet. für non yenit, nisi ut furerar et mactet et perdat; 
ego Teni, ut yitam habeant et abundantius habeant. Ego 
Silin pastor bonos. Bonus pastor animam suam dat pro 
ovibus; mercenarius * et qui non est pastor, cuius non simt 
oves propriffi, videt lupum venientem et dimittit oves. Mer- 
oenanus* autem fuffit, quia rnercenarius est et non per- 
tinet ad enm de ovibns. Ego sum past(H: bonus et cognosco 
meas et cognoscunt me mese. (Jo. 90. Mt. 112. Lc. 119.) 
Sic novit me pater et ego agnosco patrem, (Jo. 91. Mt. 204. 
Mr. 115.) et animam meam pono pro ovibns. (Jo. 92.) Et 
alias oves habeo^ qnse. non sunt ex nöc ovili; et lUas 0})ortet 
me adduoere et vocem mea.m audiunt, et fiet unum ovile et 
unus pastor. Propterea me pater diligit, quia ego pono 
animam meam. ijemo tollit eam> a me, sed ego pono eam 
a me ipo. Potestatem habeo ponendi eam et potestatem 
habeo iterum sumendi eam. Hoc mandatum accepi a patre 
meo. 

Dissensio iterwn facta est inter Judaeos propter sermones 
ho3. Dicebant autem multi ex ipsis: Daenionium habet et 
insanit; quid eum auditis? Älü dicebant: Verba haec non 
sunt daemonium habentis; hunquid daemonium potest cae- 
corum oculos aperire? 



CXXXVI. übi iuterrogatus Ihesus p, Judaeis: Si 
tu es Christus, die nobis manifeste. 

(Job. X,22-42).. 

(Jo.) Facta sunt autem encbenia in Hierosolymis et 
hiems erat, et ambulabat Ihesus in templo in porticu Salo- 
monis. Circumdederunt ergo eum Juctsei et dicebant ei: 
Quousque animam nostram toUis ? si tu es Christus, die nobis 
palam! Respondit eis Ihesas: Loquor vobis et non creditis; 
Opera quse ego facio in nomine patris mei, haec testimonium 
perhibent de me. Sed vos non creditis, quia non estis ex 
ovibus nieis. Oves mese vocem meam audiunt et ego co- 
gnosco eas et sequuntur me et ego vitam seternam do eis et 
non peribunt in aeternum et non rapiet eas quisquam de 
manu mea. Pater meus quod dedit mihi, maius omnibus est 
et nemo potest rapere de manu mtris mei. Ego et pater 
unus sumus. Sustulerunt lapides Judaei, ut laptdarent eum. 
Bespondit eis Ihesus: Multa opera bona ostendi vobis ex 
patre meo ; propter quod eorum opus we lapidatis? Itespon- 
derunt et Judaei: De bono opere non laptdamus te, sed de 



*) mercennarius, — 



— 218 — 

hlasphemda et quia iu, hämo cum sis, facta ie ipeum deuiUL 
Besp^otdit eis Ikesus: Nonne scriptum esrt in lege yestra, 

2uia ego dixi» dii estis? Si illos cuxit deos, ad qnos sermo 
ei factus est, et non potest solvi scriptnia, quem pater 
sanotüicayit et misit in mundum, vos diatis, quia blasphe- 
mas, quia dixi filius dei sum? Si non facio c^ra patiis 
mei, nolite credere mihi! Si antem facio et si mihi noB 
Tultis credere, operibns credite, ut cognoscatis et credatis, 

Suia in me est pater et ego in patre! (Jo. 98. Mt. 117. 
[r. 26.) .Qu»rebant erjgo eum apprehendere, et exivit de 
manibfM eorum et abiit iteruffi trans Jordanen in eum locum, 
ubi erat Johannes baptizans primum, et mansit iUic. (Jo. 94.) 
Et multi venerunt ad eum et dicebant, quia Johannes quidem 
Signum fecit nuUum, omuia autem, queecunc^ue dixit Jonannes 
de hoc, Vera erant. JEt muiti crediaerunt jin eum. 



CXXXVII. Ubi Ihesus resuscitavit* Lazamm a 
mortuis et principes consilium faciunt, ut interfi- 

cerent Ihesum. 

(Joh. XI,l-45). 

(Jo.) Erat autem quidam languens Lazarus a Bethania 
de castello Marias et Marthae sororis eius. Maria autem 
erat, qu» unxit dominum unguento et extersit pedes eius 
capillis suis; cuius f rater Lazarus infirmabatur. Miserunt 
ergo sorores ad eum dicentes: Domine, ecce quem amas, $n- 
firmatur. Audiens autem Ihesus dixit eis: tnfirmitas haee 
non est ad mortem, sed pro gloria dei, ut glorificetur filius 
dei per eam. JOiligehat autem Ihesus Martham et sororem 
eius Mariam et Lazarum. Ut ergo audivit, quia infirmaba- 
tur, tunc quidem mansit in eodem loco duohus diebus. Deinde 
post haec dicit discipulis: Eamus in Judasam iterumi 
jDicunt ei discipuli: Babhi, nunc qiuierebant te lapidare 
Judaei, et iterum vadis illuc? Respondit Ihesus: Nonne 
duodecim horse sunt diei? si quis ambulaverit in die, non 
oliendit, quia lucem huius mundi yidet. Si autem ambu- 
laverit in nocte, oii'endet, quia lux non est in eo. Haec ait 
et post hoc dicit eis: Lazarus amicus noster dormit; sed 
vado, ut a somno exuscitem eum. Dixtrrunt ergo discipuli 
eius: Domine, si dormit, salvus erit. Dixerat autem Ihesua 
de morte eius; ilii autem putaverunt, quia de dormitione 
fiomni diceret. Tunc ergo dixit eis Ihesus manifeste: La^ 
zarus mortuus est et gaudeo propter vos, ut credatts, quoniam 
non eram ibi; sed eamus ad eum! Dixit ergo Thomas, qui 



*) corrigiert in resuscitat. — 



— 219 — 

dioitur Didimtut, ad condiseipvlos suos: Eamus et noe wt 
moriamwr cwm eo ! Venit itaque Ihesus et invenit eum qua- 
toor dies iam in monumento nabentem. Erat autem Bethct' 
nia iuxta Hierosolymam qnasi stadiis quindecim. Multi 
autem ex Judaeis vener ant ad Martkam et Mariam, ut con- 
solarentwr eas de fratre suo, Martha ergo ut awdivit, mtia- 
Ikeeue wnit, occurrit ei; Maria autem domi sedebat. iJixit 
ergo Martha ad Iheaum : Domine, ei hie fuisses, frater meua 
non fuisset mortutM; aed et nunc stio, quia quaecunque popo^ 
aeeris a deo, dabit tibi, Dicit Uli Ihesus: Resu/rget frater 
irnts, Dü-it ei Martha: Scio quia resurget in resurrectione 
in nomssimo die. Dioeit ei Ihesus: Ego sum resurrectio et 
tfita ; qui credit in me, etiamsi mortuus fuerit, tmet et omnis, 
qui vivit et credit in me, non morietur in aeternum. Credis- 
hoc? Aii iUi: ülique, domine, ego credidi, quia tu es Christus 
filius dei, qui in mundum venisti. Et cum hsec dixisset, abiit- 
et Yocavit Mariam eororem suam silentio dicens: Magister 
adest et vocat te. lila ut audivit, surgit cito et ventt ad 
eum. Nondum enim venerat Ihesus in castellum, sed erat 
adhuc in illo loco, ubi occurrerat ei Martha. Judaei igitur, 
mii erant cum illa in domo et consolabantur eam, cum vi- 
dissent Mariam, quia cito surrexit et exiit, secuti sunt eanir 
dicentes, quia vaait ad monumeutum, ut ploret ibi. Maria 
ergo cum venisset, ubi erat Ihesus, yidens eum icedidit ad 
pedes eins et dixit ei: Domine, si fuisses hie, non esset 
mortaue ^ter mens. Ihesus ergo ut vidit eam plorantem et 
Judseos qui yenerant cum ea plorantes, fremuit spiritu et 
turbavit se ipsum et dixit: Ubi posuistis eum? Dicunt ei: 
Domine, veni et vide! Et lacrimatus est Ihestis. Dixerunt 
ergo Judsßi: Ecce quomodo amabat eum! Quidam autem. 
dixerunt ex i{)8is: Non poterat hie, qui aperuit oculos cseci^ 
facere ut et hie non moreretur? Ihesus ergo rui'sum fremens 
in semetipso vemt ad monumentum. Erat autem spelunca 
et lapis superposüus erat ei, Ait Ihesus: ToUite lapidem! 
Dicit ei Martha soror eius qui mortuus fuerat: Domine,, 
iam faetet; quadriduwnus enim est. Dicit ei Ihesus: Nonne 
dixi tibi, quoniam, si credideris, videbis gloriam dei? Tule- 
ruM ergo iapidem. Ihesus autem elevaiis sursum ocuiis dixit: 
Pater, gratias ago tibi, quoniam audisti me! ego autem 
sciebam, quia semper me audis; sed propter popvlum, qui 
circum stat, dixi, ut credant quia tu me misisti. Haec cum 
dixisset, voce ma^na clamavit: Lazare, veni foras! Et 
statim prodiit^ qui fuerat mortuus, ligatus pedes et manus 
imstitis et factes Uhus sudario erat ligaia. Dicit Dusus eis: 
Solvite eum et sinite abire! Multi ergo ex Jtidaeis, qui ve- 
nerant ad Mariam et viderant, quae fecit, crediderunt in 
eum, 

(Joh. XI,46-56). 
Quidam autem ex ipsis abierunt ad pharisgeos et dixerunt 
eis, quae fecit Ihesw, Coüegerunt ergo pontificea et pha/risaei 



— 220-- 

eoncÜium et dicehant: Quid facimus, qtda hie hfmo fMÜUk 
Signa facit? 8i dimittimus eum sie, omnes credent in e%im 
et venient Bomani et tollent nostnim et locum et ^entern. 
Unu8 autem ex ipsis Caiphas, cum esset jfontifex annt illiuSf 
dixit eis: Vos nescitis quicquam nee cogttatis, quia expedit 
nohis, ut unus moriaiur pro pofndo et non tota gens pereat. 
Hoc auiem a semetipso non duxit, sed cum esset pontifex 
<mni illius, propheta/oit quia Ihesus moriturus erat pro gente, 
et non tantum pro gente, sed et tU füios dei, qui erant di- 
spersi, conaregaret in unum, (Jo. 95. Mt. 117. Mr. 26.) Ab 
tuo ergo aie cogitaverunt interßcere eum, Ihesus ergo tarn 
non palam amtiulahat apud Judaeos, sed dbiit in regionem 
iuxta desertum in civitatem, quae dicitur Ephrem, et wi mo- 
rahatu/r cum discipulis suis, (Jo. 96. Mt. 274. Mr. 156. 
Lc. 260.) Proximum autem erat pascha Judaeorum et ascen- 
derunt multi Hierosolymam de regione ante pascha, ut ^ sanC' 
tificarent se ipsos, [Jo. 97.] Quserebant ergo Ihesum et 
Golloquebantur ad invicem in texnplo stantes: Quid putatis, 
quia non veniat ad diem festum. Dederunt autem pontifices 
et pha/risaei mandatum, tU si quis cognoverit übi sit, inaicet, 
ut apprehendant eum. 



CXXXVni. Ubi non receptns in civiteite Samari- 

tana, Johannes et Jacobus dicunt ad Ihesum: Si 

vis, dicemus ut ignis descendat de cselo. 

(Luc. IX,51--56). 

(Lc. 104.) Factum est autem, dum complerentur dies 
assumptionis eins, -et ipse faciem suam firmavit, ut iret Hie- 
inisalem, et misit nuntios ante conspectum suiim. Et euntes 
intrayerunt in civitatem Samaritanorum, ut pararent illi, et 
non receperunt eum, quia facJes eins erat euntis Hierusalem. 
Cum vidissent autem discipuli eins Jacobus et Johannes, 
dixerunt: Domine, vis, dicimus ut ignis descendat de caelo 
et consumat illos? Et conversus increpavit illos. Et abierunt 
•n aliud castellum. 

CXXXIX. übi Ihesus venit in B^thaniam et*multi 
Judaeorum euntes -propter Lazarum crediderunt in 

eum. 

(Job. XII,l-2. 9—11. 19. Marc. XIV,3). 

(Jo. 97.J Jßsus ergo ante sex dies paschae venit Betha- 
niam, ubi merat Lazarus mortuus, quem suscitavit Ihesus. 



- 221 — 

(Mr. 158. Mt. 270. Lc. 74. Jo. 98.) Et cum esset in Be- 
thania m domo Symonis leprosi,» (Jo. 99.) cognorit turha 
fnulta ex Judaeia, quia illic est, et venerunt non propter 
Ihesam tantum, sed ut Lazarum viderent, quem suscitavit a 
mortuis. (Jo. 102.) Pharisaei ergo dixerunt ad semetipsos: 
VidetiSj quia nihil proficimus ? ecce mundtis totus post cum 
ahm, (Jo.)* Cogitaverunt autem piincipes sacerdotum, ut 
et Lassarum interficerent, quia multi propter illum abibant 
ex Judseis et credebant in Ihesum. (Jb.)** Fecerunt autem 
ei ceenam ibi' et Martha ministraibat. LazaiTus vero unus erat 
ex discumbentibus cum eo. 

CXL. Ubi Maria fiidit alabastrum unguenti in 
in capite Ihesu, et increpat pharisaBum. 

(Matth. XXVr,7. 10-13. Marc. XIV,3-4. 7, Luc. VII,39-50. 

Job. Xn,3-6). 

(Jo.)~ Maria ergo (Mr.) habens alabastrum unguenti 
nardi spicati pretiosi et fracto alabastro efiiidit super caput 
Ihesu (Mt.) recumbeiitis (Jo.) et unxit pedes eins et extersit 
capillis suis, et domus impleta est ex odore unguenti. Dicit 
ergo unus ex discipulis eins Judas Scariodis, qui erat tradi- 
turus eum: Quare hoc unguentum non veniit trecentis de- 
nariis et datum est egenis? Dixit autem hoc, non quia 
de egenis pertinebat ad eum, sed quia far erat et loculos 
habens ea, quae mittebantur, portabat. (Lc.)*** Erant autem 
quidam indigni ferentes intra semetipsos et dicentes: Utquid 
perditio hsec unguenti £a.cta est? (Mt.) Sciens autem Ihesus 
ait illis: Quid molesti estis mulieri? opus bonum operata 
est in me. Nam semper pauperes habetis vobiscum (Lc.)**** 
et cum Yolueritis, potestis illis benefacere; (Mt.) me autem 
non semper habebixis. (Mt. 277. Mr. 159. Jo. 98.) Mittens 
enim hsec unguaitum hoc in corpus meum, ad sepeliendum 
me fecit. Amen dico vobis, ubicunque prsedicatum fuerit 
evangelium in toto mundo, dicetur et quod hsec fecit in 
memoriam eins. (Lc.) Videns autem pharisseus, qui voca- 
Terat eum, ait intra se dicens: Hie si esset propheta^ sciret 
utique, quse et qualis mulier esset, quse tangit eum, quia 
peccatrix est. Et respondens Ihesus dixit ad nlum; Simon, 
habeo tibi aliquid dicere. At ille ait: Magister die! Duo 
debitores erant cuidam fseneratori; unus debebat denarios 



*) lies (Jo. 99). — 
**) lies (Joh. 98). — 
***) lies (Mr.). — 
****) lies (Mr.). — 



— 222 — 

quingentos, alius qnin^naginta. Non habBfitibus üHb vaadß 
redderent, donayit utnusque. Quig eam plus diligit? Bc- 
apondens Simon dixit: Aestimo quia is, cai plus donavit 
At ille dixit ei: Recte iadicasti. £t conversog ad mulierem 
dixit: Simon, vides hanc mulierem? Intravi in d^miiim 
tuam« Aquam pedibus meis non dedisti ; heßc autem laerimis 
rigavit pedes loeoB et capillis suis terait. Osculum mihi non 
dedisti; baac autem ex quo intravit, non cessavit osculari 
pedes meos. Propter quod dico tibi : Remittentur ei {leccata 
multa, quia dilexit multum; cui autem minus dimittitur, 
minus diligit. Dixit autem ad iÜam : Memitiuntur tibi pee- 
eata. Et coeperunt, ^ qui simul accumbebant, dicere intra 
se: Quis est nie, qui etiam peccata dimittitV Dixit autem 
ad mulierem: Fides tua te salvam fecit: eadeinpacel Et* 
his dictis dbiit ascendens Hierosolymam. 



CXLI. Ubi Hierosolimis- GrsBci volunt yidere 

Ihestim. 



% *■ 



(Joh. XII,20-36). 

(Jo. 102.) Erant autem gentiles quidam ex his qni 
ascenderant, ut adorarent in die feste« Hi ergo acceeserunt 
ad Philippnm, qni erat a Betbsaida Galileee et rogabant 
eum dicentes: Domine, rolumus Ihesum videre. Venit 
Philippus et dicit AndresB, Andreas rursum et Philippus 
dicunt Ihesu. (Jo. 103. Mt. 299. Mr. 180^ Ihesus autem 
respondit eis dicens: Venit hora, ut glorincetur filius ho- 
minis. (Jo. 104.) Amen amen dico vobis, nisi granum fru- 
menti cadens in terram mortuum fuerit, ipsum soluih manet; 
si autem mortuum fuerit, multum fructum aifert. (Jo. 105. 
Mt. 97. Lc. 211.) Qui amat animam suam, perdet eam; et 
qui odit animam suam in hoc mundo, in vitam etemam 
custodit eam. (Jo. 106.^ Si quis mihi ministrat, me sequa- 
tur! et ubi ego sum, iilic et minister mens erit. Si quis 
mihi ministraoit, honorificabit eum pater mens. (Jo. 107. 
Mt. 293. Mr. 174.) Nunc anima mea turbata est. Et quid 
dicam? Pater, salvifica me ex hora hac! (Jo. lOS.) Sed 
pro^terea veni in horam hanc. Pater glorifica tium nomen ! 
Venit ergo vox de ccelo: Et gloriüeavi et iterum glorificabo. 
Turba ergo, qusß stabat et audiebat, dicebant: Tonitruum 
factum est. Alii dicebant: Angelus ei locutus est. Respon- 
dit Ihesus et dixit: Non propter me vox hffic venit, sed 
propter vos. Nunc iudicium est mundi, nunc priocep» huius 
mundi eicietur foras; et ego si exaltatus fuoro a ternv, om- 



•) vgl. Matth. XX,17. — 



— 223 — 

ua txaham ad me ipsum. Hoc arftem dicebat siffnificaiiB, 
qua morte esset montums. Respondit ei turba: Nos audi- 
YÜnus ex lege, quia Ohrifitus inanet in eetemum ; et quomodo 
tn dicis, oportet exaltari fi lius hominis? Quis est ille filins 
hominis? Dixit ergo Ihesus: Adhuc modicum himen in 
Yobis est; ambulate, dum lacem habetis, ut non tenebree 
vos comprehendanti et qui ambulat in tenebris, nescit 
quo vadat; dum lueem habetis, credite in lucem, ut filii 
iucis sitis! 



CXLII. Tibi pharisaei interrogant, quando venit 

regnum dei. 

(Luc. XVII,20— 21. ,XXI,37~38). 

(Lc. 202. Mt. 255.) Interrogatus autem a pharisaeis, 
quando venit regnum dei, respondit eis et dixit: Non venit 
regnum dei cum observatione neqiie dicunt: ecce hie aut 
ecce illic. Ecce enim regnum dei mtra vos . est. (Lc. 259.) 
Erat autem diebus docens in templo, noctihus vero exiens 
fnorabatur in monte, qui vocatur Öliveti, Et omnis poptUus 
fnanicabat ad eum in templo audire eum. 

CXLIII. übi Ihesus loquitur ad turbas et ad 
discipulos de scribis et pharisaeis. 

<Matth. XXin,l-36. Marc. XII,37. 40. Luc. XL42-47. 49. 

52). 

(Mt. 227.) Tunc locutus est Ihesus ad turbas et ad di- 
scipulos suos: Super cathedram Moj'si sedere scribss et pha- 
rissei. Omnia ergo queecunque dixerint vobis, servate et 
facite, secundum opera vero eoi*um nolite facere! Dicunt 
•enim et non faciunt. (Mt. 228. Lc. 139.) Alligant autem 
•onera gravia et importabilia et imponuut in humeros ho- 
minum; digito autem suo nolunt ea movere. (Mt. 229. Mr. 
135. Lc. 246 et 137.) Omnia vero opera sua faciunt, ut 
videantur ab hominibus. Dilatant enim philacteria sua et 
magnificant fimbrias (Lc.) et volunt ambulare in stolis. 
(Mt.) Amant enim primos recubitus in caenis et primas 
'Cathedi'as in synagogis et salutationes in foro et vocah ab 
hominibus Rabbi. (Mr 134. Mt. 225. Lc. 45.) Et omnb 
populus libenter audiebant eum. (Mt. 230.) Vos autem 
noute vocari Rabbi! unus est enim ma^ster vester! omnes 
autem vos fratres estis. Et patrem nolite vocare vobis super 
ierram! unus jest enim pater vester, qui in cselis est. Nee 



-. 224 — 

Tocemini magistri, quia magister vester tiniis est C^iristus! 
(Mt. 231. Le. 179.) Qui maior ea* vestrum, . erit minister 
vester ; qni autem se exaltaTerit, humiiiabitur, et qni se hu- 
miliavent, exaltabitur. (Lc. 137. Mt. 229. Mr. 135.) V» 
vobis pharissis, qnia diligitis primae cathedras in synagogis 
et salutatianes in foro ! (Mt. 2ö2. Lc. 142.) Yse vobis, scriBsB 
et pharissBi legis periti hypochritee, quia tnlistis clavem 
scientise et clanditis regnnm csBlorum ante homiHes, vos 
autem non intratis nee introeuntes sinitis intrare ! (Mr. 136. 
Lc. 247.} VsB Tobis, pharissei hypochritöe, qui devoratis 
domos viduarum sub obtentu* prolixsß orationis! accipietis 
maiorem damnationem. (Mt. 233.) Yse vobis, seribae et 
pharissei hypochritae, qui circuitis mare et aridam, ut faciatis 
unum proselitum, et cum fuerit factus, fiacitis eum filium 
gehennae duplo quam vos! Vse vobis, duces caeci, qui dicitis: 
Quicunque iuraverit per templum, nihil est; qui autem iura- 
verit in aurum templi, debet. Stulti et caeci! quid enim 
maius est, aurum an templum, quod sanctificat aurum V Et qui- 
cunque iuraverit in altari, nihil est; quicunque autem iura- 
verit in dono qüod est super illud, debet. Caeci! quid enim 
maius est, donum an altare, quod sanctificat donum? Qui 
ergo iurat in altari, iurat in eo et in omnibus quae super 
illud sunt; et qui iuraverit in templo, iürat in illo et in ea 
qui inhabitat in ipso; et qui iurat in caelo, iurat in throno 
dei et in eo qui sedet super eum. (Lc. 136. Mt. 234.) Vae 
vobis, seribae et pharisaei hypochritae, qui decimatis mentam** 
et anetum et cyminum et rutam et olnne holus, et reliquistis 
quae graviora sunt legis^ iudicium et misericordiam et fidem 
et caritatem dei! Haec oportuit facere et illa non omittere. 
(Mt. 235.) Duces caecorum, excolantes culicem, camelum 
autem glutti^ntes! (Mt. 236. Lc. 135.) Vae vobis, scrib» 
et pharisaei hypochritae, quia mundatis quod foris est calicia 
et parapsidis, mtus autem pleni sunt rapina et immunditia! 
Fbarisaee caece, munda prius quod intus est calicis et para- 
psidis, ut fiat et id, quod de foris est, mundum! (Lc. 138. 
Mt. 237.) Vae vobis , qüia estis ut monumenta quae non. 

Earent ei? homines ambulantes supra nesciunt! (Mt. 2^. 
e. 138.) Vae vobis, seribae et pharissei hypochritae, quia. 
similes estis sepulchris dealbatis, quae a foris parent homi- 
nibus speciosa, intus autem plena sunt össibus mortuorunL 
et omni spurcitia^. sie et vos a foris quidem paretis homi- 
nibus iusti, intus autem pleni estis hypochrisi et iniquitate. 
(Lc. 139. Mt. 228.) Respondens autem quidam ex legis !>€- 
ritis ait illi : Magister, haec dicens etiam nobis contumeliam 
facis.: At ait ille: Et vobis legis peritis vae, quia oneratis 
homines oneribus, quae portare non possunt, et ipsi unö- 



*).optentu. .— r 
**) ^entern. — ^ 



— 225 — 

di|[ko non tangit^ sareinas ! (Lc. 140. Mt. 238.) Ysoi Tobis, 
scribffi et phansni hjpochritse, quia »iMeatis sepulchra pro- 
phetarum et omatis monuirieDta iuBtoram et dicitia: Si 
Inissemus in diebns patrum nostrorum, non essemus socii 
eorum in sanguine prophetarum. Itaqne testimonio eatis 
Tobismetipeis, quia filii estis eorum, qui prophetas occiderunt. 
(Mt. 239.) Et vos implete inensuram patrum vestrorum! 
Serpentes, genimina viperarum» quomodo fugietis a iudicio 

fehenn»? (Lc. 141. Mt 240.) Propterea et eapientia dei 
ixit: Mittam ad illos j)ropheta8 et apostolos et 8a{>ientes 
et scribas, et ex Ulis occidetia et cinicifigetis et ex eis fla- 
gellabitis in synagogis vestris et persequemini de civitate in 
civitatem, ut veniat super, vos omniß sanguis iustus, qui 
effusus est super 'terram a sang^uine Abel iusti usque ad 
sanguinem ZacharisB .filii BarachisB, quem occidistis inter 
teniplum et altare. Amen dico vobis, venient haec omnia 
super generationem istam. 



CXLIV, übi Hiesus lamentatnr super Hieru- 

salem. 

(Matth. XXIII,37— 39). 

Slit. 241. Lc. 175.) Hierusalem Hierusalem, qusB occidis 
^ ^ etas et lapides eos qui mittuntur ad t«! quotiens volui 
congi-egare filios tuos, quemadmodum gallina congregat 
puliofi suos .sub alis suis, et noluisti ! ' Ecce relinquetur vobis 
domus vestra deserta. Dico enim vobis: Non me videbitis 
a modo, donec dicatis: Benedictus qui venit in nomine 
domini. 

CXLV. übi ex principibus crediderunt in eum et 
non confitebantar, ne de sjnagoga eicerentur. 

(Job. Xn,42— 50. XII,36-38. 41). 

(Jq. 110.) Verumtamen ex principibus multi credidemnt 
in eum, sed propter pharisaeos non eonfitebantur, ut de sy- 
nagoga non eicerentur. Dilexerunt enim gloriam bominum 
'magis quam gloriam dei. (Jo. 111. Mt, 98. Mr. 96. Lc. 
116.) Ihesus autem clamavit et dixit: Qui credit in me, 
non credit in me, sed in eum qui misit me; et qui videt me, 
videt eum qui misit me. (Jo, 112.) Ego lux in mundum 
Teni, ut omnis^ qui credit in me, in tenebris non maneat; 
et 8i quis audie|^t verba mea et non custodierit, ego non 
iudico eum: non enim veni ut iudicem mundum, sed^^ut sal- 

15 



yifieem mimdimi. Qm speriiit nie et non accipit rer\xk mea, 
halwt qni iudicet eum: sermo, quem locotns sum, ille iadi- 
cabit enm in noTissimo die, qnia ego ex ipso non snm lo- 
entoB, sed qui misit me, pater ipse mihi dedit mandattim, 
quid dieam aut quid loquar, et scio quia mandatum eios 
Tita fiBtema est. Quse ergo ego loquor, sicut dizit mihi 
pater, sie loquor. (Jo. 108.) Hsec locutus est Ihesus et ahiit 
et abscondit se ab eis. Cum autem tanta signa fecisset coram 
eis, non credebcmt in eum, ut sermo EsaiaB prophetse imple- 
letur, quem dixit: Domine, quis credidit auditui nostro et 
brachium domini cui revelatum est? . (Jo. 110.) H«c dixit 
Esaias, quando ridit gloriam eius et locutus est de eo. 

CXLVI. Ubi ostendunt discipuli Ihesn structuram 

templi. 

(Marc Xm,l-2. Matth. XXIV,l-2. Luc. XXI,6). 

(Mr. 137. Mt. 242. Lc. 237. et 248.) Et cum egrcdere- 
tur Ihesus de templo, accesserunt discipuli eius, ut ostenderent 
ei aedificationes templi dicentes : Magister, aspice quales lapi- 
des et quales structurae! Et respondens Ihesus ait: Videtis 
hos omnes magnas aedificationes 9 Amen dico vobis, veniewt 
dies, in quibus non relmquetur hie lapis super lapidem, qui 
non destrtMtur. 

CXLVII. XTbi sedente Ihesu in monte OKveti in- 

terrogant eum discipuli, quod signum erit adyentus 

tui vel eorum quae dixisti, et prsedicat eis de eyer- 

sione Hierusalem et signis et prodigiis. 

(Matth. XXIV,3— 15. Marc. Xin,3-4. 7. Luc- XVn,22. XXI,7. 

9. 11. 14—15. 18—19). 

(Mr. 138. Mt. 243. Lc. 149.) * Et cum sederet in monU 
olvoarum contra templum, accesserunt ad eum discipuli se- 
creto et interrogaverunt eum dicentes : Prseceptor, die nobis, 
quando haec erunt et quod signum aßnoentus tui, cum haee 
omnia incipient consummari ! Et ait ad discipuios : Yenient 
dies, quando desideretis videre unum diem filii hominis et 
non videbitis. Yidete , ne quis tos seducat! Multi enim 
yenient in meo nomine dicentes: Ego sum Christus! et 
mnltofi seducent. Cum audieritis autem proelia et opiniones 

^) Ues Lo. 249 et 203. — 



— 227 — 

heU&rwn tlt seditiGnes, n&Hte terreri! opoitei enim hiBC fieri, 
sed noadum est finis. Cansur^ enim gern in genütn ei 
regnum contra regnum et erunt pestilentiae et fames et terrae 
^notusper loca terroresque de cselo et sisna magna. Hiec 
auiem omnia initia sont dolorum. (Mt. 244. Mr. 1^. Lc. 
250l Jo. 141 ei 146.) Tunc txadent vos ia tribulationem et 
OGcident vos et eritis odio omnibus gentibna propter nomen 
taeum. (Lc 251. Mt. 88. Mr. 141.) Et capillus de capite Testro 
non peribit et in paüentia veeiträ possiaebitis animae vestras. 
(Lc.) Ponite ergo in cordibus vestris non piisameditari, 
qnomodo respondeatis! Ego enim dabo vobis og et sapi- 
entiam, cui non poterunt resistere et contradicere omnes 
adyersarii yestri. (Mt. 245.) Tunc scandalizabuntiir multi et 
invicem tradent et odio habebant invicem, et multi pseudo- 
praphetas surgent et seducent multos. Et quoniam abunda- 
vit iniquitas, refrigescet Caritas multorum. Qui autem 

Sirseverayerit usque in finem, hie salvus erit. (Mt 246. 
r. 140.) Et prsedicabitnr eyan^elium regni in universo 
orbe in testimonium omnibus gentibus et tunc yeniet con- 
Bummatio. (Mt. 247. Mr. 142.) Cum ergo yideritis abo- 
minationem desolationis, quae dicta est a Danihelo propbeta, 
stantem in loco sancto, qui legit, intelUigat! 

(Luc. XXI,20-24. Matth. XXIV,20-21). 

(Lc 252.) Cum autem yideritis circumdari ab exercitu 
Hierusalem, tunc scitote, quia appiopinquavit desolatio eins! 
(Lc. 253. Mt. 248. Mr. 143.) Tunc qui in JudsBa sunt, 
fugiant in montes, et qui in medio eins, aiscendant, et qui in 
regionibus, non intrent in eam, quia dies ultionis hi sunt, 
ut impleantur omnia quse scripta sunt! (Lc 254. Mt. 249. 
Mr. 144.) Yee autem prsegnantibus et nutrientibus in illis 
diebus! (Lc 255. Mt. 251. Mr. 146.) Erit enim preasura 
magna super terram et ira populo huic (Lc. 256.) et oadent 
in ore gladii et captivi ducentur in omnes gentes et Hteru- 
salem calcabitur a gentibus, donec impleantur tempora naü- 
onum. (Mt. 250. Mr. 145.) Orate autem, [ut] non fiat fuga 
yestra hieme yel sabbato! (Mt. 251. Mr. 146. Lc 255.) 
Erit enim tunc tribulatio magna, qualis non fuit ab initio 
ssBculi usque modo neque fiet. 

(Luc XXI,25-26. Matth. XXIV,22-27. 29—31.- 

Luc XXI,28). 

(Lc. 257. Mt. 258. Mr. 150.) Et erunt signa in sole 
et luna et steUis, et in terris pressura gentium prsB confu" 
sione aonitus maris et fluctuum, arescentihus hominibus prae 
iimare et expectatione, quae supervenient universo orbi, (Mt, 
252. Mr. 147.) Et nisi breviati fuissent dies illi, non fieret 
salya omnis caro; sed propter electos breyiabuntur dies illi. 
(Ut. 253. Mr. 148. Lc 204.J Tunc si quis vobis dizerit 

15* 



— 228- 

'Ecce hie Cfaristiu ant illic', noiite credere! (Mi. 254. Mr. 
149.) Surgent enim psettdoidirisii et {meudoprophet» et 
dabnnt si^Da magna et prodigia, ita ut in errorem indu- 
cantur, si fieri potest, etiam electi. Ecce prsedixi vobis. 
(Mt. 255. Lc. 202.) Si ergo dizerint yobis ^Ecce in deserto 
estS noiite exire, *£coe in penetrabilibusS noiite credere! 
(Mt. 256. Lc. 205.) Sicut enim falgor exit ab Oriente et 
paret usque in occidentem, ita erit et adventns filii hominis. 
(Mt. 258. Mr. 150. Lc. 257.) Statim autem post tribulati- 
onem dierum illorum 8ol obscurabitur et luna non dabit 
lumen suum et stellae cadent de caelo et virtutes caelorum 
€ommovebuntur. Et tunc parebit signum filii hominis in caelo 
et tunc plangent se omnes trihtis terrae. (Mt. 259. Mr. 151. 
Lc. 258.) Et videbunt fiUum hominis venientem in nubibvs 
cesli cum virtute mülta et maiestate. Et tunc mittet angelos 
8U08 cum tuba et voce magna et congregabunt electos eins 
a quätuor yentis a sunmiis cselorum usque ad terminos 
eorum. (Lc. Mt. Mr.) His autem fieri incipientibiM respicite 
et elevate capita yestra, quoniam appropinquat redemptio 
vestrai 



CXLVni. De parabola ficulneae. 

(Matth. XXIV,32— 36. Marc. XIII,32— 33. Luc. XXI,29-^30. 

34-36.) 

(Mt. Mr. Lc.) Ab arbore autem ficidisciieparäbolam! 
cum iam ramus eius tener fuerit et folia nata et omnes ar- 
bores cum perducunt iam ex se fructum, scitis quoniam prope 
est aetas. Ita et vos cum videritis haec omnia fieri, settote 
quia prope est in ianuis ! Amen dico vobis, quia non prae- 
teribtt haec generatio, donec omnia hasc fiant, Caelum et 
terra transibunt, verba vero mea non praeteribunt (Lc. 259.) 
Attendite autem vobis, ne forte ^raventur corda yestra in 
erapula et ebrietate et curis huius yitse et superveniat 
in vos repentina dies illa! Tanquam laqueus enim super- 
yeniet in omnes qui sedent super faciem omnis terrsB. Vigi-' 
lote itaque onmi tempore orantes, ut digni habeamini fu^ere 
ista omnia, quse futura sunt, et stare ante filium hominis ! 
(Mr. 153. Mt. 263/) Nescitis enim, quando tempus sit. (Mr. 
152. Mt. 263.) * De die autem illo et hora nemo seit, neque 
filius neque angeli in caelo, nisi solus pater. 



•) lies Mt. 260. — 



-.228 — 



CXLIX. Ubi Ihesus diem iudicii adversus tempora 
Noe et Loth assimilayit et [de] fideli et prudente 

dispensatore. 

(Matth. •XXIV,17-18. 37—40. Marc. X]II,16. Luc XVII, 

28-30. 34—37). 

(Mt. 261. Lc. 207.) Sieut autem in cUehus Noe, ita erit 
et adyentus filii hominis. Sicut enim erat in diebus ante 
dilnvium, comedentes et bibentes, nubentes et nuptum tra-^ 
dentes, usque ad eum diem quo intravit in arcam Noe et 
non cognoverunt^ donec yenit diluvium et tulit omnes, ita 
erit et ad/ventus filii hominis. (Lc. 208.) Similiter sicut 
factum est in diebus Loth, edebant et bibebant, emebant et 
vendebant, plantabant et sedificabant, qua die autem exiit 
Loth a Sodomis, pluit ignem et suljfltur de caelo et omnes 
perdiditf secundum haec erit, qua diefilius hominis revelabitur, 
(Mt. 248. Mr. 143. Lc. 209.) Tunc qui in teeto est non 
descendat tollere aliquid de domo sua! et qui in agro, non 
revertetur tollere vestimentum suum! (Lc. 210.) Memores 
estote uxoris Loth! (Mt. 262. Lc. 212.) Tunc duo erunt in 
agro, unus assumetur et alter relinquetur; dose molentea in 
unum, una ajBsumetur et una relinquetur; duo in lecto uno, 
a&sumetur unus et alter relin<][uetur. (Lc 213. Mt. 257.) 
Bespondentes dicunt illi: Ubi, domine? Qui cLLxii. eis: 
Ubicunque fuerit corpus» illuc congregabuntur aquil». 

(Marc Xni,34— 37. Matth. XXIV,43-44). 

(Mr. 154. Mt. 269. Lc. 227.^ * Sicut homo, qui peregre 
profectus reli(juit domum suam et dedit servis suis potestatem 
cui usque operis et ianitoii prsBcipiat, ut vigilet: (Mt. Ö63. 
Mr. 153.) vigilate ergo! nescitis enim, qUando dominus veniat^ 
sero an media nocte an galli cantu an mane, ne^ cumvenerit 
repente, inveniat vos dormientes. (Mt. 254. Mr. 155. Lc. 
156.) ** Illud autem scitote, quoniam si sciret paterfamilias, 
qua hora fu/r veniret, vigilaret utique et non sineret perfodi 
aomum suam. Ideoque et vos estote parati, quia qua nesdtis , 
hora filius hominis venturus est, (Lc. 157. Mt^ 265.) Ail 
autem ei Petrus: Domine, ad nos dicis haue parabolam an 
ad omnes? (Mr. 155. Mt. 264. Lc 156.) Quod autem vobis 
dico, Omnibus dico: Yigilate! 



♦) lies Lc 228. — 
•♦) lies Mt. 264. — 



- 2» — 



(Luc XII,42. Maith. XXIY,45— 51. Lne. XII,46>. 

(Lc.) Dixit autem dominus: (Mt« Lc.) Quis, putas, est 
fidelu «ervus et pnidens dkpensator, ^oem constitmt dominui 
super familiam, ut det illis cibum ia tempore? (Mt. 266« 
Lc. 155 et 157.) Beatus ille servus, quem, cum venerit do- 
minus eius, invenerit sie facientem. Vere dico vobis, quo- 
niam super omnia bona sua constituet eum. (Mt. 2^7. Lc 
158.^ Si autem dixerit malus servus ille in corde suo 'Moram 
facit dominus mens venire* et coeperit percutere conservos 
suos, manducet autem et bibat cum ebnis, veniet dominus 
illius in die, qua non sperat, et hora, aua ignolrat, et dividet 
eum partemque eius ponet cum hypocnritis et infidelibus: 
illic erit fietus et Stridor dentium. 

CL. De decem viiginibus. 

(Matth. XXV,1-13). 

(Mi, 268.) Tune simile erit regnum ceelomm decem yir- 
ginibus, qu» accipientes lampades suas exierunt obviam 
sponso -et spons». Quinque autem ex eis erant &tufe et 
quinque prudentes. Sed quinque fatuse acceptis lampadibus 
suis non sumpeerunt oleum secum ; prudentes yero aeoeperunt 
oleum in vasis suis cum lampadibus. Moram autem faciente 
sponso dormitaverunt omnes et dormierunt. Media autem 
nocte clamor factus est: Ecoe sponsus yenit; exite obviam 
eil Tunc surrexerunt omnes virgines illsB et omavenmt 
lampades suas. Fatue autem sapientibus dixerunt: Date 
nobis de oleo vestro, quia lampades nostrse extinguuntur ! 
Besponderunt prudentes dicentes: Ne forte non sufüciat 
nobiB et vobiB, ite potius ad vendentes et emite vobis! Dum 
autem irent emere, venit sponsus. Et qu» parat» erant, 
intraverunt cum eo ad nuptias et clausa est ianua. Növissi- 
me autem veniunt et reliauae virgines dicentes: Domine 
domine , aperi nobis ! At ille respondens ait: Amen dico 
vobis, nescio tos. Vigilate itaque^ quia nescitis diem neque 
horam. 

GLI« De eo qui peregre proficiscens talenta serris 

suis distriboit. 

(Matth. XXV,14-30J. 

(Mt. 269. Mr. 154. Lc. 228.) Sicut enim homo peregre 

procifiscens vocavit servos suos et tradidit illis bona sua. 

^^t. 270. Lc. 229.) Et uni dedit quinque talenta, aUi autem 

QUO, alii vero unum, unicuique secundum propriam virtutem» 



— 231 — 

et profectuB est staÜm« Abiit antem, qui quixu^ue talenta 
accepeiat et opexatuB est in eis et lucratos m aba quinque. 
Shmiiter' qui duo acceperat, lucratus ast alia duo. Qai 
autem nnnm acceperat, abiens fodit in terram et absconoit 

Seocuniam domini sui. Post mültum rero temporis venii 
ominus servorum illonun et posuit rationem cum eis. Et 
aecedens, qui quinque talenta acceperat, opiulit alia quinque 
talenta dicena: Domine, qmnque mlenta mihi tradidisti^ et 
ecce alia quinque sunerlucratus sum. Ait illi dominus eius: 
Euge böne serre et ndelis! c^uia super pauca fuisti fidelis, 
super multa te constituam; mtra in gaudium domini tuil 
Aceessit autem et, qni duo talenta acceperat, et ait: Do- 
mine» duo talenta tradidisti mihi; ecce alia duo lucratus 
sum. Ait illi dominus eius: Euge serve bone et fidelis, 
super multa te constituam; intra. in gaudium domini tui! 
Accedens autem et, qui unum talentum acceperat, ait: 
Domine, scio quia homo durus es et metis ubi non seminasti 
et congresas ubi non sparsisti, et timens abii et abscondi 
talentum tuum in terra; ecce babes quod tuum est. Respon* 
deiis autem dominus eius dixit ei: Serve male et piger! 
sdebas^ quia meto ubi non semino et congrego ubi non sparsi; 
oportuit ergo te committere peccuniam meam numulanis et 
yeniens ego recepissem utique, quod meum est, cum usura. 
Tollite itaque ab eo talentum et date ei qui habet decem 
talenta ! (Mt. 271. Mr. 42. Lc 230.) Omni enim habenti 
dabitur et abundabit; ei autem, qui non habet, et quod 
videtur habere auferetur ab eo. (Mt 272. Lc. 231.) Et mu* 
tilem serynm eicite in tenebras exteriores! ibi erit fietus et 
Stridor dentium. 

GLII. übi lumbi semper prsecincti sint et lucem» 

ardentes. 

(Luc. Xn,35— 38). 
(Lc 154«) Sint lumbi vestri prsecincti et lucemsB arden- 
tes et TOS similes hominibus expectantibus dominum suum, 
quando revertatur a nuptiis, ut cum venerit et pulsayerit, 
confestim aperiant ei! (Lc. 155. Mt. 266.) Beati servi illi, 
quos, cum venerit dominus, invenerit yigilantes. Amen dieo 
yobis, c^uod prseduffet se et iaciet illos discumbere et trans- 
iens mmistrabit ilus. Et si veuerit in secunda vi^Iia et si 
in tertia vigilia venerit et ita invenerit, beati servi iUL 

CLin. De eo qui peregre acdpere sibi regnum 
profectus est, decem mnas serris snis dedit. 

(Luc XIX,12~27). 
(Lc. 228. Mt. 269. Mr. 154.) Dixit ergo: Homo quidam 
nobiiis abiit in regionem longmquam accipere sibi regnum 



— 232 — 

et revertL (Lc, 229. Mt. 270«) Yocatifi witem decem senris 
sitfs dedit illis decem mnas et ait ad illos: Negotiamini, 
dum yenio! Cives autem eius oderant illum et miserunt 
legationem post illum dicentes : Nolumus hunc regnare saper 
nos. Et factum est, dum rediret accepto re^no, et iussit 
Yocari seryos quibus dedit peccuniam, ut sciret, quantum 
quisque negotiatus esset. Yenit autem primus dicens: Do- 
mine, mna tua decem mnas adqiiisiyit. Et ait Uli: Enge 
bone serye ! quia in modico fidelis fuisti , eris potestatem 
habens supra decem ciyitates. Et alter yenit dicens : Domine, 
mna tua fecit q^uinque mnas. Et huic alt: Et tu esto 
supra quinque ciyitates! Et alter yenit dicens: Domine, 
ecce mna tua, quam habui repositam in sudario ; timui enim, 
quia homo austeris es, tollis quod non posuisti et metis quod 
non seminasti. Dicit ei : De ore tuo te iudico, serye nequam, 
quia ego austeris homo sum tollens quod non posui et metens 
quod non seminayi. Et ^uare non dedisti jpecuniam meam 
ad mensam et eeo yeniens cum usuris utique exegissem 
illiid? Et astaiitibus dixit: Auferte ab illo mnam et date 
illi qui decem mnas habet! Et dixerunt ei: Doinine, habet 
decem mnas. (Lc. 230. Mt. 271. Mr. 242.) Dico autem 
yobis, quia omni habenti dabitur, ab eo autem qui non 
habet, et quod habet auferetur ab eo. (Lo. 231. Mt. 272.) 
Verumtamen inimicos meos illos, qui noluerunt me regnare 
super se, adducite huc et interficite ante me! 

CLIV. Cum venerit filius hominis in sede maiestatis 

suse. 

(Matth. XXV,31-46). 

(Mt. 273.) Cum autem venerit filius hominis in maiestate 
sua et omnes angeli cum eo, tunc sedehit super sedem maie- 
statis suae et congregahuntur ante cum omnes gentes et sepa- 
räbit eos ab invicem, sicut pa^stor segregat oves ah haedif, 
et statuet oves quidem a dextris suis, haedos autem a sinistris.^ 
Tunc dicit rex his qui a dextris eius erunt: Venite, henedicti 
patris mei, possidete parai/um vobis regnum a constitutione 
mundi! JEsurivi enim et dedistis mihi manducare; sitivi et 
dedistis mihibibere; hospes er am et coUexistis me, nudus et 
operuistis me, infirmus et visitastis mcj in carcere er am et 
venistis ad me. Tunc respondebunt ei tusti dicentes: Domine, 
quando te vidimus esurientem et pavimus, sitientem et dedimus 
tibi potum? quando autem te vidimus hospitem et colleximus 
te, aut nudum et cooperuimus te? aut quando te vidimus 
infirmum et in carcere et venimus adte? Et respondens rex 
dicet illis: Amen dico vobis, quamdiu fecistis uni de kis 
fratribus meis minimis,'mihi fecistis i Tunc dicet et his qui 
a sinistris eius erunt: Disceaite a me, mäledicti, in ignem 
qui paratus est diabolo et angelia eius! Esurvoi enim et non 



— 233'— 

dedisHs müii manäucare; sitivi et non dedistis nUhi poium; 
ho9pe8 eram et non collexistis me, nudus et non (meruistis 
me, infirmue et in carcere et non visiiastis me, Tnnc re- 
gpondebunt et ipsi dicentes : Domine, quando te vidimtts esu- 
rientem autsittentem aut hospitem aut nudum aut infirmum 
vel in carcere et non ministratfirntts tibi? Tunc responde^it 
Ulis dicens: Amen dico vohis, quamdiu non fecistis uni de 
minoribus his, nee mihi fecistis. Et ibunt hi in st^lieium 
aeternum, iusti autem in vitam aeternam. 



CLV. übi iterum consilium feciunt principes et 

yadit Judas ad eos. 

(Matth. XXVI,l-:5). 

(Mt. 273.) . Et factum est, cum consummasset Ihesus 
Bermoneshos omnes, dixit disclpvlis suis: (Mt. 274, Mr. 
156. Lc. 260. Jo. 204 Scitis quia post biduum pascha fiet 
et filuß hominis tradetur ut crucifigatur. (Mt. 275. Mr. 157.]| 
Tunc congregati sunt principes sacerdotunt et seniores popuU 
in atrium principis sacerdotum, qui dicebatur Caiphas, et 
consilium fecerunt, ut Ihesum dolo tenerent et occiderent. 
Dlcebant autem: Non in die festo, ne forte tumultus fieret 
in populo, 

(Matth. XXVI, 14-16. Marc. XIV,11. Luc! XXn.4. 6.). 

(Mt. 278. Mr. 160. Lc. 263.) Tunc abiit unus de duo- 
decim, qui dicitur Judas Scarioth, et locutus est ad principes 
sacerdotum et magistratibus et ait Ulis: Quid vuitis mihi 
dare et ego vobis cum tradam? Qui audientes gavisi sunt et 
constittierunt ei triginta argenteos. Et exinde quaerebat 
oportunitatem, ut eum ir äderet sine turbis. 



CLVI. übi Ihesus lavat pedes diseipulorum. 

(Job. XIII,1. 4-20). 

(Jo. 112.) Ante diem autem festum pascbse sciens Ihe^ 
sits, quia venit hora eiu^, ut transeat ex hoc mundo ad pairem, 
cum dilexisset suos, qui erant in mundo, in finemdilexit eos. 
(Jo. 115.) Surgit a caena et ponit vestimenta Bua, et cum 
aeoepi^set linteum, prsecinxit se. Deinde mittit a^am in 
pdvim et coepitlavare pedes diseipulorum et externere linteo, 
quo eratpraecinctus. Venit ergo ad Symonem Petrum, et 
dicit ei. Petrus: I>omine, tu mibi lavas pedes? Respondit 
Ihesus et dicit ei: Quod ego facio, tu nescis modo, sciea 
autem postea. Dicit ei Petrus: Non laväbis mihi pedes in 



etenram. Eespondit Ihettu ei: Si non lavero ie, nam kth 
hebia partem mecum. Dieit ei Symon Petrus: Dotmne, tum 
tantum pedes meoe, sed ei manua et caput Dicit ei Ikemu: 
Qai lotus est, non indk^et ut lovet, sed est mnndns toto» 
£t TOS mundi estis» seanon omnes. Sciebat enim, <|minam 
esset, qni traderet eum; propterea dixit: Non esiis mundi: 
omnes. Postcnrnm ergo taoit fedes earum, et accepit Testi- 
menta sua. Garn recvbuisset tterum, dixit eis: Seitis quid 
feeer im vöbis? (Jo. 116. Mt. 59. Lc. 58.) Yoa yocatis mo 
ma^istrum et dominum, et bene dicitis; snm etenim. ^ fJo. 
11^) Si erfi^o effo lavi pedes vestros dominus et magisrer, 
et TOS debeBs alter alterius lavare pedes; ezemplom enim 
dedi Yobis, ut quemadmodum ego feci vobis, ita et tos &ci- 
atis. (Jo. 118. Mt. 90.) Amen amen dico vobis: Non est 
seryus maior domino suo neque apostolus maior eo oui misit 
iUum. Si hsec seitis, beati eritis, cum feceritis e& (Jo. 119.) 
Non de omnibus robis dico; ego scio quos elegerim, sed nt 
impleatur scriptura: Qui manducat mecum panem,^ levabit 
contra me calcaneum suum. A modo dico vobis prinsquam 
fiat, ut credatis cum factum fuerit, quia ego sum. (Jo. 120i« 
Mt. 98. Mr. 96. Lc. 116.) Amen amen dico vobis: Qui 
accipit, si quem misero, me accipit; qui autem me aooipit, 
accipit eum qui me misit. 

CLVn. übi Ihesus mittit discipulos prseparare 
sibi pasclia, et dicit eis: ünns ex vobis tradet 

me. 

(MattlL XXVI,17-18. 20-21. Marc XIV,14-17. Luc 

XXII,10-11. 15-16). 

(Mt. 278. Mr. 160. Lc. 263.) Frima autem die asimo- 
rum Qceesserunt discifuli ad eum dicentes: (Mt. Mi; Lc) 
Übi vis j^aremus tibi comedere pascha? At Ihesus d/ixU: 
Ite in civitaUm! (Lc.) et tntroeuntibus vobis occurret vobis 
hämo amphoram aquae portans; seguimini eum in domo in 
aua intrat ad quendamf etdicetis (Mr.) domino domus: (Mt) 
Magister dicit: Tempus meum prope est; apud te facio 
pascha cum diseipulis meis, (Mr.) Et ipse vobis demonstrabü 
caenaculum aranae Stratum, et itiic farate nobisl Et abie^ 
runt discipuU eius et invenerunt, stcut dixit eis. et paruh 
verunt pascka. (Mr. Mt. Jo.) Vesnere autem raeto venU 
et discumbebat cum duodecim aiseipuUs suis. (Mi. 279. Mv« 
161. Jo. 121 et 72.) Et sedentibus tUis dixit: (Lc 264.) 
Desiderio decideram hoc pascha mandueare vobiscum, ante» 
quam patiar. (Lc 265 et 267. Mt. 285. Mr. 166.) Dieo 



— ^5- 

enim i^M», quia ex höc wm mandueaho üM^ ionee iwupU^ 
ahtt in regno dei, 

(Matih* XXVI,21— 25. Marc XIV, 19-21. Luc. XXn,2a. 

Joh. xni,2i-a2). 

(Jo. 121. Mt. 279. Mr. 161.) Cum haec dixisset, tuf" 
haius e^ spiritu et protestatns est et dixii: (Mt 279. Mr. 
161. Jo. 121 et 72.) Amen amen dioo vobis, quia unu$ ea 
vobis tradet me. (Mr. 162. Mt. 280. Lc. 269. Jo. 122.) Ät 
iUi coepenrnt contristari et dicere singillatim: Nunquide^o 
sum, domine? (Mr. 163. Mt. 281. Lc. 268.) Qaibus ait: 
Qui intinguit mecum manum in catino, hie me tradet. Filius 
quidem hominis yadit, sicut scriptum est de illo; (Mt. 282. 
Mr. 164.) vae autem homini tili, per quem fiUus hominis 
iradetur ! hanum erat ei, ai natus mm fuisset hämo ille. (Jo. 
122. Mt. 280. Mr. 162. Lc. 269.) Aspiciebant ergo ad 
invicem discipuli. haeaitanies de quo diceret (Lc 269. Mt. 
280. Mr. 162. Je 122.) et quserentes inter se, quis esset ex 
eis, qui hoc faoturum esset. (Jo. 123.) £rat erpo recumbens 
unu8 ex diaeiptdis eius in einu Xhesu, quem diltgeibat Ihesus, 
Innuit ergo huic Symon Petrus eh dicit ei : Quis est, de quo 
dicitur? Itaque cum reoubuisset ille supra pectus ihesu, 
dicit ei: Domine, quis est? Cui respondit Ihesus: Ille est, 
cui ego intinctum panem porreocero, (Jo. 124. Lc. 262.) Et 
cum intinxisset panem, dedit Judae Symoni Scariothis. Et 
post buceellam tune introivit in illum Satanas. (Jo. 125.) 
Vidt ei Ihesus: Qttod facis, fac citiusi Hoc autem nemo 
scivit discumbentium , ad ouid dixerit ei. Qoidam enim 
putabant, quia loculos habeb^t Judas, auod dicit ei Ihesus: 
Eme ea qu» opus sunt nobis ad diem festum! aut egeni» ut 
alicjuid daret. (Mt. 283«) Bespondens autem Judas, oui tra- 
didit enm, dixit: Nunquid ego sum, Rabbi? Ait illi: Tu 
dixisti. {Jo. 125.) Cum ergo accepisset ille buceellam, exiit 
continuo, Erat autem nox. Cum ereo exisset, dicit Ihesus: 
Nunc clarificatus est filius hominis et deus clarificatus est in 
eo; si deus clarificatus est in eo, et deus clarificabit eum in 
semetipso, et continuo clarificavit eum. 

_ » 

CLYIII. Ubi Ihenis tradit de sacramento corporis 

et sanguinis sui. 

(Matth. XXVI,26-29. Luc. XXn,19). 

(Mt. 284. Mr. 165. Lc 266. Jo. 65 et 55 et 67.) Caenantibus 
autem iis ac^pit Ihesus panem et benedixit ac (regit deditque 
discipulis suis dicens: Accipite et comedite! hoc est corpus 
meum, quodpro vobis datur. (Mt 285. Mr. 166. Lc. 265 
et 266 et 267.) Et accipiens eälicem gratias egü et benedixit 



et iledit eia dicens: Bibite ex hoc omnes! hie est emm «om- 
guis meua novi tesiamenti, qui pro vobis et pro 9MiUt8 effwh 
detur in remissionem peccatorum ! Dico autem vobis: Non 
bibam a modo de hoc genimine vitis usque in diem, cam 
illud bibam Tobiscum novum in regno patris mei. (Lc) 
Hoc facite in meam commemorationemf 



CLTX. Ubi Ihesus dicit Petrum: Expetiyit Satanas 
nt TOS yentilet, et omnes hodie in me scandaliza- 

bimini. 

(Luc. XXn,31--33. Matth. XXVI,31-35. Job. Xni,33~38). 

(Lc. 273.) Äit autem domintM: Symon Symon! eeee 
Satanas eocpttivit vos, ut cribraret sicuttriticum. Ego autem 
rogavi pro te, ut non deficiat fides tua, (Lc. 274. Jo. 227 
et 228.) Et tu aliquando conyerBus confirma fratres tuos! 
(Jo. 125) Filioli, adhuc modicum vobiscum sum; quseritis 
me et, sicnt dixi JudsDis 'quo ego vado, vos non potestis 
venireS et vobis dico modo: Mandatum novum do vobis, ut 
diligatis invicem, sicut dilexi vos, ut et vos dili^tis invicem. 
In hoc cognoscent omnes, quia mei discipuli eetts, si dilectiO' 
nem hahueritis ad invicem. (Jo. 126. Mt. -289. Mr. 170. 
Lc. 275.) Dicit ei Symon Petrus: Domine, quo vadis? Re- 
spondit ei Ihesus: Quo ego vado, non potes me modo sequi; 
sequeris autem postea. (Mt. 287. Mr. 168. Jo. 152.) lunc 
dicit Ulis Ihesus: Omnes vos scandalvm pai,%emini in me in 
ista nocte. (Mt. 288. Mr. 169.) Scriptum est enim: Per- 
cutiam pastorem et dispergentur oves gregie, Postquam 
autem resurrexero, procedam vos in Hjalilseam. (Mt. ^9. 
Mr. 170. Lc. 275. Jo. 126.) Bespondens aiUem Petrus ait 
Etsi omnes scandaHzaii fuerint in te, ego nunquam 



seandalizahor, (Lc.) qui tecum paratus sum et in carcerem 
et in mortem ire; [Jo.] animam meam pro te ponam. (Jo.) 
JRespondit Ihesus: Animam tuam pro me ponis? cmen amen 
dico tibi, quia hac nocte, anteqüam gallus cantet bis, ter me 
negabis. (Mt. 290. Mr. 171.) Ait Uli Petrus: Etiamsi 
oportuerit me mori tecum, non te negäbo. Similiter et omnes 
discipidi dixerunt (Jo.) Et ait discipulis suis : 



CLX. Ubi Ihesus hortatur discipulos suos ut non 

pavefiat cor vestrum. 

(Job. XIY.1-13. 15—31). 

(Jo. 127.) Non turbetvMT cor vestrum! creditis in deum» 
et in me credite! In domo patris mei mansiones m^lt» sunt; 



— 337 - 

si qno mintis, dixiiiBem vobis, qnia vado parare Tobi)3 loeum. 
Et si abiero et preparavero Tobis locuin, iterum venio et 
accipiam vos ad me ipsum, nt, ubi ego sum, et vos sitis. Et 
quo ego vado, scitis et viam scitis. Dicit ei Thomas: Do- 
mine, nescimus quo yädis, et quomodo possumus viamsciie? 
Dicit ei Ihesus: Ego sum via et veritas et vita; et nemo 
venit ad patrem meum nisi per me. Si cognovissetis me, 
et patrem meum utique co^ovissetis. Et a modo cognoscitis 
euxn et vi^stis eum. Dicit ei Philippus: Domine ostende 
nobis patrem! et sufficit nobis. Dicit ei Ihesus: Tanto 
tempore vobiscum sum, et non cognovistis me? Philippe, 
qui videt me , videt et patrem meum. Quomodo tu dicis 
'ostende nobis patrem*? non credis, quia ego in patre et 
pater in me est? Verba quse ego loquor vobis, a me ipso 
non loquor; pater autem in me manens ipse facit opera. 
Non creditis, quia ego in patre et pater in me est? Alioquin 
propter opera ipsa credite! Amen amen dico vobis, qui 
credit in me, opei*a, quae ego facio, et ipse faciet, quia ego 
ad patrem vado. (Jo. 128. Mt. 216. Mr. 125.) JEt quod- 
cunque jpetieritis in nomine meo, hoc faciam, ut glorificetur 
pater in filio. Si diligitis me, mandata mea servate! Et 
ego rogabo patrem et alium paraclytum dabit vobis, ut 
maneat vobiscum in seternum, spiritum veritatis, quem mun- 
dus non potest accipere, quia non videt eum nee seit eum. 
Vos autem cognoscetis eum, quia apud vos manebit et in 
vobis erit. Sfon relinquam vos orfanos; veniam ad vos. 
Adhuc modicum, et mundus me iam non videt. Vos autem 
videtis me, quia ego vivo et vos vivetis.^ In illo die vos 
cognoscetis, quia ego sum in patre meo et vos in me et ego 
in vobis. Qui habet mandata mea et servat ea, ille est qui 
deligit me. (Jo. 129. Mt. 98. Mr. 96, Lc. 116.) Qui autem 
diligit me, diligetur a patre meo et ego diligam eum et 
manifestabo ei me ipsum. (Jo. 130.) Dicit ei Judas, non 
ille Scariothis: Domine, quid factum est, quia nobis mani- 
festaturus es te ipsum et non mundo? Respondit Ihesus et 
dizit ei: Si quis diligit me, sermonem meum servabit et 
pater mens- diliget eum et ad eum veniemus et mansiones 
apud eum faciemus. Qui non diligit me, sermones meos non 
servat. (Jo. 131. Mt. 98. Mr. 96. Lc. 116.) Et sermonem 

äuem audistis, non est meus, sed eins qui me misit mtris. 
faec locutus sum vobis apud vos manens. (Jo. 132.) JPara- 
ch^us autem Spiritus sanctus, quem mittet pater in nomine 
meo, iUe vos aocebit omnia et suggeret vobis omnia, quae- 
cunque dixero vobis. Pacem relinquo vobis, pacem meam 
do vobis; non quomodo mundus dat, ego do vobis. Non 
turbetur cor vestrum neque formidet! Audistis quia ego 
dixi vobis : Vado et venio ad vos. Si diligeretis me, gau- 
deretis utique, quia vado ad patrem, quia pater maior me 
est. Et nunc dixi vobis, pnusquam fiat, ut, cum factum 
faerit, credatis. Jam non multa loquar voibiscmn. Venit 



-888 — 

«nim iMrinceps muadi haituai et in me non habet ^meqtnm, 
ied ut cognosoat mundus, quia diligo patrem et. Bleut man- 
datum däit mihi pater, sie faeio. ' 

CLXI. Ubi Ihesns dicit disdptilis suis, qni qnod 

habet baiolet. 

(Luc XXII,84— 37. 39. Matth. XXVI,30. Job. XIV,31). 

(Le. 276.^ Et dicit eis: Quando misi tos sine saculo et 
pera et calciamentia, nunquid aliquid defuit vobis? At Uli 
dixerunt: ISIihil. Dixit ergo eis: Sed nunc, qui habet 
sacculum, tollat, similiier et peram! Et qui non habet, 
yendat tonicam suam et emat gladium! (Le. 277. Mr. 216.i 
Dico autem Tobis, queniabi adhuc, quod scriptum est, oportei 
impleri in me, et quod cum iniustis deputatus est. Etenim 
ea, qusB sunt de me, finem habent. (Lc. 278.) At illi dixerunt: 
Domme, ecce gladii duo hie. At ille dixit eis: Sat est. 
(Jo. 122.) Surgite, eamus hinci (Mt. 286. Mr. 167.)* Et 
ymno dicto exierunt aecundum consuetudinem in tnontem 
Olivetu 

CLXII. Ubi Ihesus dicit, ego snin vitis et vos 

palmites. 

(Job. XV,l-27). 

(Jo. 182.) Dicit eis: Ego sum vitis vera et pater meus 
agricola est. Omnem palmitem in me non ferentem fructum, 
tollet eum; et omnem qui fert fructum, purgabit eum, ut 
fructum plus aiferat. Jam vos mundi estis propter sermonem, 
quem loeutus sum vobis. Manete in me et ego in vobis! 
Sieut ]palme8 non potest ferre fructum a semetipso, nisi 
mansent in vite, sie nee vos, nisi in me manseritis. Ego 
sum vitis^ vos palmites. Qui manet in me et ego in eo, hic 
feit fructum multum, quia sine me nihil potestis facere. Si 
quis in me non manserit, mittetur foras sicut palmes et 
areseet, et colligent eos et in ignem mittent, et ardent. (Jo. 
133. Mt. 216. Mr. 125.) Si manseritis in me et verba mea 
in vobis manserint , quodcunque volueritis, petitis et fiet 
vobis. (Jo. 134.) In hoc elarificatus est pater meus, ut 
fructum piurimum aiferatis et efficiamini mei discipulL Sicut 
dilexit me pater, et ego dilexi vos. Manete in dilectione 
mea! Si prsßcepta mea servaveritis, manebitis in dilectione 
mea, sicut et ego patns mei prseeepta servavi et nianeo in 
eius dilectione. Hsee loeutus sum vobis, ut gaudium meum 

•) wid [Lc 2791. — 



impleatar. Hoc est pneoeptam meiim , ut diligatit üiTiceiii, 
»icat dilezi yos. (Jo. 135. Mt 204. Mr. 115.) Ma- 
iorem hac dileetionem nemo habet, ut animam suam 
qnii ponat pro amicis suis. (Jo. 136.) Yos amid mei 
«stis, si feceritis, ^[use ego prsscipio Yobis. Jam uon 
dioo TOS servos, quia servus ne^cit, quid fadat dominus 
eius. Yos autem dixi amicos, quia omnia, quacunc^ue audivi 
a patre meo, nota feci vobis. Non tos me elegistis, aed ego 
elegi TOS et posui tos, ut eatis et fructum afferatis et fructus 
Tester maneat, (Jo. 137. Mt. 216. Mr. 125.) ut, quodcunque 
petieritis patrem in nomine meo, det Tobis. (Jo. 138.) Hjebq 
mando Tobis, ut diligatis iuTicem. Si mundus tos odit, 
sdtote quia me priorem Tobis odio babuit! Si de mundo 
fuissetis, mundus, quod suum erat, diligeret. Quia Tero de 
mundo non estis, sed ego elegp tos de munao, propterea 
odit vos mundus. (Jo. 139. Mt. 90. Lc. 58.) Mementote 
sermonis mei, quem ego dixi vobis! non est serTus maior 
domino suo. (Jo. 140.) Si me persecuti sunt, et tos perse- 
quentur; si sermonem meum servaTerunt, et Testrum serTa- 
bunt. (Jo. 141. Mt. 244. Mr. 139. Lc. 250.) Sed hsec 
omnia facient Tobis propter nomen meum, (Jo. 142. Mt. 112 
et 111. Lc. 119.) quia nesciunt eum qui misit me. (Jo. 143.) 
Si non venissem et locutus fuissem eis, peccatum non babe- 
rent. Nunc autem excusationem non haoent de peccato suo. 
(Jo. 144. Mt. 98. Mr. 96. Lc. 116.) Qui me odit, et patrem 
meüm odit. ( Jo. 145 ) Si opei*a non fecissem in eis, qu» 
nemo alius fecit, peccatum non haborent. Nunc autem et 
*Tiderunt et oderunt me et patrem meum, sed ut impleatur 
sermo, qui in lege eorum scriptus est, quia odio me nabue- 
runt gratis. Cum autem Tcnent paraclytus, quem ego mittam 
Tobis a patre,* spiritum Tcritatis, qui a patre procedit, ille 
testimonium perbibebit de me, et tos tesumonium perhibetis, 
quia ab initio mecum estis. 

(Job. XVI,l-33). 

Hsec locutus sum Tobis, ut non scandalizemini. 
Absaue synagogis facient tos. (Jo. 146. Mt. 244. Mr. 139. 
Lc 250.) Sea Tcnit bora, ut omnis, qui interficit tos, arbi- 
tretnr obsequium se prsestare deo. Et hadc facient, quia non 
noTerunt patrem neque me. Sed bsec locutus sum Tobis, ut, 
cum Tenerit bora eorum, reminiscamini, quia ego dixi Tobis. 
(Jo. 147.) Haec autem Tobis ab initio non dixi, quia Tobis- 
cum eram. At nunc Tado ad eum, qui mtsit me, et nemo 
ex Tobis interrogat me: Quo Tadis? Sed quia heiec locutus 
sunt vobis, tristitia im^Uvit cor vestrum, Sed ego Teritatem 
Tobis dico: expedit Tobis, ut ego vadam. Si enimnon abiero, 
paraclytus non Teniet ad tos. Si autem abiero, mittam eum 
ad TOS ; et cum Tenerit, ille arguet mundum de peccato et de 
iustitia et de iudicio : de peccato quidem , cpia, non credunt in me; 
de iustitia Tero, quia aa patrem Tado et lam non Tidebitis me; 



de indioio autem, quia princeps mundi huius iudieatos est. 
Adhuc multa habeo vobia dicere; sed non potestis portare 
modo. . Garn autem venerii ille Spiritus yeritatis, docebit tos 
omnem veritatem. Non enim loquetur a semetipso, sed 
qusdcunque audiet, loquetur, et qu» rentura sunt, annuntiabit 
Tobis. Ille me clarificabit, quia de meo accipiet et aunun- 
tiabit Tobis« (Jo. 148. Mt. 111. Lc. 119.) Omnia qusecunque 
habet pater, mea sunt. (Jo. 149.) Propterea dbu, quia de 
meo accipiet et annuntiabit vobis. Modicum et iam non 
videbitis me, et iteiimi modicum et videbitis me, quia vado 
ad patrem. Dixerunt ergo ex discipulis eins ad invicem: 
Quid est hoc quod dicit nobis, modicum et non ridebitis me 
et iteruni modicum et videbitis me et quia vado ad patrem V 
Dicebant ergo: Quid est quod dicit modicum? nescimus quid 
loquitur. Cognovit aijtem Ihesus, quia volebant interrogare 
eum et dixit eis; De hoc quseritis inter vos, quia dixi: nao- 
dicum et non videbitis me et iterum modicum et videbitis 
me. Amen amen dico vobis, quia plorabitis et flebitis vos, 
mundus auteln gaudebit; vos autem contristabimini, sed tristi- 
tia vestra yertetwr in gaudium. Mulier cum parit, tristitiam 
habet, quia venit hora eins; cum autem peperit puerum, 
iam non meminit pressurae pro))ter gaudium, quia natus est 
homo in mundum. Et vos igitur nunc quidem tristitiam 
habetis; iterum autem videbo vos et gaudebit cor vestrum, 
et gaudium vestrum nemo tollet a vobis. Et in illo die me 
non rogabitis (]^uic^uam. (Jo. 150. Mt. 216. Mr. 125.) Amen 
amen dico vobis, si quid petieritis patrem in nomine meo, 
dabit vobis. Usque modo non petistis quicquam in nomibe 
meo. Tetite! et accipietis, ut gaudium vestrum sit plenum. 
(Jo. 151.) Haec in proverbüs locutus sum vobis; venit hora, 
cum iam non in proverbüs loquar vobis, sed palam de patre 
annuntiabo vobis. In illo die in nomine meo petetis et non 
dico vobis, quia e^o rogabo patrem do vobis; ipse enim 
pater amat vos, quia vos me amatis et credidistis, quia ego 
a deo exivi. Et exivi a patre et veni in mundum ; iterum 
relinquo mimdum et vado ad patrem. Dicunt ei discipuli 
eins: Ecce nunc palam loc[ueris et proverbium nuUum dicis; 
nunc scimus quia scis omnia et non opus est tibi, ut quia 
te interroget. In hoc credimns, quia a deo existi. (Jo. 152. 
Mt. 287. Mr. 168.) Bespondit eis Ihesus: A modo creditis; 
ecce venit hora et iam venit, ut dispergamini ünusquisqiie 
in propria et me solum relinquatis, et non sum solus, quia 
pater mecum est. (Jo. 153.) Heec locutus sum vobis, ut in 
me pacem habeatis. In mundo pressuram habebitis; sed 
confidite! ego viel mundum. 

(Joh. XVn,l-26). 

H8BC locutus est Ihesus et sublevatis oculis in eoelum ad 
patrem dixit: Venit hora; clarifica filium tunm') ut £lius 
(aus darificet te, sioat de<ti8ti ei potestatem omnis camis. 



— 241 — 

■iit omae, quod dedisti ei, det eis vitam »temam! Hsec est 
autem vita setema, ut cognoscant te solum deum verum et 
quem misi^ti Ihesum Christum. Ego te clarificavi super 
terram; opus consummavi, quod dedisti mihi ut facLam. Et 
nunc claiifica me tu pater apud temetipsum claritate, quam 
habui, priüsquam mundus esset, apud te ! Manifestavi nomen 
tuum hominibus, quos dedisti mihi de mundo ; tui erant et 
mihi eos dedisti et sermonem tuum aervaverunt. Nunc 
cognoverunt, quia omnia, quse dedisti mihi, abs te sunt, quia 
yerba. quse -dedisti mihi, dedi ms et ipsi acceperunt et cogno- 
verunt vere, quia a te exivi, et crediderunt, quia tu me 
misisti. 'Et ego'pro iis rogo; non pro mundo rogo, sed pro 
his quos dedisti mihi, quia tui sunt et mea omnia tua sunt 
et tua mea sunt et clarificatus sum in eis, et iam non sum 
in mundo et hi in mundo sunt, et ego ad te venio. Pater 
sancte, serva eos in nomine tuo, quos dedisti mihi, ut sint 
anum sicut et nos! Cum essem cum eis, e^o servabam eos 
in nomine tuo. Quos dedisti mihi, custodivi et nemo ex his 
perivit nisi filius perditionis, ut scrij)tura impleatur. Nunc 
autem ad te yenio, et hsec loquor in mundo, ut habeant 
gaudium meum impletum in semetipsis. Ego dedi eis ser- 
monem tuum et mundus odio eos habuit, quia non sunt de 
mundo, sicut et ego non sum de mundo. Non rogo, ut tollas 
eos de mundo, sed ut serves eos- ex malo. De mundo non 
sunt, sicut et ego non sum de mundo. Sanctifica eos in 
veritate! sermo tuus veritas est. Sicut me misisti in mundum, 
et ego misi eos in mundum et pro eis ego sanctifico me 
ipsum, ut sint et ipsi sanctificati in veritate. Non pro his 
autem rogo tantum, sed et pro eis, qui credituri sunt per 
verbom eorum in me, ut omnes unum sint, sicut tu pat^r 
in me et ego in te, ut et ipsi in nobis unum sint, ut mundus 
credat, quia tu me misisti. Et ego claritatem, quam dedisti 
mihi, dedi illis, ut sint unum, sicut nos unum sumus, ego in 
eis et tu in me, ut sint consummati in unum et cognoscat 
mundus, quia tu me misisti et dilexisti eos, sicut et me di- 
lexisti. Pater, quos dedisti mihi, volo ut, ubi ego' sum, et 
illi sint mecum, ut videant claritatem meam, quam dedisti 
mihi, quia dilexisti nie ante constitutionem mundi. (Jo. 154. 
Mt. 112. Lo. 119.) Pater iuste, et mundus te non eognovit, 
ego autem te^ cognovi, (Jo. 155 ) et hi cognoverunt, quia tu 
me misisti, et notum feci eis nömen tuum et notum faciam, 
ut dilectio, qua dilexisti me, in ipsis sit, et ego in ipsis. 



16 



— 242 - 

CLXIII. Ubi Ihesns venit in Gethsemani et orat, 
ut transferat cäJicem istuiu. 

(Matth. XXVI,36-46. Marc. XIV,32--42. Luc. XXn,40— 

46. Joh. XVra,l-2). 

(Mt. 291. Mr. 172. Lc. 279. Jo. 156.) Tunc venit Ihesus 
cum illifl in villam qu» dicitur Gexhsemani (Jo.) trans 
torrentem Cedron, ubi erat hortus, in quem introivit ipse et 
discipuli eins. (Jo. 157.) Sciebat autem JucUis, gut tradehai 
eum, locum, quia frequenter Ihestis convenerat iltuc cum diS' 
cipulis suis. (Lc. 280. Mt. 296. * Mr. 177.) Et cum perve- 
msset ad locum, dixit discipulis suis: Sedete hie et orate, 
ne intretis in temptationem, i(Mt. 292. Mr. 173.) donec vadam 
üluc et orem! Et assumpto Petro et duobus filiis Zebedei 
Jacobo et Johanne coepit eontristari et tnoestus esse, (Mt. 
293. Mr. 174. Jo. 107.) Tunc aü Ulis: Tristis est amma 
mea usque ad mortem. Sustinete hie et viffilate mecum! 
(Mt. 294. Mr 175. Lc. 281.** Jo. 161.) JEt Tpse propressus 
est ab eis, quantum iactus est lapidis. (Lc.) JEt posvtis ge- 
nibus (Mt.) procidit in fadem suam (Mr.) et oraJoai, ut, si 
fieri posset, transiret ab eo hora, dicens: (Lc.)*** Pater, si 
possinile est, (Mr.) abba pater, omnia tibi possibilia sunt, 
(Mt.) mi pater, si possibile est, (Mr.) tranfer calicem hunc 
a me! (Mt. 295. Mr. 176. Lc. 282. Jo. 57 et 42.) Verum- 
tamen non quod ego yolo, sed quod tu. (Lc. 284 et 280. 
Mt. 296. Mr. 177.) Et cum surrexisset ab oratione venit ad 
discipulos suos et invenit eos dormientes et ait eis: Quid 
dormitis? sie non potuistis una hora vigilare mecum? Vi- 

S'late et orate, ut non intretis in temptationem! (Mt. 297. 
r. 178. Jo. 70.) Spiritus quidem promptus est, coro autem 
infirma. (Mt. 298. Mr. 179.) Iterum secundo a^iit et oranii. 
(Lc 283.) Apparuit autem Uli angelua de coelo confortans 
eum. Et factus est in agonia et prolixius orabat, (Mt) 
dicens: Pater mi, si non potest cälioc hie transire, nisi 
bibam iUum, fiat voluntas tua! {Lq,) Et factus est^ sudor 
eius sieut guttae sanguinis decurrentis in terram. (Lc.) £t 
cum surrexisset, (Mt. Mr.)**** venit iterum ad discipulos suos 
et invenit eos dormientes (Lc.) pfae Iristitia, (Mt. Mr.) erant 
enim oculi eovum gravati (Mr.) et ignorabant quid respon- 
derent ei. (Mt.) Et relictis Ulis iterum ahiit et oravit tertio 



*) lies 292. - 
•*) lies Lc. 282. — 
**♦) lies Mt. — 
*♦*♦) und Lc. - 



— 248 - 

(Mt. Mr.) eundem sermonem dicens, (Mt. 299. Mr. 180. Jo. 
j03.) Tunc venu ad discipulos suos et ait iüisr Dormite 
tarn et requiescite; sufficit. Ecce appropinquavit hora et 
filius hominis traditur in mänus peccatorum. Surgite, eamos! 
ecce appropinquavit qui me tradet 

CLXIV. Ubi Judas venit cum turbis apprehendere 

Ihesum. 

(Matth. XXVI,47-50. Marc. XIV,43~44. Luc XXH, 

47-48. Joh. XV 111,3-9). 

(Mt. 300. Mr. 183. ♦ Lc. 285. Jo. 158 et 85.) Et adhuc 
ipso loquente ecce Judas unus de duodecim, cum accepisset 
cohortem, venit et cum eo twha multa cumlaternis etfacibus 
et armis et gladiis et fustibus a principibus sacerdotum et 
scribis et senioribus populi. (Mt. 301. Mr. 182. Lc. 286.) ♦♦ 
Qui autem%tradebat eum, dederat Ulis Signum dicens: Quem- 
cunque osculatus fuero, ipse est; tenete eum et ducite eum! 
Et confestim accedens ad Ihesum dixit ei: Ave räbhi! (Lc.) 
Et appropinquavit Ihesu, ut oscularetur eum. (Lc.) *** Ihesus 
autem dixit ei: Juda, osculo filium hominis tradis? [Mt.l 
amice, ad quod venisti? Et osculatus est eum. (Jo. 159.) 
Ihesus itaque sciens omnia, qüae yentui*a erant super eum, 
processit et dicit eis: ^uem quaeritis? Besponaerunt ei: 
Ihesum Nazarenum, Djcit eis Ihesus: Ego sum. Stabat 
autem et Judas, qui tradebat eum, cum ipsis. üt ergo dixit 
eis *Ego sum[f dbierunt reirorsum et cedideruht in terram. 
Iterum ergo eos interrogavit: Quem quaeritis? Uli autem 
dixerunt : Ihesum Nazarenum. Eespondit Ihesus : Dizi 
vobis, quia ego sum; si ergo me qusBritis, sinite hos abire! 
Ut impleretur sermo quem dixit, quia quos dedisti mihi, non 
perdidi ex ipsis quenquam. (Mt. Mr,) Tunc accesserunt et 
manus iniecerunt in Ihesum et tenuerunteum, 

(Luc. XXn,49. 51. 53. Matth. XXVI,52-55. Marc XIV,49. 

Joh. xvm,io-ii). 

(Lc 287. Mt. 302. Mr. 183. Jo. 160.) Videntm autem 
hi qui circa ipsum erant, quod futurum erat, dixerunt ei: 
Domine, si percutimus in gladto ? (Jo. Mt. Mr. Lc.) Simon 
ergo Petrus habens gladium eduxit eum et percussit pontificis 
servum et amputavtt auricuiam eius deoAram. (Jo.) Erat 
autem nomen servo Malchin, (Jo. 161. Mi 294. Mr. 175. 



*) Hes 181. - 
•♦) lies Luc 285. — 
lies Lc 286. •- 

le* 



— 244- 

Lc, 281.)* Tunc aii Ihesus Petto: Calicem qnem dedit 
mihi pater, non bibam illum? mitte gladium in vtiginam! 
(Mt. 303.) omnes enim gui acceperint gladium, gladio peri- 
ount. An jfutas quia non poss^tim rogare patrem meum et 
exHibebit mihi modo plus quam duodecim miiia legiones an- 
gelorum? quomodo ergo implebuntur scripturae, quia sie 
oportet fieri? (Lc. 287.) Sinite usque huc! Et cum tetigisset 
auriculam eitis, sanavit eum. (Mt. 304. Mr. 184. Lc. 289. 
Jo. 170.) In illa hora dixit Ihesus turbis: Tanquam ad 
latronem existis cum gladiis et fustibtis comprehendere me. 
Cotidie apud vos er am docens in templo et non me tenuistis; 
(Lc.) sed liaec est hora vestra et potestas tenebrarum, 

(Matth. XXVI,56. Joh. XVIII, 12—14). 

Mt. 305. Mr. 175.)** Hoc autem factum e^t, ut imple- 
rentnr scripturae prophetarum. Tunc aiscipuli omnes reticto 
eo fugenmt. (Jo. 162. Mt. 306. Mr. 187. Lc. 290.) Cohors 
ergo et tribunus et ministri Judaeorum comprehenderunt Ihe- 
sum et ligaverunt eum (Jo. 163.) et adduxerunt eum ad 
Annam primum: erat enim socer Caiphae, qui erat pontifex 
anni ilUus, Erat autem Caipba«, qui cousilium dederat 
Judseis, quia expedit unum hominem mori pro populo. 



CLXV, Ubi adolescens quidam indutus siudone 

sequebator Ihesum. 

(Marc. XIV,51-52. 68. Matth. XXVI,58. Luc. XXII, 

56—57. Joh. XVm,15-18). 

(Mr. 186.) Adolescens autem quidam sequebatur eum 
amictus sindone super nudo et tenuerunt eum. At ille reiecta 
sindone nudus profugit ab eis. (Jo. 164. Mt. 307. Mr. 188) 
Seqtiebatur autem Ihesum Simon Petrus a longe et alius 
discipulics usque in atrium principis sacerdotum. (Jo. 165.) 
Discipulus autem ille erat notus pontifici et introivit cum 
Ihesu in atrium pontificis, (Jo. 166 et 168.*** Mt. 314. Mr. 
195. I^. 291.) Petrus autem stabat ad ostium foris. (Jo. 
167.) Extvit ergo discipulus alius, qui erat noitis pontifici, et 
dint ostiariae et introduxit Petrum. (Lc.) Quem cum vi- 
disset (Jo.) ***• avcüla ostiaria et eum fuisset intuita, dixit: 
Nunquid et tu ex discipulis es hominis istius? Dicit iüc 



*) lies Luc. 282. - 
•♦) lies Mr. 185. — 



***) Jo. 168 ist hier zu tilgen. — 

♦•••) Ues (Jo. 168. Mt. 314. Mr. 195. Lc. 291). 



— 245 — 

mulieri: Non novi ülwn neque scio quid dicas. (Jo. 169.) 
Stdhant autem servi et ministri ad prunas, quia frigus erat, 
et calefiebant Erat autem cum eis et Petrus stans et cale- 
faciens se, [Mt.] tU videret fineuL 



CL^VI. Ubi interrogat princeps sacerdotam 
Ihesum de disdpalis et de doctrina eins. 

(Joh. XVin,19-24). 

(Jo. 169.) Pontifex ergo interrogavit Ihesum de discipulis 
et de doctrina eius. (Jo. 170. Mt. 304. Mr. 184. Lc. 289.) 
Respondit ei Ihesus: Ego palam locutus sum mundo; ego 
semper döcui in synagoga et in templo, quo omnes Judsei 
conveniunt et in occ^lto locutus sum nihil. (Jo. 171.) Quid 
me interrogasV intervoga eos qui audierunt, quod locutus 
sum ipsis! ecce hi sciunt, quid dixerim ego. (Jo. 172. Mt. 
313. Mr. 194. Lc. 294.) Hsec autem cum dixisset, unus 
assistens ministrorum dedit alapam Ihesu dicens: Sic respon- 
des pontifici? (Jo. 173) ßespondit ei Ihesus: Si male 
locutus sum, testimonium perhibe de malo! si autem bene, 
quid me ccedis? (Jo. 174 et 162. Mt. 306. Mr» 187. Lc 290.) 
Et misit eum Annas ligatum ad Caiphan pontificem. 

(Matth. XXVI,69-74. Marc. XIV,69. 71. Luc, XXn,57. 
59. 61-62. Joh. XYm,25-27). 

(Jo. llh. Mt. 315. Mr. 196. Le. 292.) Erat autem 
Simon Petrus foris in atrio stans (Jo.) et calefaciens se, 
(Mt.) Rursum vidit eum alia ancilla et ait circumstantibus: 
Et hie erat cum Ihesu Nazareno, Accesserunt, qui stabant, 
et dixerunt Petro: Vere et tu ex. Ulis es; nam et loquela 
tua manifestum te facity quod sis Galilaeus, Et iterum ne- 
gavit cum inramento, quia non novi hominem. Et post 
pusillum (Lc.) quasi bor», unius (Jo.) dicit unus ex servis 
pontificis, cognatus eius cuius abscidit Petrus auriculamx 
(Lc.) Vere et bic cum illo erat ; nam et Galilaeus est. (Jo.) 
Nonne ego te vidi in horto cum illo? .(Mt.) Tunc coepit 
destestari (Mr.) et anathematizare et iurare: (Lc.) Neque 
novi eum; nescio quid dicis; (Mr.) Non novi hominem istum, 
quem dicis. Et statim gallus cantavit. Et conversus do- 
minus respexit Petrum, (Lc. 293. Mt. 316. Mr. 197.) Et 
recordatus est Petrus verbi domini, qu^d dixerat ei: Prius* 
quam gallus cantet bis, ter me negabis hodie. Et egre99U^ 
foras Petrus flevit amare, 



- 246 - 

CLXVII. Ubi falsi testes adTersns Ihesum qnaere- 

bantnr*. 

(Matth. XXVI,59~63. XXVÜ,!. Marc XIV,55— 56. 58. 

60—61. Luc. XXn,66). 

(Mt. 317. Mr. 198. Lc. 295.) Matte autem facto conve- 
nerunt omnes principes sacerdotum cum senioribus plebis et 
scribis cancilium facientes, (Mt. S07. •* Mr. 189. Lc 305.) 
Quaerehant falsum testimonium contra Ihesum, ut eum marti 
trader€nt, et non invenerunt, cum multi falsi testes accessissent, 
(Mr.) Bon inveniebant (Mr.) et convenientia testimonia iHo- 
rum non erant. (Mt. 309. Mr. 190.) Novissime autem ve- 
nerunt duo falsi testes et dixerunt: Nos audivimu^ eum 
dicentem : Possum destruere templum dei hoc manu factum 
et post triduum aliud non manu factum aedificare, Ihesus 
autem tacebat. Et surgens princeps sacerdotum in medium 
interrogavit Ihesum dicens: Nihil respondes ad ea quflß 
isti adversum te festificantur? Ihesus autem nihil respoodit. 

CLXVIIL Ubi princeps sacerdotum adiurat Ihestim: 
si tu es Christus, die nobis. 

(Matth. XXVI,63-67.- Marc. XIV,61. 65. 67—68. 

Luc XXn,63-65. 71). 

(Mt. 809. Mr. 190.) Et rursum summus sacerdos ait 
Uli: Adiuro te per deum vivum, ut dicas nobis, pi tu es 
Christus filius wi benedicti. Bicit Uli Ihesus: Tu di^dsti. 
(Lc 295.)*** Et ait illis: Si vobis dixero, non creditis mihi; 
si autem et interrogavero, non respondeoitis mihi neque di- 
mittetis. (Mt. 310. Mr. 191. Lc 297. Jo. 69.) Verumtamen 
dico vobis, a modo videbitis filium hominis sedentm a dextris 
virtutis dei et venientem in nttbibus caeli, (Mt 311. Mr. 192.) 
Tunc princeps sacerdotum scidit vestimenta sua dicens: BlaS' 
phemavit ; quid adhuc egemus testibus? (TAt 312. Mr. 193, 
Lc 2d9.) Ecce nunc auaistis blasphemiam de ore dus. Quid 
vobis vtdetur? At iUi respondentes dixerunt: • Reus est 
mortis, (Mt. 3ia Mr. 194. Lc 294. Jo. 172.) Tunc ex- 
puerunt m faciem eins et, qui tenebant eum, illuddtant ei et 



♦) querebant MS. — 
•♦) lies Mt. 308. -r- 
♦^) Hob Luc 296. — 



^247 ^ 

Telayemnt faciem eins et colaphü eum eeciderunt Alii 
autem palmas in faciem eins dederant dicente»: Prophetiza 
nobis, Christel quis est iste qui te percussit? (Lc.) jEt alia 
multa hla^phemantes dicebant in eum. 



CLXIX. Ubi traditur Pilato Ihesus et poenitet 

Judas. 

(Matth. XXVII,2. Joh. XVni,28). 

(Mt. 318. Mv. 199. Lc. 300. Jo. 1,76.) Et adduxeruni 
eum vinctum in praetorio et tradiderunt Pontio Pilato prse* 
sidi. (Jo. 177.) Et ipsi non introierunt in praetorium^ ut 
non eontaminareniurf sed manduearent pascha, 

(Matth. XXVII,3- 10). 

(Mt. 319.) Tunc videns Judas, qui eum tradiditf quod 
damnatus esset, poenitehtia ductus retulit triginta argenteos 
principibus sacerdotum et senioribus dicens: Peccavi tradens 
san^tnem iustum, At Uli dixerunt: Quid ad nos? tu vi- 
deris. Et proiectis argenteis in templo recessit et ahiens 
laqueo se suspendit Principe» autem saeerdotuin acceptis 
argenteis dixemnt: Non licet mitfere eos in corbanan, c[uia 
pretium san^inis est. Consilio autem inito emerunt ex lUie 
agrum figuli in aepulturam perecprinorum. Propter hoc vo- 
catus est ager ille Achel demach, hoc est ager sanguinis, 
nsque in hodiemum diem. Tunc impletum est, quod dictum 
est per Hieremiam prophetam dicentem: Et acceperunt 
triginta argenteos pretium appretiati, quem appretiaverunt 
a nliis Israhel, et dederunt eos in agrum figuli, sicut con* 
stituit mihi dominus. 



CLXX. Ubi Püatus audit inter Jadseos et dominam 
et mittit eam ad Herodem. 

(Joh. XVIII,29-38. Luc. XXin,2. 4). 

m 

(Jo. 176)* Exivit ergo Pilatus ad eos foras et diocit: 
QiMm accusationem affertis adversus hominem hunc? Be- 
sponderunt et dixerunt: St non esset hie malefactor, non 
tibi tradidissemtts eum, (Lc. 31.)** Eunc inven'mtis sub- 
verientem gentem nostram et pröhtbentefn iributa dari Caesari 
et dicentem, se Christum regem esse, (Jo.) Vixit ergo eis 

♦) lies Jo. 177. — 
*•) lies Lc. 301. — 



— 2^ — 

Pilatus: Accipiie eum vos et seeundum legem vestram iudi- 
cate eum! Diaxrvmt ergo Judaei: Nohis non licet interficere 
quenquam, üt serino domiDi impleretur, quem dixit signi- 
ncans, qua esset morte moriturus. (Jo. 178. Mt. 320. Mr. 
200. Lc. 302,) Introivit ergo Herum in praetorium Pilatus 
et vocavit Ihesum et dixit ei: Tu es rex Judaeorum? Et 
respondit Ihesus: A temetipso hoc dicis an alii tibi dixerunt 
de me? Bespondit Pilatus: (Jo. 179.) NuHquid ego Judaeus 
sum? gens tua et pontifices tradiderunt te mihi. Quid fe- 
cisti? Respondit Ihesus: Begnu7n meum non est de mundo 
hoc; si ex hoc mundo esset regnum meum, ministri mei decer- 
tarent, ut non tr aderer Judaeis; nunc autem regnum meum 
non est hinc. (Zo, 180. Mt. 321. Mr. 201.) * .I)ixit itaque 
ei Pilatus: Ergo rex es tu? Respondit Ihesus: Tu dicis, 
quia rex sum ego. (Jo. 181.) Ego in hoc natus sum et ad 
hoc veni in mundum, ut testimonium perhibe'am veritati; 
omnis qui est ex veritate, audit meam vocem. Dicit ei Pila- 
tus: Quid est veritas? Et cum hoc dixisset, iterum exivit 
ad Judaeos (Jo. 182. Lc. 307 et 302.)** et ait ad principes 
sacerdotum et turbas: Nullam invenio causam in hoc no- 
mine. 

(Luc. XXm,5--12). 

(Lc. 304.) At Uli invalescebant dicentes: Commovit po- 
pulum docens per Universum Judaeam et incipiens a Gälilaea 
usaue huc, Pilatus autem audiens Galilaeam interrogavit, 
si nomo Galilseus esset. Et ut cognovit, quod de Herodis 
potestate esset, remisit eum ad Herodem, qui et ipse Hiero- 
solymis erat iüis diebus. Herodes autem viso Ihesu gavisus 
est valde. Erat enim cupiens ex multo tempore videre eum, 
eo quod audiret multa de illo, et speräbat signum aliquid 
videre ab eo fieri. Interrogabat autem illum multis sermonv- 
bus. At ipse nihil Uli respondebat. (Lc. 3(»5. Mt. 308. Mr. 
189.) Stabant etiam principes sacerdotum et scribae con- 
stanter accusantes eum. (Lc. 306.) Sprevit autem {llum He- 
rodes cum exercitu sito et illusit indutum veste alba et re- 
misit ad Pilatum. Et facti sunt amici Herodes et Pilatus 
in ipsa die; nam autea inimici erant ad invicem. 

(Luc XXIII,13-16. 18. Joh. XIX,4. 6-12). 

(Lc* 307 et 303. Jo. 186.) Pilatus autem convocaiis nrin- 
ctpibits sacerdotum et magistratibus et plebe exivit aa eos 
foras et dixit eis: Optulistis mihi hunc hominem quasi aver- 
tentem populum. (Jo. Lc.) Ecce adduco vobis eum fovas 
ut cognoscatis, quia in eo nullam causam invenio ex bis, in 
.qnibus eum accusatis, (Lc. 308.) sed neque Herodes; nam 

•) lies Mr. 200. — 

•*) lies Lc. 307 et 303. — 



- 249 — 

remisi vos ad illuin et ecce nihil dignum marte ctctum est ei, 
(Lc 309. Mt. 322. Mr. 202.)* Emendatum ergo iUum di- 
miUam. (Lc. 310. Mt. 325. Mr. 204. Jo. 184.**) Exclamavii 
autem umversa turba dicens: Tolle hunc, crucifige^ cmcifißel 
(Jo. 189.) Dicit eis Pilatus: Accipite eum vos et crucifigite! 
(Jo. 190. Lc. 304*** et 307 et 312.) Ego enim non invenio 
in eo causam. (Jo. 191.) Responderunt ei Judsei:. Nos 
legem habemus et secundum legem debet mori, quia filium 
dei se fedt (Jo. 192. Mt. 322.**** Mr. 201.) Oum ergo 
audisset Pilatus hunc sermonem, magis timuit et ingressus 
est in praetorium iterum et dicit ad Ihesum: ünde es tu? 
Ihesus autem responsum non dedit ei. (Jo. 193.) Dicit ergo 
ei Pilatus:- Mihi non loqueris? nescis, quia potestcUem hdbeo 
crucifigere te et potestatem dimittere? Eespondit Ihesus: 
Non haberes potestatem adversum me ullam, nisi tibi esset 
datum desuper; propterea nui tradidit me tibi, maius pecca- 
tum habet Exinde quaerAat Pilatus dimittere eum, Judaei 
autem clamahant dicentes: Si hunc dimittis non es amicus 
Caesaris; omnis qui se regem facit, contradicit Caesari. 

(Joh. XIX,13-15. Matth. XXVn,12. 14. Marc. XV,3). 

Pilatus ergo cum audisset hos sermones, oddtLxit foras 
Ihesum et sedit pro tribunali in loco, qui dicitur lithostrotus, 
hebraice autem Gabbatha. £rat autem parasceue paschse, 
bora quasi sexta. Et dicit JudsBis: Ecce rex vester. (Jo. 
194. Mt. 326. Mr. 205. Lc. 313.) Uli autem clamaverunti 
Tolle, tolle, crucifige eum! (Jo. 195.) Dixit eis Pilatus: 
Regem vestrum crucifigam? Responderunt pontifices : Non 
haSemus regem nisi Caesarem, (Mr. 201. Mt. 321. Jo. 180 
et 192«) Et accusäbant eum summi säcerdotes in multis» 
Ihesiis vero nihil respondit. (Mt. Mr. Jo.) Tuno dicit illi 
Pilatus: Non audis^ quanta adversum te cucant testimonia? 
Et non respondit ei ad ullum verbum, ita ut miraretur 
prsases vehementer. 

(Matth. XXVn,15— 18. Marc. XV,6. Joh. XVin,39). 

(Mt. 322. Mr. 202. Lc. 309.) Per diem autem festum 
consueverat praeses dimittere populo unum ex vinctis, ^uem- 
cunque petissent. Habebat autem tunc vinctum***** insig^ 
nem, qui dicebatur Baräbbas. Congregatis ergo Ulis dixit 
Pilatus: (Jo. 183. Mt. 323. Mr. 208.) Est consuetudo vobis, 



♦) Hes Mt. 323. Mr. 203. - 
**) lies 189. — 
♦♦♦) lies 303. — 
♦**♦) Hes 821. - 
*♦**♦) victum. — 



-Ä50- 



ut unum dimittam vobui in pascha. (Mt.^ Quem mto mUis 
dimittam vobis, Bärabban an Ihesunk^qui cucitnr Cnristns? 
(Mt.) Sciebat enim, quod per invidiam tradidissent eum. 



CLXXI. Ubi uxor Pilati misit ad eum dicens, nihil 

tibi sit et iusto ilK. 

(Matth. XXVn,19-25. Marc. XV,7. Luc. XXIII,19. 

Job. XVni,40.) 

(Mt. 3240 Sedente autem illo pro tribunali, misit ad 
illwm uxor eius dicens: Nihil tibi et iusto Uli! multa enim 
passa sum hodie per visum propter eum, (Mt. 325. Mr. 204. 
Lc. 310. Jo. 184.) Principes autem sacerdotum et seniores 
persuaserunt populum, ut petere)>t Barabban, Ihesum vero 
perderent. Respöndens autem prseses ait illis: Quem vultis 
vobis de duobus dimitti? Ät Uli diocerunt: Barabban, (Jo.) 
Erat autem Ba/rrdbas latro, [Lc. J qtii erat propter seditionem 
quondam factam in civitate et homicidium vinctua in carcere. 
(Mt. 326. Mr. 205. Lc. 311. Jo. 188.) Dicit Mis Pilatus: 
Quid ergo faciam de Ihesu qui dicitur Christus? Dicunt 
omnes: Crucifigatur! Ait illis prseses: Quid enim malefecit? 
At illi magis clamabant dicentes: Crucifigatur! (Mt. 327.) 
Videns autem Pilatus, quia nihil proficeret, sed magis ta- 
multus fieret, accepta aqua la/vit manus cor am popuh dicens: 
Innocens ego sum a sanguine iusti huius; vos videritis. Et 
responaens universtcs popuius dixit: Sanguis eius super nos 
et super filios nostros! 



GLXXII. Ubi Pilatus dimisit Barraban et tradit 
Christum ad crucifigendum. 

(Mattb. XXVn,26-32. Marc. XV,17. 20-21. Luc. XXHI, 

26. Job. XIX,2. 17). 

(Mt. 328. Mr. 206. Lc. 314. Jo. 196.) Tunc dimisit 
illis JBarabban, Ihesum autem flagellis caesum tradidit eis. 
ut crucifigeretur. (Mt. 329. Mr. 208.* Jo. 185 et 187.) 
Milites praesidis siiscipientes Ihesum in prsetoiio congre- 
gaverunt ad eum universam cohortem et exu^entes eum induunt 
eum tonicam purpuream et clamidem cocdneam circumdede" 
runt ei, et plectentes coronam de spinis postierunt super captU 
eius et harundinem in dextera eins, et genuflexu** ante eum 
illudebant dicentes: Ave rex Judaeorum! (Mt. 830. Mr. 208.) 



♦) lies 207. — 

♦•) genu fkxu vel o, — 



— 251 - 

Et expuentes eum acceperant hamndinem et percutiebant 
Caput eiu8. Et poatquam illusemnt ei, exuerunt eum clamide 
et purpurea et induerunt eum vestimentis eius et duxerunt 
eum ut crucifigerent, (Jo.)* haiulantem sibi crucem. (Mt. 331. 
Mr. 209. Lc. 315. Jo. 197.) Exeuntes autem invenerunt 
hominem Cyreneum venientem de villa nomine Simon, (Mr.) 
patrem Alexandri et Rufi. (Mt.) Hunc angariaverunt por- 
tare crucem post Ihesum. 

(Luc XXin,27— 31). 

(Lc. 316.) Seouebatur autem illum multa twrha populi et 
mulierum, guae piangehant et lamentabantur eum, Conversus 
autem ad iUas ihesus dixit: Filias Hierusalem, nolite flere 
super me, sed super vos ipsas flete et super fiUos vestros! 
quoniam ecce venient dies, in quihus dicent: Beatae steriles 
et vcntres qui non genuerunt et ubera quse non lactaveruntl 
Tunc inci/pient dicere montibus: Cadite super nos! et colUbus: 
Operite nos! quia si in viridi ligno hsBC faciunt, in arido 
quid fiet? 

CLXXIII. Ubi duo latrones cnm Christo crucifigi 

dacuntur et ubi Ihesus de cruce de matre sua dixit 

ad discipulum, quem diligebat, ecce mater tua. 

(Luc. XXin,32-34. Matth. XXVn,34. Marc. XV,22). 

(Lc 317. Mt. 336. Mr. 215. Jo. 198.) Ducebantur 
autem et alii duo nequam cum eo, ut interficerentur. (Lc 
308. ** Mt. 332. Mr. 210. Jo. 197.) Et jpostquam venerunt 
in locum qui dicitu/r Golgotha, quod est interpretatum Cal- 
variae locus [ibi crucifixerunt eum] ***, (Mt. 533. Mr. 211. 
Jo. 203.) et dederunt ei vinum mvrratum cum feile miai,um. 
Et cum gusta>sset, noluit bibere, (Lc. 320.)**** Ihesus autem 
dicebat: Pater, dimitte Ulis! non enim sciunt q¥id 
faciunt. 

(Matth. XXVn,35-36. Job. XIX,23— 24). 

(Mt. 334. Mr. 212. Lc 321. Jo. 201.) Postquam autem 
crucinxerunt eum, acceperunt vestimenta eius et fecerunt 



♦) lies Jo. 197. - 

•♦) lies 318. - 

*♦*) ibi crucifixenmt eum fehlt im Cod. Cass.— 

••♦*) der Cod. Cass. fugt noch hinzu ; Mt. 333. Mr. 212 



Jo. 201. — 



- 252 - 

auattuar partes, unicuique militi partem, et Umicam. (Jo.) 
Erat autem tonica inconsutilis desuper contezta per totom« 
Dixerunt ergo ad invicem: Non ecindamus eam, sed sortis 
amur de illa, cuius sül (Jo.) Ut scriptura impleatur dicens: 
Fartiti sunt'Testimenta mea sibi et super vestem*) meam 
mlseruiit sortem. (Jo.) Et milites quidem hasc fecerunt, 
(Mt.) et sedentes servabant eum. 

(Job. X1X,19— 22. Marc XV,26). 

(Jo. 199. Mt. 335. Mr. 214. Lc 324.) Scripsit autem 
et titulum Pilatus causse eius et imposuit super caput eius: 
Hie est Ihesus Nazarenus rex Judaeorum, (Jo. 200.} Hunc 
ergo titulum multi leaerunt Judaeorum, quia prope civitatem 
erat locus, ubi crucinxus est Ihesus, et erat scriptum hebraice, 
ffrece et latine. Dicehant ergo Pilato pontifices Judaeorum: 
IfoU scribere *rex Judaeorum'! Respondit Pilatus: Quod 
scripsi, scripsi. 

(Matth. XXVn,38-43. Marc. XV,27. 32). 

(Mt.)** Tunc crucifixerunt cum eo du4)s latrones, unum 
a dextrts et unum a sinistris eius, (Mt. 337. Mr. 217.) 
Praetereuntes autem hlasphemabant eum moventes capita sua 
et dicentes: Va! qui destruit templum et in triduo iUud 
reaedificatf salva temetipsum! si filius dei es, descende de 
cruce ! (Mt. 338. Mr. 238. •** Lc. 322.) Similiter et principes 
sacerdotum illudentes cum scrihis et senioribus dicehant: 
Alios salvos fecit, se ipsum non potest salvum faeere? si rex 
Isrähel est, descendat nunc de cruce (Mr.) et videamus et 
credamus ei! (Mt.) Confidit**** in deum: ideo liberet nunc 
eum, si vult eum! aixit enim, quia dei filius sum. 

(Matth. XXVII,44. Luc. XXm,39-43). 

(Mt. 339. Mr. 219. Lc. 325.) Id ipsum autem (Lc.) 
unus de his qui pendehant latronihus hlasphemäbat eum dicens: 
Si tu es Christus, salvum fac temetipsum et nos I (Lc. 326.) 
Bespondens autem alter increpabat ülum dicens: Neque tu 
times deum, quod in eadem damnatione es? et nos guidem 
iuste, nam digna factis recipitnus. Hie vero nihil mali gessit. 
Et dicebat ad Ihesum: Domine, memento mei, cum veneris 
in regnum tuum! Et dixit Uli Hiesi*s: Amen dico tibi, ho^ 
die mecum eris in paradiso, 

(Job. XIX,25— 27;. 

(Jo. 202.) Stdbant autem iuxta crucem Ihesu mater eius 
et soror matris eitis Maria Cleopae et Maria Magdalenae, 



•) vesta, — 
**) lies (Mt. 336). — 
»*♦) Hes 218. — 
*•••) confidet. — 



- 258 — 

Cum vidisset ergo Ihesfts matrem et discipulum stantem, quem 
dilipebat, dicxt matri sucie: Mulier ecce filius tuus. Deinde 
dicii disdpulo: Ecce maier tua. Et ex itta hora accepÜ 
eam discipulus in sua, 

(Matth. XXVn,45-47). 

(Mt. 840. Mr. 215.* Lc. 826.) Ä sexta autem tenebrae 
fdctae sunt super universam terram usque ad Tioram nonam, 
(Mt. 841. Mr. 221.) Et circa hör am nonam clamavit Ihesus 
voce magna dicens: Hell hell lema sabacthani, quod lest 
interpremtum: deus meus, deus meus, utquid dereliquisti me ? 
Quiaam autem illic stantes et audientes dicebant: Heliam 
vocai iste. 

(Joh. XIX,28— 80. Matth. XXVU,48—50. Luc XXni,46). 

(Jo. 208. Mt 888. Mr. 211.) Postea sdehs Ihesus, (fuia 
omnxa consummata sunt, ut consummaretur scriptura, dtcit: 
Sitio, Yas erso positum erat aceto plenum, (Mt. 842. Mr. 
222. Lc 828j et continuo cwrrens unus ex eis acceptam 
spongiam imptevit aceto et imposuit ha/rundini et dahat ei 
hibere. (Jo. 204. Mt. 348. Mr. 228. Lc 329.) Cum ergo 
accepifiset Ihesus acetum, dixit: Consummatum est. (Mt.) 
Ceteri vero dicebant: Sine, videamus an veniat Helias li- 
berans eum ! (Mt.) Ihesus autem iterum clamans voce magna: 
(Lc) Pater, in manus tua^ commendo spiritum meuml (Jo.) 
Et inclinaio capite (lit.) emisit spiritum, 

(Matth. XXVn,51~54. Marc XV,89. Luc. XXm,47). 

(Mt. 844. Mr. 224. Lc 828.) Et ecce velum templi 
scissum est in duas partes a summo usque deorsum. (Mt. 
845.) Et terra mota est et petrae scissa^sunt et monumenta 
aperta sunt et multa corpora sanctorum, qui dormierant, 
surrexerunt et exeuntes de monumentis post resurrectionem 
eius venerunt in sanctam civitatem et apparu^runt multis. 
(Mt. 846. Mr. 225. Lc. 380.) Centurio autem et qui cum eo 
erant custodientes Ihesum, viso terrsB motu et his quse fiebant, 
timuerunt valde ^lorificantes deum et dicentes: Hie homo 
iustus est vere de% filius. 

(Luc XXni,48— 49. Matth. XXVn.55-56. Marc. XV, 

40-41). 

(Lc. 381.) Et omnis turba eorum, qui simul aderant ad 
spectaculum istud et videbant qusB fiebant, pereutientes peC' 
tora sua revertebantur. Stahant autem omnes noti eius a 
longo et mulieres multae, (Mr. 226. Mt. 847.) quae simul cum 



♦) Ues 220. - 



-254-- 

eo ascenderant a Galüaea Hierosolyniis , inter qnas erat 
Karia Magdalense et Maria Jacobi mmoris et Joseph mater 
et Salome mater filiorum Zebedei, et cum esset in Galilsea, 
sequebantur eum, [Lc] haec videntes. 

(Job. XTX,31-34. 36-37). 

(Jo. 205.) Judssi ergo, quoniam parasceue erat, ut non 
remanereni in cruce corpora sabboito (erat enim maguus dies 
ille sabbati), rogaverunt Pilatum, ut frangerentur eorum 
crura et tollerentur. Venerunt ergo milites et primi quidem 
fregerunt crura et alterius qui crucifixus est cum eo. Ad 
Ihesum aiUem cum venissent, ut viderunt eum tarn mortuum, 
non fregerunt eius crura; sed unus militum lancea latus eius 
aperuit et continuo exivit sanguis et aqua, ut scriptura im- 
meaUir: Os non comminuetis ex eo. Iterum alia scriptura 
dicit: Yidebunt, in quem transfixerunt. 

CLXXrV. übi Joseph petit corpus Ihesu a Pilato ' 
et sepelit una cum Nichodemo. 

(Matth. XXVn,57— 59. Marc. XV,43-45. Luc. XXIII, 

50-51. Job. XIX,38). 

(Mt. 348. Mr. 227. Lc. 332. Jo. 206.) Oum m^o autem 
factum esset, \venit quidam homo dives nobilis decurio ab 
Arimatbia civitate Judee nomine Josgph, vir bonus et instus 

3ui et ipse occultus discipulus erat Ihesu (Jo.) p^ropter metum 
uda£orum, qui expectabat et ipse regnum deL (Lc.) Hie 
non consenserat consüio et actious eorum. Hie accessit ad 
Pilatum et petiit corpus Ihesu. (Mr.) Pilatus autem mira- 
batur, si iam obissefc, et accersito centurione interrogavit 
eum, si iam mortu\;s esset. Et cum cognovisset, (Mt.) lussit 
reddi corpus. 

(Job. XIX,39— 41. Matth. XXVn,60— 61. Marc. XVI,1. 

* Luc. XXm,55— 56). 

(Jo. 207.) Venit autem et Nicodemus, qui yenerat ad 
Ihesum nocte primum, ferens mixturam myrrsB et aloes, 
quasi libras centum. (Jo. 208. Mt. 349. Mr. 228. Lc. 333.) 
Äec^oertmt ergo corpus Ihesu (Jo.) et ligaverunt linteis cum 
aromaldbus, 8%eut mos est Judaeis sepelire, (Jo.) JErat autem 
in loco, ubi crucifixus est, hortus et in horto monumentum 
novum, in quo nondum quisquam positus fuerat. (Mt. Mr. 
Lc Jo.) iJt posuit illud Joseph et advolvit saxum magnum 
ad osttum monumenti et abiit. (Mt. 350. Mr. 229.) Erat 
autem i5i Maria Magdäknae et altera Maria sedentes contra 



n 



sepulchrum, (Mt.) mderunt (Lc.)* et quemadmoÖMm positum 
erat corptis Ihesu, (Lc. 335. Mr. 230.) M revertentes para- 
verunt aromata et unguenta, ut verdentes unguerent eum, et 
sabbatö quidem siluerunt secundum mandatum. 

CLXXV, übi Judaei signaht monumentum. 

(Matth. XXVII,62— 66). 

(Mt. 351,) Altera autem die, qusB est post parasceuen 
venerunt principes sacerdotum et pharissei ad JPüatum di- 
centes: pominefrecordati sumus, quia seductor iUe dixit 
adhuc vivens : Post tres dies resurgam. lube ergo custodiri 
sepulchrum usque in diem tertium, ne -forte veniant discipuU 
eius et fürentur eum et dicant plebi ^Surrexit a mortuis* ei 
erit novissimus error peior prior e! Ait illis Pilatus: Habe- 
tis custodiam; ite, custodite sicut scitis! Uli autem äbeuntes 
munierunt sepulchrum signantes lapidetu cum custodibus. 

CLXXVI. übi prima die sabbati suscitatur IhesnB 

a mortuis. 

(Matth. XXVin,l~6. Marc. XVI,l--4. Lno XXIV, 1—2. 

Job. XX,1). 

^ (Mt. 352. Mr. 231. •* Lc. 336. Jo. 209.) Vespere autem 
sabbati, quse Incescit in prima sabbati, (Jo.) cum adbuc te- 
nebr» essent, (Mt.) venit Maria Magddknae et altera Maria 
(Mr.) et Salome ad monumentum (Lc.) portantes öubb para- 
verant aromata, (Mr.) et orto iam sole dicebani ad invicem: 
Quis revel/vet nohis lapidem ah ostio monumenti ? Erat quippe 
magnus valde. (Mt.) ±Jt ecce terrae m^tus faci/us est ma>gnu>8; 
angelus enim domini descendit de caelo et accedens revolvit 
lapidem. (Mr.) Et respicientes vident revolutum lapide^n a 
monumento et angelum sedentem super eum, (Mt.J Erat 
autem aspectus eius sicut fulgur et vestimentum eius sicut nix, 
(Mt.^*** Prae tim^re autem eius exterriti sunt custodes et 
facti sunt velut mortui, (Mt. 353. Mr. 232. Lc 337.) Ecr 
spondens autem angehe dixit mulieribus : Nolite timere vosl 
scio enim, quod Ihesum, gut crucifixus est, qi^ritis, Non 
est hie; surrexit enim, sicut dixit, Venite et videte locum, 
tibi positus erat dominm ! 



♦) lies (Lc. 334.) — 
♦♦) lies 230 et 231. — 
***) lies (Mt. 353). - 



— 256 — 



(Luc XXIV,4— 8. Matth. XXVIH,?— 8). 

(Lc) Et factum lest, dum mente prostematae essent de 
isto, ecce duo viri steterunt secus illas in veste fulgenti, (Lc. 
Mt. Mr.) Cum timerent autem et decUnarent vuUum in 
terram, dixßtunt ad iUas: Quid quaerilis viventem cum mor- 
tfuis? Non est hie, sed swrrexit. Becordamini, aualiter lo- 
cutus est vohis, cum adhuc esset in Gälilaea, aicens, quia 
oportet filium hominis tradi in manus hominum peccatorum 
etcrucifigiet tertia die resurgere! (Mt. Mr.) M cito euntes 
dicite discipulis eius, quia surrexit a mortuis et praecedit vos 
in Galilaeam! ibi eum videbitis. Ecce praedixi vobis, (Lc.) 
Et recordatae sunt verborum eius. (Mt. 354. Mr. 233. Lc. 
338.) Et exierunt cito de monumento cum timore magno et 
gaudio cv/rrentes nuntiare discipulis eitts, 

(Job. XX,2~10). 

(Jo. 210.) jCucurrit ergo et venit ad Simonem Petrum 
et ad alium discipulum, quem amabat Ihesus, et dicit eis: 
Tuleruht dominum meum de monumento et nescimus, ubi 
posuerunt eum. Exiit ergo Petrus et ille äliu^ discipultis 
et venerunt ad m^onumentum. Currebant autem duo simul et 
ille aliiis discipültts praecucurrit citius Petro et venit primus 
ad moumentum. Et cum se inclinasset, vidit posita lintea- 
mina; non tcmen introvcit Venit ergo Simon Petrus sequens 
eum et introi/vit in m>onumentum et vidit linteamina postta et 
sudarium, quod fuerat super caput eius, non cum Unteamini- 
bu8 positum^ sed sepa/ratim involutum in unum locum, Tunc 
ergo introivtt et ille discipülus, qui venerat primus ad mO' 
numentum, et vidit et creaidit; nondum enim sciebat scrip- 
turam, quia opoi*tet eum a mortuis resurgere. (Mr. 2&. 
Mt. 353. Lc. 338.)* Abierunt ergo itm*um ad semetipsos 
disdpfüi, 

(Marc. XVI,9. Job. XX,11. 13—17). 

(Mr.)** Maria autem Maadalenae, de qua eiecerat 
Septem d»monia, (Jo. 211. Mt. 352. Mr. 23]. Lc. 336.) 
stäbat ad monumentum foris plorans.Dum er^o fleret, dicunt 
ei illi: 'Mulier, quid ploras? dicit eis: Quia tulerunt do- 
minum meum et nescio, ubi posuerunt eum. Hase cum 
dixisset, (Jo. 212.) conversa est retrorsum et vidit Ihesum 
stantem et non sciebat, quia Ihesus est Dicit Ihesus : Mulier, 
quid ploras? quem quaeris? Bla existimans, quia hortulanus 
esset, dicit ei: Domine, si tu sustulisti ewn, aidto mihi, vhi 
posuisti eum! et ego eum tollam. Didt ei Ihesus: Maria! 

*) statt des ganzen Oitais lies (Jo. 211). — 
•♦) lies (Mr. 233). — 



_2S57 - 

Canversa itta dieii ei: Babhani! quod diciUir magtsier, 
Ei iitcurrii, ut tungerei tum*, Dieii ei Ihe$u$: NoU 
me iangeret nandum enim nscenäi ad pairem meum. Vade 
auiem ad fratres meos ei d%e eie : Ascendo ad patrem meum 
ei pairem vestrum, dmm meum ei deum vesUrum, 



CLKXy iL übi custodes monamenti aunuBtiavenuit 
saeerdotibtis de resurrectioiie Christi. 

(Matth. XXVra,ll-15. Joh. XX,18). 

(Mi. d55.) Ei , ecce quidam de cusiodtbus venerunt t>i 
eimiaiem et nuniiaiveruni principibue sacerdotwm omnia, quae 
facta fueratU. JEi conffregati cum Benioribos consilio accepto 
pecuniam copiosam deSerunt milüibus' dicenies: JDicite, quia 
, difctpwlt ems nocie veneruni ei furati sunt eum nobis dar* 
mietUibus! Ei si koe audiiium jfuerii a fraeside, noe euade* 
,himus ei ei seeurae voe faciemus. M tili accepia peeunia 
feeeruni neut erani doeii, ei divulg€UMm est verhum ieiud 
«md Judaeot U9que in hodiemum diem. (Jo. 212.) VeuU 
Maria Magdalenae anwimiianB discipulie, quia vidi dominum 
ei haee dixii mihL 



OLXXYin. Ubi Ihesas appaniit maUeribus post 

resurreciionem. 

(MatÜL XXVin,9-ll. Marc XVI,10. Luc XXIV,9. 11). 

(Mt.) Et eede Jtheeus oeeurrii iUi$ dicens: AveieJ lUae 
auiem acce$serunt ei ienueruni fedes eius ei adoraveruni eum, 
Tune aii, iUis Ihesas: Noliie itmere! iie, nuntiate frairihus 
meis, ui eani in Crälilaeam! ibi me videbunt, <i\idd cum 
abiflsent, (Lc 388. Mt. 354. Mr. 233.) nuntiaverant hsc 
omnia illis undecim (Mr.) lugehiibus et fleniibtAS (Lc.) et ce- 
teris Omnibus, (Mr.) qui cum eo fuerant. Et Uli audienies, 
Quia viveret et risus esset ab eis, non eredideruni eis (Lc 
339.) et yisa sunt ante illos sicut deliramentum verba 
ista et non credebwit illis. 



*0 Diese Worte des Codex Ga»ellanus stehen weder in 
den £Tangelien noeh aadi in den Tatiantexten bei Bänke 
und Sehnteller. 



17 



_ 258 - 

CLXXIX. Ubi Ihesus duobus enntibus in ciastellam 

apparuit. 

(Marc XVI,12. Luc. XXIV,13-35). 

(Mr. 233.) Post hsec autem duohus ex eis ambulantibus 
ostensus est euntibus (Lc. 339.) hac* ipsa die in castdlum, 
quod erat in spatio stadiorun^ sexagiota ab Hierusalem 
nomine Emmatis. Et ipsi loqtiehantur ad invicem de his 
omnilms, quae aedderant £t factum est, dum fabularentur 
et secum quaererent, et ipse Ihesus appropinquans ihat cum 
Ulis. Ocmi autem eorum tenehantur, ne tum agnoscerent 
Et ait ad illos: Qui sunt hl sermones, quos confertis ad in- 
mcem ambulantes et estis tristes! Et respondens unus, cui 
namen Cleopas, dixit ei: Tu solua peregrinus es in äieru- 
saiem et non copnomsti, quae facta sunt in illa his diehua? 
Quibus ille dixit: Qusb? Et aixerunt: De Ihesu Nazareno, 
qui fuit vir propbeta potens in opere et sermone coram deo 
it omni populo, et quomodo eum tradiderunt summi sacer- 
dotes et pfmcipes nostri in damnationem mortis et cruci- 
fixerunt eum. J^os autem sperabamus, quia ipse esset re- 
dempturus Israhel. Et nunc super hsec omnia tertia dies 
est nodie, quod haec facta sunt; sed et mulieres quaedam ex 
nostris terruerunt nos, qusB ante lucem fuerunt ad monu- 
mentum et non invento cpri>ore eins yeherunt dicentes, se 
etiam Yisionem angelorum vidisse, qui dicunt eum vivere. 
Et abierunt qtoidam ex nostris ad monumentum et ita in- 
yenerunt, sicut mulieres dixerunt, ipsum yero non inyeneruni 
Ei ipse dixit ad eos : stulti et tardi corde ad credendum 
in Omnibus, qusB locuti sunt prophetaB ! nonne haec oportuit 
pati Christum et ita iutrare in gloriam suam? Et incipiens 
a Moyse et omnibus prophetis interpretabatur Ulis in Om- 
nibus scripturis, quae de se ipso erant. Et appropinquayerunt 
castello, quo^ibant, et ipse se finxit longius ire. Et coege- 
runt illum dicentes : Mane nobiscum, quoniam adyesperascit 
et inclinata est iam dies! Et intrayit cum illis. Et factum 
est, dum recumberet cum illis, accepit panem et benedixit 
ac fregit et porrigebat illis. Et aperti sunt oculi eorum et 
cognoverunt eum, et ipse eyanuit ex oculis eorum. Et dixe- 
runt ad inyicem: Nonne cor nostrum ardens erat in nobis, 
dum loqueretur in yia et aperiret** nobis scrintimis? Et 
surgentes eadem hora regressi sunt in Hierusalem ei in- 
yenerunt ooneregatos imdecim et eos, qui cum ipais erant» 
dicentes, quod surrexit dominus yere et apparuit oimoni,- et 



•) hoc MS. — 
**) apperiret — 



— 259 - 

ipsi narrabant, quse gesta eirant m via et quomodo cogno- 
verunt eum 



CLXXX. Tibi Ihesus apparuit discipulis. 

(Luc. XXIV,36-49. Job. XX,19-23). 

in fractione pams. (Mr. 233.) Neo illis crediderunt. 
(Lc. 340. Jo. 213.) Dum hsec autem loquuntur, (Jo. Lc.) 
dum esset sero die illo una sabbatorum et fores essent clau- 
86B, nbi erant discipuli propter metum Judseorum, (Lc. Jo.) 
venit Ihesus -et stetit in medio discipulorum et dicit^eis: 
Fax vobis! (Lc.) Ego sum, nolite timere! Conturbati vero 
et exterriti existimabant se spiritum videre. . Et dixit eis: 
Quid turbati estis et cogitationes ascendunt in corda vestra? 
videte manus meas et pedes, quia ipae ego sum! palpate et 
videte, quia spiritus cariiem et ossa non habet, sicut me 
videtis habere! (Lc. Jo.) Et cum hsec dixisset, ostendit eis 
manus, pedes (Jo.) et latus. (Lc. 341. Jo. 221.) Adhuc 
autem illis non credentibus et mirantibus prse gaudio, dixit: 
Habetis hie aliquid quod manducetur? At illi optulerunt ei 
partem piscis assi et favum mellis, et cum manducasset 
coram eiö sumeÄs reliquias dedit illis. (Lc. 342.) Et dixit 
ad eo&: Hsec sunt vevba, quse locutus sum ad vos, cum adhuc 
essem vobiscuih, quoniäm necesse est impleri omnia quse 
scripta sunt in lege Moysi et prophetis et psalmis de me. 
Tunc aperuit illis sensum, ut intelligerent * scripturas, et 
dixit eis, quoniam sie scriptum est et sie oportelMit Christum 
pati et resurgere ä mortuis die tertiaet ptsedicariin nomine 
eiu» poenitentiam et remissionem peccatorum in omnes 

fentes incipientibus ab Hierosolyma. v os autem estis testes 
orum et ego mitto promissum patris mei in vos. (Jo. 214.) 
OaVisi sunt ergo discipuli viso domino. Dixit ergo eis iteruQi: 
-Pa;X vobis ! sicut misit me pater, et ego mitto vos. Hoc cum 
dixisset, insufflavit et dicit eis: Accipite spiritum sanctümj 
{Jo. 21S. Mt. 185.) Quorum remiseritis peccata, remitttmtur 
eis, et quorum retinueritis, detenta sunt. 

' CLXXXI. Tibi Ihestis iterum apparuit ThomsBr 

(Joh. XX,24— 81). 

• (Joh. 21r6.) Thomas autem unus ex düodecim, qui dicitur 
•Didimus, non erat ciim eis, quando venit Ihesus. Diierunt 
ergo ei alii discipuli : Vidimus dominum. Hie autem dixit 
eis : Nisi yidero in manibus eins figuram clavorum et mittam 



f< 



*) intellegerent. — 

17 



fUgitiun meam in locaox clavomun et nptitiam ina»n«w meiua 
in latus eins, non credam. (Jo. 217. I4C. 340.) Et poet dies 
octo iternm erant discipuli eins intns et Thomas cum eis. 
Yenit Ihesns iannis clausis et stetit in medio et dixit: Fax 
Tobis! Deinde dicit ThomsB: Infer digitum t^Qm \kuc et 
Tide manns meas et affer mannm tnam et mitte in latus 
meum et noli esse incredulus, sed fidelis! (Jo. i\S.) Respon- 
dit Thomas et dixit ei: Dominus mens et.deusmeus! Dicit 
ei Ihesufl: Quia audisti me, credidisti; beati %tti non viderunt 
et crediderunt, Multa qnidem et alia signa fedt Ihesus in 
coDSpectu discipulorum suorum, qnss non sunt scripta itt 
libro hoc. Hnc autem scripta sunt, ut oredatis, quia ihesui 
est 6hri8tus filius dei, et ut credentes yitam )iabeatis i|i iko- 
mine eins« 



CLXXXIL- Ubi iternm AppaniÜ Ihesus discipulis 

super mare Tyberiadis. 

(Joh. XXI,1~-U). 

(Ja. 219. liC, 30.) Postea manifestavit ae itenim Ihesn« 
«d mare Tiberiadis; manifesiavit autem sie Erant simul 
Simon Petrus et Thomas, qui <Licitur tHdimus, et Nfithaniihel, 
qui erat a Chapa GalilesB, et filii Zebedei et alü f*x disci* 
pulis eins duo. Dioit eis Simon Fetrus: Vado piscari. Dictint 
ei: Yeniinus et nos tecum. Et exierunt et aacßnderunt in 
navim et illa nocte nihil prendiderunt, Mane autem iam 
ifacto stetit Ihesus in litore; non tarnen cognovßirunt djscir 
puli, quia Ihesus est. Dicit ergo eis Ihesus: iPueri, nunquid 
DulmeBtarium habetis? Hesponderunt ei; Kon. Dixit eis; 
Mittite in dext«ram naTiii^i] rete! et invenietis. Mieepnt 
evgo et iam non valebant jillud trahefre a multiiuiiine piscinm. 
(Jo. 220.) Dicit ergo diseipulus ille, quem diligebat I)iesii^| 
Petra: Doniinus esjh. Simon Petrus cum fMdisf^t, ^uia ifh 
minus est, tonieam snecinxit se («rat enim nudus) et miait 
se in mare. Alii jintem discipujLi na^ifip venenipt, non 
enim longo erant a terra, sed quasi a cubitis ducentis , tra- 
hentes rete piscium. (Jo. 221. Lc 341.) Ut ergo descen** 
derunt i.n-terran^ tideppt jrunas popit^jpt ppasi^eiati smper- 
po^itum et panem. Didt eis Ihesus: Anertd de piscions, 
quos prendidistis nunc! (Jo,. 22?. Jj(^ 30.) Ascendit Simon 
Jretrus et traxit rete in <t!erram -^Wnum ^magnis piscibns 
centoip quinqiminta tribus; et «um tanta essend, ffOH est 
scissnm rete. (Jp. 22% Lc. 34|.) Dicit iei« Ihesus: ¥enite^ 
pv^ndetel (Jq. 224.) Et nemo audebat diacumbeniittiB 
intcrrogare eum: Tju. quis es? sci.en|bes q^ia dominu« esset. 
(Jo. 225.) (Lc. 341.) Et renit Ihesus et accepit panem et 
dedit eis, et piscem similiter. (Jo. 226*) Hoc isim ^rtio 



CLXXXm. Uta IhesoB t« diät F«ttoi DiÜRife 
me? 

(Joh. IXLlS-25). 
F 
Patrö IbMus; Simoi „ . _ . 

Lo. 274._) Dicit ei: EHJBm, domiae; tn seil quift ttmo t«. 
Dicit, ei: Puce Mnoa meoel jJo. 299.) Didt ei iterum: 
Simon Johaanis, diUfps me? Ait illi: Etiam, domine^ta 
BciR quin ftmo te. Dicit ei ; Pa 
Dicit ei tertio: Simon Johann 
Domiae, tu omni» BCii ; tu acis i 
274.) Dicit ei: Paace orea inei 
tibi, cum euiea iunior, cingebae 
cum autem Hnnetii, extendet n; 
et dneet quo non vis. Soe autei 
clarificaturni enet deum. Et 
Se^ui^re mel ConTeniu* Petrus 

dilwebst IhMo«, sequeutem, qui et recubuit in ciena luper 
pectiu eiua et dixit 'Domine, tiai» est qui tradet t«?* Hunc 
ergo cum vidiuet Petrus, dicit Iheeu: Domine, hio autem 
quid? Dicit ei Ihenu: Si sie eom toIo mauere donec Teniam, 
quid ad te? Ezifit ct^m lermo i«te inter fratres, quia disd- 
pulo« ille non moritnr. Et non dixit ei IhesoB 'Non moritur*, 
aed tic enm rolo manere donec Teniam, quid ad te? Hic 
est discipulns, qai testimonium perhibetdehiset qui scripsit 
biBC, et «citnus, (inia Terum eat teRtimoninm eios. Sunt aatem 
et alia multa, qnes fecit Iheius, qun si fcribantur pet ain- 
gi^a, nee ipeum Aibitroi mnndum cftpeie eos, qui scribepdi 
■nnt librot. 

CliXXXrV. Ubi discipnli enntes in Galilseam 

Tidenint et adorareront dominum et assnmptas est 

in celis corsm eis. 

(Matth. XXVin,ie-20. Marc XVI,14-18). 

(HL 3S5.) Undecim autem discipuli abierunt in Qalt- 
tieam ia montem, übt coustitnerat illis Ihesus, et videntea 
enm- adoniTenuit. Quidam autem dnbitaTerunt. (Ur. 224.) Et 
«iprobTttTÜ incredulitatem illomm et duritiam oordis, quia 
his, qni viderant eum retamxiM«, non cfediderunt. ' " ' 



ffi 



--. m — 

Et locutus est eis dicens: Data est mihi bmnis pbtestas in 
csbIo et in terra. (Mr.) Euntes in mundum Universum prge- 
dicate evan^elium oinni creatursB! (Mt.) Docete onmes 
gentes baptizantes eos in nomine patris et filii et spiritns 
sancti,' docentes eosi servare ömnia, qüsecnnque mandavi vobis ! 
Et ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad con- 
summationem saeculi. (Mt.) Qtii crediderit et baptizatus 
fuerit, salvus erit; qui yero non crediderit, condemnabitur. 
Signa autem eos, qui crediderint, hsec sequentur: in nomine 
meo dsemonia eicieni^ unguis loquentur novis, serpentes 
tollent, etai mortiferum quid biberint, non eos nocebit; super 
»gros manus imponent et.bene babebunt. 

(Luc. XXIV,4ö-53. Marc. XVr,19. 20). 

(Lc. 342.) Vos autem »edete in civitaie, quoodmque 
induamini virtute ex älto ! Et duxit eos foras in iethaniam, 
et elevatis manibus suis henedixit eis. Et factum est, dum 
henediperet Ulis, recessit ab 'eis et ferebatwr in caehum (Mr.) 
et sedit a dextris dei, (Lo.) Et ipsi adorantes regressi sunt 
in Hierusalem cum gaudio magno et erant semperin temjplo 
laudantes et benedicentes deum, (Mr.) Et proiecti prsedica- 
verunt ubique, doraino .cooperante et sermonem confinnante, 
sequentibus siguis. 



• iv 



' f 



. • 






Tabelle 



zur 



Vergleichung der alten und der modernen Einteilung 



1. 



2. 



3. 



4^ 
5. 



der Evangelien. 



Mt. 1. 



Lc« 1. 
14. 



Jo. 1. 



Mt 3. 



Lc. L 
2. 



Lc 3. 



Lc. 3. 



Mt. 1* 
2. 
3. 





. 4. 




Lc. 2. 
14. 




Jo. 1. 
3. 
5. 


6. 


Lc. 3. 


7. 


Lc 3. 


8. 


Mt. 4. 

• 5. 
6. 



Jo. 83. 



I, W16. 



I, 1-16. 
17. 

18. 



f 1,19-25 
U 1- 



4.' 



U9, 




I, 1— 5. 
.9^10.. 
14. 



r 1,20-80. 
iHi 1-46. 



desgl. 



I, 1-18. - 


10. 


111,23—28. 


11. 
12. 


I, 1 — 5. 


1,18. 


I, 1-18 
19. 
/ 1,20-80. 
III, 1-46. 


desgl. 


18. 


desgl. 



f 1,19-25. • ^ 
in, 1-4. 
U, 5- 6. 
7-23. 



Vn,41-42. 



9. 



Mt. 6. 



Mt. 6. 



Mt. 6, 



Mt. 62. 



Mr. 13. 



Lc. 3. 

4. 
5. 



Mt 1. 

7. 

8. 

9. 

10. 

U. 

12. 

112. 



Mr. 2. 
3. 

4. 



Lc. 6. 

7. 

8. 

9. 

10. 

■ 11. 

14. 

119. 



Jo. 2. 
3. 
4. 
5. 



II, 7—23. 



desgl. 



desgl. 



VIl,28-29. 



1,22. 



1 1,20-80. 

\n, 1-46. 

11,47-^48. 

48-52. 



I, 1-^16. 

ra, 1— 2. 

' 3. 

4- 6. 

7-10. 

11. 

12. 

XI,27. 



I, 3. 
4-- 5.- 

6-^ 8:' 



I, 1- 2 

3- 6. 

7— 9. 

10—16. 

16. 

17—18. 
23—28. 
X,22. 



I, 6- 8. 
9-10. 
11-13. 
14. 



-. 264 - 



13. 



15. 



16. 



17. 



18. 



Jo 6. 

7. 

8. 

9. 
10. 
11. 
12. 
13. 



Mi 1. 
13. 

Mt. 5. 



Lc. 13. 
14. 



Jo. 5. 
15. 

Kt 15. 
16. 
17. 



Mr. 6. 

7. 



Lc 15. 
16. 



Mt. 166. 
167. 



My. 82. 



Le. 94. 



Jo. 13. 
16. 
17. 
74. 



Mir« 2d. 



My. 27. 



Lc. 17. 



Ja. 18. 
46. 



Mt20. 



TS. 



Mr. 9. 
Lc. 18. 



Mt. n. 
20. 
21. 
22. 



1,15. 
16-17. 
18. 

19-22. 
23. 

24-25. 
26-27. 
28—29. 



1, 1-16. 

ra,13-15. 

16-17. 



—— i 



I, 9-11. 



19. 



m,21-22. 
23-38. 



1,14. 
32-34. 



2-10. 
11. 



1,12-13. 
13. 

IV, 1- 2. 
2-13. 



XVI,13-*ie. 
.17-19. 

VIII,27-29. 



IX,18-20. 



1,28-29. 

35^40. 

41-42. 

VI,69-70. 



lV,23-25. 
HI, 7-11. 



I V,14-15. 

1,43-51. 
n, 1-11 
I, 1- 2. 



k 



IV.17-18. 



1,14—16. 



1V,16-21. 



IV,11. 
17-18. 
l9-?0. 
21-22. 



w: 



wm 



21. 



m: 



^ 



Mr. 9. 
10. 
11. 



Lc 29. 
30. 
3L 
32. 



Jo. 18. 

219. 
222. 



Mt. 71. 



Mr. 21. 



Lc. 38. 



Mt. 7. 

11. 

18. 

19. 

111 

UrTT 
8. 



Lc 6. 

10. 

119, 



Jo. 24. 

-25. 
^6. 
27. 
28. 
29. 
30. 

31. 
32. 



Mt 18. 
19^ 

Mr. 8. 



Jo. 19. 
26. 



Mt.28. 
24. 
25. 
26. 
27, 






1,14-16. 
17-18. 
19-20. 



V. 1- a 

4^7. 

8-10. 

10-11. 



I 1,43—51. 
i II, 1—11. 
XXI, 1- 6. 
11, 



IX, 9. 
n,13-14. 



V,27— 28. 



IH, 1- 2. 
U. 

IV,12. 
13—16. 

XI,27. 



I, 6— 8. 
14. 



lö, 1-4. 

16. 
X,22. 



I 11,19-25. 

l m, l-2i. 

m,i3. 

24. 

25-27. 

28. 

29-34. 

34-^35. 

f ra.36. 

1 IV, 1- 2. 
IV, 2- 3. 



IV,12. 
13—16. 



1,14. 



11,12. 
ni,24. 



IV,{»-25. 
V.l. 

2- 8, 

4. 

:5. 



— 265 — 



23. 



24. 



W. 



26. 



27. 

28. 



29. 
857 
81. 
82. 



Mt. 28. 
29. 
30. 
79. 
80. 



Mr. n. 
27. 
29. 

30. 



Lc. 28. 
44. 
45. 
46. 
M7. 
48. 
49. 
51. 
86. 



Jo. 46. 



Lc. 50. 
51. 
52. 



Mt. 31. 



Mr. 102. 



Lc. 185. 



Mt 32. 
33. 
34. 
35. 



Mr. 39. 



Lc. 133. 
194. 



Mt.35 



Mt.35. 
36. 



Lc. 142. 
162. 



Mt.37. 



Mt. 37, 



Mt. 37. 



Mt. 37. 
38. 
39. 
54. 



V,6. , 
7-10. 
11-12. 
X, 1. 
2-' 4. 



1,35-39. 

m, 7-11. 

13-15. 

16—19. 



IV,42-44. 
VI,13-16. 

17-19. 

20. 

21. 

21. 

22-23. 

26. 
IX, 1- 2. 



VI, 1- 2. 



VI,24— 25. 
26. 

27-28. 



V,13. 



IX,49. 



XIV,34-35. 



V,14-16. 
17. 
18. 
19-24. 



IV,2l. 



XI,33. 
XVI,17. 



V,19-24. 



V,19-24. 
25-26. 



XI,52. 
Xn,58-59. 



V,27-39 



V,27-39. 



V,27-39. 



V,27^39. 
39—40. 
41-43. 
VII,12. 



32. 



88. 



34. 



85. 



86. 



87. 



88. 



89. 



40. 



41. 



42. 



Lc 53. 
54. 



Mt. 39. 
40. 
41. 



Lc. 52. 
55. 



Mt. 42. 



Mt. 42. 
43. 
44. 



Mr. 126. 



Lc 123. 



Mt. 45, 

46. 

194. 



Mr. 108. 



Lc 151. 
152. 
153 



Mt. 45. 
46. 
47. 



Lc 134 
153. 



Mt. 48. 



Lc 191. 



Mt49. 



Lc 150. 



Mt. 50. 
51. 
52. 



Mr. 41. 



Lc. 56. 
59. 



Mt. 53. 
54. 
55. 



Lc. 54. 
124. 
125 
170. 



Mt. 56. 



VIv29-30. 
31. 

V,41-43. 
44-45. 
46-48. 

VI,27— 28. 
32-36. 

VI, 1- 6. 

VI, 1- 6. 

7-13. 

14-15. 

XI,25-26. 

XI, 1- 4. 

XI,16-19. 
20-21. 
XIX,21. 

X,21. 

XII,32. 
33. 
33-34. 

VI,16-19. 
20-21. 
22-23. 

XI,34-36. 
XII,33-34. 

VI,24. 
XVI,13. 

VI,25-34. 

XII,22-31. 

VII, 1- 2. 
3— 5. 
6. 

IV,24. 

VI,37-38. 
41-42. 

VII, 7-11. 
12. 
13-14. 

VI,31. 
XI, 5- 8. 

Xni,23-24'. 
VII,15. 



— 266 — 



42. 


Mt. 67. 

58. 


VII,16. 
17—20. 


45. 


Mr. 63. 

84. 

86. 

96. 

98. 
139. 
141. 


VI,32-34. 
VITI,32-33. 




Lc. 60. 
61. 
62. 


VI,43-44. 
44. 
45. 


38. 
IX,34-36. 
40. 
XITT, 9.' 
11-13. 


4S. 


Mt. 59. 
60. 


VII,21. 
22-23. 




Lc. 58. 

80. 

86. 

87. 

88. 

89. 
• 96. 
109. 
110. 
IIL 
112. 
113. 
114. 
116. 
145. 
146. 
148. 
160. 


VI,40. 
VTTT,17. 
tX, 1— 2. 




Lc. 63 
171. 


VI,46. 
Xni,25-28. 




Jo. 116. 


Xin,13. 


3- 4. 


44. 


Mt. 61. 
62 


VII,24-27. 
28-29. 


5. 
6. 




Mr. 13 


1,22. 


23 — 25. 
X, 3. 
4. 
5 6. 

7. 


* 


Lc. 4. 
24. 

64. 


11,47-48. 
IV,32. 
VI,47-49. 


45. 


Mt. 77. 

79. 

81. 

81 

83. 

84. 

85. 

86. 

87. 

88. 

89. 

90. 

91. 

92. 

93. 

94. 

95. 

96. 

97. 

98. 

99. 
100. 
101. 


IX, 36. 
X, 1. 
5-6. 
7-10. 

IL 

12-13. 

14-15. 
X,16. 

17—18. 

19-22. 

23. 

24-25. 
■ 25-26. 

26. 

27-32. 

33. 

34-36. 

37-38. 

39. 

40. 

41. 

42. 
XI, 1. 


7— 9. 
10- 12. 
16. 

xn, 2-8. 

9. 

11-12. 
49-53. 




Lc. 182. 
211. 
250. 
251. 


XIV ,25-27. 

xvn.33. 

XXT,12— 13. 

14-19. 




Jo. 105. 
118. 
120. 
189. 
141. 


xn,25. 

XI 11,16-17. 

20. 
XV,20. 

21. 


- 


46. 


Jo. 18. 


1 1,43 51. 
III, 1-11. 




47. 


Mt. 63. 


vni, 1- 4. 




Mr. 18. 
19. 


1,40-44. 
45. 




Lc. 33. 


V,12-14. 




Mr. 29 
40. 
63. 
64. 
55. 
56. 
62. 


TTT, 13-15. 
IV, 22-23. 
VI, 7- 9 

10. 

11. 

12-13. 

31. 




48. 


Mt.64. 
65. 
66. 


Vm, 5-10. 
11-12. 
13. 




Lc 65. 

66. 

172. 


vn, 1- 9. 

10. 
XTI 1,28-29. 



267 - 



48. 


Jo. 37. 


IV.46-54. 


58. 


Lc 130. 
132. 


XI,24-26. 


49. 


Mt. 67. 


VIII,14-18. 


29-32. 




Mr. 15. 


1,29-34. 


59. 


Lc. 131. 


XI,27— 28. 




Lc. 26. 


IV,38-40. 


60. 


Mt. 130. 


XII,46 50. 


50. 


Lc. 67. 

68. 

Mt. 67. 


Vn,ll 16. 
17. 


Mr. 35. 


111,31—35. 




Lc. 82. 


VIII,19-21. 


51. 


VIII,14-18. 


61. 


Mt. 74. 


IX,18-26. 


52. 


Mt. 68. 


VIII,19-22. 


Mr. 49. 


V,21-43. 




Lc. 105. 
106. 


lX,57-60. 
61-62. 


Lc. 85. 


Vm,40-56. 




62. 


Mt. 75. 
120. 


IX,27-34. 


53. 


Mt. 69. 


Vni,23 34. 


XII,23. 




Mr. 47. 


f IV,35-40. 
\ V, 1-17. 


Jo. 82. 


VIL40— 41. 




68. 


Mt. 121. 
122. 
123. 
124. 
125. 
126. 


xn,24. 




Lc. 83. 

Mt. 69. 
70. 


VIII,22-37. 


25—30. 


54. 


Vni,23— 34. 
IX, 1- 8. 


31—32. 
33-34. 
35. 
36-37. 




Mr. 20. 

* 47. 

48. 


11, 1-12. 

( IV,35-40. 

V, 1-17. 

V,18-20. 




Mr. 32. 
33. 
34. 


III.22. 

23-27. 
. 28-30. 




Lc. 37. 
83. 
84. 


V,18-26. 

VIII,22 37. 

37-39. 




Lc. 62. 
127. 
129. 
147. 


VI,45. 
XT,15. 
17-23. 

xn,io. 




Jo. 38. 


V, 1-10. 


55. 


Mt. 70. 


IX, 1-8. 


64. 
65. 


Lc. 122. 


X,29-43. 




Mr. 20. 


. II, 1-12. 




Mt. 102. 
103. 
104. 
105. 
106. 
107. 


XL 2— 9. 




Lc. 37 


V,18-26. 


10. 


56. 


Mt.64. 


VIII, 5 - 10. 


11. 




Lc. 65. 


vn, 1- 9. 


12. 

13-15. 

16-19. 




Jo. 36. 
37. 


IV,45-46. 
46-54. 




Mr. 1. 


I, 1— 2. 


57. 


Mt. 72. 
73. 


IX,10-11. 
12-17. 


Lc. 69. 
70. 
71. 
72. 
733. 
19. 


Vn,18-26. 
27. 
28. 
29—30. 




Mr. 22. 
23. 


n,15-16. 
17-22. 




Lc. 39. 

40. 

186. 


' V,29-30. 

31-39. 

XV, 1- 2. 


31-35. 
XVI,16. 




66. 


Mt. 108. 
109. 


XI,20. 
21-24. 


58. 


Mt. 127. 
128. 
129. 


XII,38. 
39-42. 
43-45. 




Lc 115. 


X,13-15. 




67. 


Mr. 61 


VI,30. 




Lc. 128. 


XI,16. 

• 



— 268 - 



67. 


Mr. 62. 


VI,31. 


72. 


Mt. 131. 


Xni, 1-11. 




Lc. 91. 


IX,10. 


Mr. 36. 


IV, 1-11. 


66. 


Mt. 96. 
98. 
110. 
111. 
112. 
113. 


X,37-38. 

40. 
Xl,25~26. 

27. 

27. 

28^30. 


Lc. 76. 


vm, 4-10. 




73. 


Mt. 136. 


Xni,24-30. 




74. 


Mt. 137. 


Xni,31-32. 




Mr. 44. 


IV,30 - 32. 




Lc. 167. 


X1II,18 19. 




Mr. 96. 


IX,34 - 36. 


75. 

76, 

77. 

78. 
79. 


Mt. 131. 
133. 
134. 
138. 
139. 

Mr. 36. 
37. 
45. 
46. 


xm, 1-11. 




Lc. 107. 
116. 
117. 
118. 
119. 
182. 
183. 
184. 


X, 1- 2. 
16. 

17-20. 
21. 
22. 
XTV,25-27. 
28-32. 
33. 


13—15. 
16-17. 
33. 
34—35. 




IV, 1-11. 
11—13. 
33—34. 
34. 




Jo. 30. 

87. 

120. 

148 


111,34-35. 
VIII,19. 
Xin,20. 
XVI,15. 


Lc. 76. 

77. 
120. 
,168. 

Jo. 109. 


Vra, 4 10. 
10. 
X,23-24. 
Xni,20-21. 


69. 


Mt. 112. 
114. 

Ilo- 
na 


XT,27. 
XII, 1- 4. 
5~ 8. 
9-13. 


XII,39 40. 




Mt. 135. 
Mr. 38. 


' XnL18 23. 




IV,14-20. 




Lc. 78. 


Vm,ll-15. 




Mr. 24. 
25. 


11,23-26. 
/ 11,27-28. 

\ m, 1 5. 




Mt. 140. 
Mr. 43. 


Xni,36 53. 
IV,26--29. 




Lc. 41. 
42. 


VI, 1- 5 
6-11. 


Mt. 140. 


Xni,36-53. 




Mt. 141 
142. 

Mr. 50. 
51. 


XIII,54-57. 


70. 


Mt. 116. 
118. 


XII, 9-13. 
15-21. 


57 58. 
VI, 1 3. 




Mr. 25. 


( 11,27-28 
\ III, 1- 5. 


4— 6. 




Lc. 19. 
20. 
21. 
22. 


IV,22. 




Lc. 42. 


VI, 6-11 


23, 


71. 


Mt. 80. 
131. 
149. 


X, 2 4. 
XIII, 1-11. 
XIV,23 


24. 
25-30. 


«* 


Jo. 35. 
59. 


IV,44. 




Mr. 30. 
36. 

66. 


ni,16-19. 
IV, 1-U. 
VI,46. 


VI,41-42. 




80. 


Mt. 143. 
144. 
145. 

Mr. 57. 
59. 


XIV, 1- 2. 
3- 5. 




Lc 43. 
44. 
76. 


VI,12. 
13 -16. 
VIII, 4-10. 


6—12. 




VI,14-15. 
17. 



- 269 - 



80. 


Mr. 60. 


VI,18 29. 


84. 


Mt. 297. 
310. 


XXVI,41. 




Lc. 12. 
90. 


111,19-20. 
IX, 7- 9. 


64. 




Mr. 50. 
82. 
165. 
170. 
178. 
191. 


VI, 1 3. 


81. 


Mt. 147. 
148. 
149. 


XIV,15-21. 
22. 
23. 


Vin,27 - 29. 
XIV,22. 

29-30. 

38 




Mr. 64. 
65. 
66. 


VI,35-44. 
45. 
46. 


62 




Lc. 19. 
94 
119. 
266. 
297. 


IV,22. 
IX,18-20. 
X,22. 

XJ: 11,19. 

69. 




Lc. 35. 
43. 
93. 


V,16. 
VI,12. . 
IX,V2 17. 




Jo. 49. 


VI, 5 13. 


Jo. 59 
60. 
61. 
62. 
63. 
64. 
65. 
66. 
67. 
68. 
69. 
70. 
71. 
73. 
74. 

75. 


VI,41-42. 


82. 


Mt. 150. 
151. 
152. 


XVI,23-27. 
28-31. 
32-33. 


43 - 45. 

46. 

47. 




Mr. 67. 

68. 


VI,47~50. 
51-53. 


48 

49 50. 

51-52. 

53—55. 




Lc. 51. 


VI,26. 




Jo. 51. 


VI,15-21. 


56. 


8S. 


Mt. 153. 
161. 
284. 
295. 


XIV,34-36. 
XVI, 1. 
XXVI,26. 
39. 


57-62. 
63. 
64. 
64-65. 




Mr. 67. 
69. 

77. 

165. 
176 


VI,47-50. 
54-56 
r VU,37. 

\vni, 1-10. 

XIV,?2. 

36-37. 


66—68. 

69 - 70. 
1 VI,71-72. 
1 Vü, 1-27. 




85. 
86. 


Mt. 226. 
236. 


XXTT,45-46. 
XXni,25-26. 




Lc. 36. 
266. 
282. 


V,17. 

XXII,19. 

41—42. 


Lc. 135. 


XI,37-41. 




Mt. 154. 
155. 
156. 
157. 


XV, 1-11. 
12—13. 




Jo. 52. 
53 
54. 
55. 
56. 
57. 
58. 


VI,22-- 29. 
30. 

31-34. 
35-36. 
37. 
38. 
39-40. 


14. 
15-23. 




Mr. 70. 
71. 

72. 


vn, 1- 4. 

5-16. 
17—26. 




Lc. 57. 


VI,39. 


, 


87. 


Mt. 157. 
158. 
159. 


XV,15-23. 
24. 

25 28. 


84. 


Mt. 112. 
141. 
166. 
284. 


XI,27. 
Xm,54-57. 
XVI,13- 16. 
XXVI,26. 




Mr. 72. 
73. 


VII,17-26. 
26-30. 



~ 270 - 



87. 


Lc. 226. 


XIX,10. 


92. 


Jo. 74. 


VI,69-70. 


88. 


Mt. 160. 


XV,29-39. 


93. 


Mt. 172. 

173 
174. 


( XVI,28. 

ixvn, 1- 9. 

xvn,io-i3. 

14 rt. 


» 


Mr. 74. 
75. 

76. 


VII,31-36. 
36-37. 

(vm, 1-10. 




Mr. 87. 

89. 
90. 
91. 


JVTIT,39. 
i IX, 1- 8. 
IX,10 12. 
13—15. 




Lc. 100. 


IX,44. 


89. 


Jo. 33. . 


IV, 4-^42. 


90. 


Mt.70. 

98. 


TX, 1- 8. 
X,40. 


16—26. 




Lc. 98. 
99. 


IX,27— 36. 




Mr. 20. 
96. 


n, 1- 2. 

IX,34-36. 


37—43. 




94. 

95. 
96. 

97. 


Mt. 174. 
175. 


XVII, 14 17. 


X 


Lc. 37. 
116. 


V,18-26. 
X,16. 


18-20. 




Mr. 91. 
92. 


IX, 16- 26. 




Jo. 38. 
39. 
40. 
41. 
43. 
44. 
45. 


V, 1—10. 
11-23. 
23. 

24-30. 
31—37. 
37. 
38-47. 


27 28. 




Lc. 99. j 
174. 

200. 


lX,37-43. 

Xni,31-33. 

XVII, 5 6. 




Mt. 176. 
177. 


xvrr,2i— 22. 

23—26. 


91. 


Mt. 160. 
163. 
164. 
165. 


XV,29-39. 
XVI, 4— 5. 
6. 
7-12. 


Mr. 93. 


1X,29>32. 




Lc. 101. 


IX,44-45. 




Mt. 178. 
179. 


xvin, 1 5. 

6- 7. 




Mr. 76. 

78. 
79. 
80. 


VTT,37. 
Ivni, 1-10. 
VITT,12-14. 
15. 

16-21. 


Mr. 94. 
95. 
99. 


lX,32-33. 
33-34. 
41. 


- 


Lc. 102. 
197. 


IX,46-48. 
.5LV11, 1 2. 




Lc. 144. 


XII, 1. 






Mt. 179. 
180. 


xvni, 6— 7. 


92. 


Mt. 166. 
167. 
168. 
169. 
170. 
171. 


XVI,13-16. 
17-19. 
20-21. 
22-23. 
24-26. 
27. 


8— 9. 




Mr. 97. 
99. 
100. 
101. 


IX,36-39. 
4L 
42. 
43-48. 




Lc. 103. 
197. 


IX,49— 50. 
XVII, 1 2. 




Mr. 82. 

83. 
84. 
85. 


Vni,27-29. 
29-32. 
32-33. 
34-37. 




98. 


Mt. 181. 
182. 


xvni,io-ii. 

12—14. 




Lc.94. 
95. 
96. 


IX, 8-20. 
21-22. 
23-25. 


Lc. 187. 
188. 
189. 


XV, 3- 7. 
8- 9. 
10. 



— 271 - 



99, 



100. 



Jo. 215. 



101. 
102. 



Mt. 189. 
190. 
191. 



Mr. 103. 
105. 



103. 



104. 
1Ö5. 



106. 



Lc. 190. 



Mt. 183. 
184. 
185. 
186. 
187. 



/ XV,ll-72. 
(XVI, 1-12. 



Lc. 198. 
199. 



Mt. 188. 



Lc. 195. 



Mt.72 
192. 



Mr. 22. 

106. 



Lc. 39. 
186. 
216. 



Jo. 75. 



Lc. 168. 
164. 



Mt. 116. 



Lc. 164. 
165. 
166. 



Mt. 112. 
220. 



Mr. 129. 



Lc. 119. 
26L 



Jo. 75. 

76. 

77. 
78. 



:Kvin,i5. 

16-17. 
18. 

19-20. 
_ 21—22. 

XVII, 3. 
4. 



X]t,23. 



XVIII,23-35. 



XIX, 1- 8. 
9. 
10-12. 



X, 1— 9. 
11—12. 



XVI, 18. 



IX,10-11. 
XIX,13-15. 



n,15-16. 
X,13-16. 



V,29-30. 

XV, 1— 2. 

XVm,15-16. 



I VI,71-72. 
iVn, 1-27. 



XUI, 1- 5. 
6-13. 



XII, 9-13. 



XIII, 6-13. 
14-16. 
17. 



XI,27. 
XXI.45-46. 



XII,12. 



X,22. 
XXII, 2. 



/ VI,71-72. 

\VII, 1-27. 

VII,28--29. 

30. 

31-32. 



■■ 



106. 
1Ö77 



Jo 89. 



Lc. 149. 



108. 



109. 



110. 



111. 



112. 



113. 



Mt. 193. 
194. 
195. 
196. 
197. 
198. 
199. 



Mr. 107 
108. 
109. 
110. 
111. 



Lc. 121. 
152. 
173. 
218. 
219. 
220. 
221. 
272. 



Jo. 192. 



Lc. 196. 



Mt. 95. 



Lc. 159. 
160. 

190. 



Mt. 200. 



Mt. 116. 
231. 



Lc 176. 
177. 
178. 
179. 
180. 



Mt. 274 



Mr. 156. 



Lc. 201. 
260. 



/VIII,21-59. 

IX, 1-41. 

{ X, 1—14. 

XII,13-2 1. 

XIX,16-20. 
21. 

22-27. 
28. 
28. 
29. 
30. 

X,17— 20. 
21. 

22-28. 
29-30. 
31. 

X,25— 28. 
XII,33. 
XIII,30. 
XVIII,18-21. 
22. 

23-28. 
29-30. 
XXII,30. 

XVI,14-15. 

XVI,19-31. 

X,34-36. 

Xn,47— 48. 

49-53. 

f XV,ll-72. 

\XVI, 1>.12. 

XX, 1-16. 

XII, 9-13. 
XXm,ll-12. 

XIV, 1- 2. 

3— 6. 

7-10. 

11. 

12 -15. 

XXVI, 2. 

XIV, 1. 

XVn, 7-19. 
XXII, 1. 



~ 272 



113. 



lU. 



115. 



116. 
1177 



118. 



Jo. 20. 

48. 

75. 



Mt. 201. 

202 
203. 
204. 



Mr. 112. 
113. 
114. 
115. 



Lc. 222. 
270. 



Jo. 91. 



Mt. 55. 
60. 
65. 
199 



Mr. 111. 



Lc. 170. 
171. 
172. 
173. 



Lc. 225. 

226. 



Mt. 205. 



Mr. 116. 



Lc. 224. 



Mi 206. 
207. 
208. 
209. 
213 
242 



Mr. 117 
118. 
119. 
187. 



Lc. 232. 
233. 
284. 
235. 
236. 



n,13. 

VI, 4. 
f Vi;71-72. 
\Vn, 1-27. 



XX,17-19. 
20-23. 
24-27. 
28. 

X,32-34. 
35-40. 
41—44. 
45. 



XVIII,31-33. 
XXII,24-26. 



X,15. 



Vn,13-14. 
22-23. 
VIII,11-12. 
XIX,30. 



X,31. 



XIII,23-24. 
25—28. 
28-29. 
30. 



XIX, 1— 9. 

10. 



XX,29-34. 



X,46 - 52. 



XVIII,35-43. 



XXI, 1- 3. 
4- 5. 
6- 8. 
9. 

15-16. 
XXIV. 1- 2. 



XI, 1- 3. 
4- 8. 
9-10. 

xn, 1- 2. 



XIX,28-3L 
32-36. 
37-38. 
39-40. 
41—44. 



118. 



119. 



120. 



121. 



122. 



123. 



Lc. 237. 



Jo. 100. 
101. 
102. 



Mt. 161. 
210. 
211. 
212. 
213. 



Mr. 77. 
121. 



XIX,44. 



Xn,12-13. 
14-15. 
16-22. 



XVI, 1. 
XXI,10-11. 

12—13. 

14. 

15-16. 



vin,ii. 

XI,15-17. 



Lc. 235. 
238. 



Jo. 21. 
22. 
23. 

24. 



Mt. 160. 
214. 
231. 



Mr. 76. 

120. 
136. 



Lc. 214. 
215. 

247. 



Jo. 24. 

86. 



Jo. 86. 



Mt. 175. 
214. 
215. 
216. 



Mr. 120. 
123. 
124. 
125. 



La 200. 



Jo. 187. 



XIX,39-40. 
45-46. 



n,14-16. 

17. 

18. 
f n,19— 25. 
( m, 1-22. 

XV,29-39. 

XXL17— 20. 

XXIII,11-12. 



{ vn,37. 
i vni, 1—10. 

XI,11-14. 
Xn,40 44. 



xvm, 1 

14. 
/ XX,47. 
\XXI, 1 



-14. 



— 4. 




{vin, 1-19. 



desgl. 



XVII,18-20. 
XXI,17-20. 

21. 

22. 



XI,11 - 14. 
19-21. 
22-23. 
24. 



xvn, 5- 6. 



XV,16. 



- 273 - 



123. 


Jo. 150. 


XVI,23-24. 


131. 

• 


Lc. 285. 


xxn,47. 


124. 


Lc. 214. 


XVIII, 1-14. 


Jo. 78. 
79. 
^ 80. 
81. 
82. 
83. 
84. 
85. 

86. 


VII,31-32. 


125. 


Mt. 217. 
218- 


XXT,23-27. 
28-32. 


32, 
33. 

34-39. 
40—41. 




Mr. 127. 


XI,27-33. 




Lc. 240. 


XX, 1- 8. 


41-42. 


126. 

• 


Mt. 219. 
220. 
221. 


XXI,33-34. 
. 45-46. 
XXII, 1-10. 


43. 

44. 
f VII,45-53. 
ivill, 1-19. 




Mr, 128. 
129. 


Xn, 1 11. 
12. 




132. 
133. 


Mt. 225. 
226. 

Mr. 133 
134. 


XXH41-44. 




Lc. 181. 
241. 
242. 


XIV,16-24. 

XX, 9-18. 

19. 


45-46. 




XTI,34. 
35-37. 




Jo. 88. 


Vin,20. 


Lc. 244. 
245. 


XX,40. 


127. 


Mt. 221. 
222. 


XXII, 1-10. 
11-14. 


41—44. 




Mt. 112. 


XI,27. . 




Lc 181. 


XIV,16-24. 


Lc. 119. 


X,22. 


128, 


Mt. 223. 


XXH,15-21. 


Jo. 86. 

87. 

89. 


/ Vn,45-53. 
ivIIT, 1-19. 
Vlll,19. 
rVlIL21.-.S9. 




Mr. 130. 
Lc. 243. 


XII,13-27. 




XX,20-39. 


129. 


Mt. 223. 


XXn,15-21. 


. 


IX, 1 41. 




Mr. 130. 


XII,13-27. 


[ X, 1-'14. 




Lc. 24a 


XX,20-39. 


134. 
135. 


Jo. 89. 


desgl. 


130. 


Mt. 193. 
224. 

226. 


XIX,16~20. 
XXn,22-40. 

45-46. 


Mt. 112. 
Ö04. 


XI,27. 

XX,28. 




Mr. 115. 


X,45. 




Mr. 107. 
131. 
132. 
133. 


X,17— 20. 
XII,28— 31. 
32-34. 
34. 


Lc. 119. 


X,22. 




Jo. 89. 

90. 
91. 
92. 


fVIII,21— 59. 
{ IX, 1-41. 
1 X. 1—14. 




Lc. 121. 
122. 
243. 
244. 


X,25-28. 
29-43. 
XX,20-39. 
40. 


X,15. 
15. 
16—38. 


-iO-t 


136. 


Mt. 117. 


XII,14. 


lol. 


Mt. 5. 
120. 
220. 
300. 


II, 5- 6. 
KTT,23. 
XXI,45-46. 
XXVI,47. 


Mr. 26. 


ni, 6- 7. 




Jo. 92. 
93. 

94. 


X,16-38. 

39-40. 

/ X,41-42. 

ixi, 1-52. 




Mr. 122. 
181. 


XI,18. 
XIV,43. 




137. 


Mt. 117. 
274. 


XII,14. 
XXVI, 2. 




Lc. 239. 


XtX,47-48. 



18 



— 274 - 






137. 



Mr. 26. 
156* 



Lc. 260. 



138. 



139. 



140. 



Jo. 94. 

95. 
96. 

97. 



Lc. 104. 



Mt. 276. 



Mr. 158. 



Lc. 74. 



Jo. 97. 

98. 
99. 
102. 



III, 6- 7. 
XIV, 1. 



XXII, 1 



I X,41 - 42. 

}Xr, 1-52. 

XI,53-54. 

55 

/ XI,55~56. 

(xn, 1. 



IX,51— 56. 



XXVI, 6-11. 



XIV, 3- 7. 



VII,36-50. 



Mt. 276. 

277. 



Mr. 158. 
159. 



Lc. 74. 



141. 



Jo. 98. 



Mt. 97. 
293J 
299. 



Mr. 174. 
180. 



Lc. 2U. 



142. 



143. 



Jo. 102 
103 
104. 
105. 
106. 
107 
108. 



) XI,55-56. 

(xir, 1. 

XII, 2- 8. 

9—11. 

16-22. 



XXVI, 6-11. 
12—13. 



XIV, 3- 7. 

8— .9. 



VII,36-50. 



XII, 2- 8. 



X,39. 
XXVI,38. 

'45-46. 



XIV,34. 
41-42. 



Mt. 255. 



Lc. 202. 
. 259. 



Mt 225. 
227, 

228. 



xvn,33. 

xn,i6-22. 

23. 

24-25. 

25. 

26. 
27. 

27—38. 



xxrv,26. 

XVII,20-21. 
XXI,34-38. 



XXn,41-44. 

xxm, 1- 3. 

4. 



143. 



Mt. $529. 
230. 
231. 
232. 
233. 
234. 
235. 
236. 
237. 
288. 
239. 
240. 



Mr. 134. 

. 135, 

136. 



xxm, 5- 

. 8- 
■ 11- 
13- 
15- 
23. 
24, 
25- 
27- 
29- 
32- 
34- 



. 7. 
-10. 
12. 
-14. 
22. 



-26. 
-28. 
31. 
33. 
36. 



144. 



145. 



Lc. 45. 
135. 
136. 
137. 
138. 
139. 
140. 
141. 
142. 
179. 
246. 

247. 



Xn,35 

38 
40 



-37. 
39. 

-44. 



Mt. 241. 



Lc. 175. 



Mt. 98. 



146: 



Mr. 96. 



Lc. 116. 



Jo. 108. 
110. 
111. 

112. 



VI,17— 19. 
Xl,37-41. 
42. 
43. 

44. . 
45—46. 
47-48. 
49-51. 
52. 
XIV,11. 
XX,45-46. 
r XX,47. 
iXXI, 1— 4. 



XXin,37-39. 



Xm,34-35. 



X,40. 



IX,34-36. 



X,16. 



xn,27- 

41- 

44- 

f XII,46- 

ixni, 1. 



-38. 
-43. 
-45. 
-50. 



147. 



Mt. 242. 



Mr. 137. 



Lc. 237. 
248. 



Mi 88. 
243. 
244. 



XXI V, 1— 2 . 

xm, 1- 2. 



XIX,44. 
XXIV, 5- 6. 



X,19— 22. 
XXIV, 3— 8. 
9. 



- 275 - 



1«. 



T48. 



Mi 245. 
246. 
247. 
24a 
249. 
250. 
251. 
252. 
253. 
254. 
255. 
256. 
258. 
259. 



Mr. 138. 
139. 
140. 
141. 
142. 
143. 
144. 
145. 
146. 
147. 
148. 
149. 
150. 
151. 



Lc. 149. 
202. 
203. 
204. 
205. 
249. 
250. 
251. 
252. 
253. 
254. 
255. 
256. 
257. 
258. 



Jo. 141. 
146. 



Mt. 259. 
260. 



XXIV,10— 145. 
14. 
. 15. 
16-18. 
19. 
20. 
21. 
22. 
23. 

24—25. 
26. 
27. 

29-30. 
30-35. 



XIII, 3— 8. 
9. 
10. 

11—13. 
14. 

14^16. 
17. 
18. 
19. 
20. 
21. 

22-23. 
24-25. 
26-31. 



Xn,13-21. 
XVII,20-21. 

22. 

23. 

24. 
XXI, 7-11. 

12-13. 

14—19. 

20. 

21-22. 

23. 

23. 

24. 

25-26. 

27—33. 



XV,21. 
XVI, 2— 4. 



XXIV,30— 35. 
36. 



US, 



149. 



150. 



151, 



152. 



Mt. 263. 



Mr. 151. 
152. 
153. 



Lc. -258. 
^59. 



Mt. 248. 
254. 
257. 
261. 
262. 
263. 
264. 
265, 
266. 
267. 
269. 



Mr. 143. 
153. 
164. 
155. 



Lc. 155« 
156. 
157. 
158. 
207. 
208. 
209. 
210. 
212. 
213. 
227. 
228. 



Mt. 268. 



Mt. 269. 
270. 
271. 
272. 



Mr. 42. 
154. 



Lc. 228. 
229. 
230. 
231. 



Mt. 266. 



XXIV,42. 



Xm,26-31. 
32: 
33. 

XXI,27--33. 
34-38. 



XXIV,16-18. 

24-25. 

28. 

37-39. 

40-41. 

42. 

43-44. 

45. 

46-47. 

48-51. 
XXV,14 



Xin,14— 16. 
33. 
34. 
35-37. 



XII,37-38. 

39-40. 

41-44. 

45-46. 
XVn,26-27. 

28—30. 

31. 

32. 

34-35. 

36-37. 
XIX,11. 

12. 



XXV, 1—13. 

XXV,14. 

15-28. 

29. 

30. 



IV,25. 
Xm,34. 



XIX,12. 
13-25. 
26. 
27. 



XXIV,46-47. 



18 



~ 276 - 



152. 
1587 



154. 



155. 



Lc. 154. 
155. 



Mt. 269. 
270. 
271. 
272. 



Mr. 42. 
154. 



Lc. 228. 
229. 
230. 
231. 



Mt. 273. 



Mt. 273. 

274. 
275. 
278. 



Mr. 156. 

157. 

160. 

iLc. 26a 
! 263. 



XII,35-36. 
37-38. 



XXV,14. 

15-28. 
29. 

30. 



IV,25. 
XIII,34. 



XIX,12. 

13-35. 
26. 

27^; 

I XXV,31-46. 
(XXVI, 1. 



desgl. 
XXVI, 2 

3- 5. 
14- 19. 



XIV, 1. 

1- 2. 
10-16 



XXII, 1. 

4-14. 



156. 



Jo. 20. 



Mt. 59. 
90. 
98. 



Mr. 96. 



Lc. 58. 
116. 



Jo. 112. 

115 

116. 

117. 

118. 

119. 

120. 



11,13. 



VII,21. 
X,24-25. 

40. 



IX,34-36. 



157. iMt 278. 
279. 

280. 
281. 
282. 
283. 



VI,40. 
X,16^ 

7X11,46-50. 
XUI, 1. 
XIII, 4-12. 
13. 

14-15, 
16-17. 
. 18-19. 
20._ 

XXVI,14-19. 
20 21. 
22. 

23-24. 
24. 
2&, 



157. 



158. 



159. 



Mt. 285. 



Mr. 



160. 
16L 
162. 
163. 
164. 
166. 



XXVI,27-3», 



Lc. 



262. 
263. 
264. 
265. 
267. 
268. 
269. 



Jo. 



72. 

121 

122. 

123. 

124. 

125. 



Mt. 

Ml-: 



284. 

"165. 
166. 



Lc. 



265. 
266. 
267. 



Jo. 



Mt. 



55. 
65. 

67^ 

'287. 
288. 
289. 
290. 



Mr. 



Lc. 



168. 
169. 
170. 
17L 

273. 
274. 
275. 



IJo. 



125. 
126. 
152. 



XIV,10-16. 
17—18. 
19. 

20-21. 
21. 
23—25. 



XXII, 8. 

4-14. 
15. 

16-18. 
20. 

21—22. 
23. 



.VI,65. 

XIII,21. 

22. 

23—26. 
26—27. 
27—35. 

XXVI,26. 

27-29. 



XIV,22. 

23—25. 



XXII,16-18. 
19. 
20. 



VI,35-36. 
51-52. 
56. 



xxvr,3i. 

31—32. 
33-84. 
35. 



XIV,27. 

27-28. 

29 - 30. 

3L 

"XXII,31— 32. 

32. 

_ 33-34. 

XIII,27-35. 

36-38. 

XVI,31-82. 



- 277 - 



159, 



160. 



16i: 



Jo. 227, 

228. 



Mt. 98. 
216. 



Mr, 96. 
125. 



Lc. 116. 



Jo. 127. 
128. 
129. 
130. 
131. 

132. 
Mt. 286. 



Mr. 167. 
216. 



Lc. 276. 

277. 
278. 
279. 



Jo. 122. 

162. iMt. 90. 
98. 
111. 
112. 

204. 
216. 

244. 
287. 



IMr. 96. 
115. 
125. 
. 139. 
168. 



Lc. 58. 
116. 
119. 
250. 



3o. 132. 

I 133. 
134. 
135. 



XXI,15. 
15. 



X,40. 
XX1,22. 



IX,34-36. 
XI,^4. 



X,16. 

XIV, 1- 
13- 
21. 
22- 
24- 

fxrv,26- 

XV, 1- 



t 



12. 
-21. 

-24. : 

25. . 
31. ' 
- 6. * 



XXVI,30. 



XIV,26. 

XV,28. 



XXII,34 
37. 
38. 
39. 



-36. 



XIII,22. 



X,24- 

40. 

XI,27. 

27. 

' XX,28. 

XXI,22. 

XXIV, 9. 

XXVI,31. 



25. 



IX,34 
X,45. 

XI,24. 
XIII, 9. 
XIV,27. 



-36. 



-t 



VI,40. 

X,16. 

22. 

XXI,12 



-13. 



(XIV,26- 

\ XV, 1- 

XV, 7. 

8 

13. 



-31. 
- 6? 

-12. 



162. 



Jo. 136. 
137. 
138. 
139. 
140. 
141. 
142. 
143. 
144. 

145. 

146. 
147. 
148. 
149. 
150. 
151. 
152. 

153. 

154. 
155. 



163. 



Mt. 291. 
292. 

293. 
294. 
295. 
296. 
297. 
298. 
299. 



Mr. 172. 
173. 
174. 
175. 
176. 
177. 
178. 
179. 
180. 



XV,14 

16. 

17- 

20. 

20. 

21. 

21. 

22. 

23. 

I XV,24 

[XVI, 1. 

XVI, 2- 

5- 

15. 

15- 

23- 

25- 

31- 

1 XVI,33. 

\XVII, 1- 

XVII,25. 

25- 



16. 
-19. 



-27. 

■ 4. 
■14. 

-23. 

24. 

-30. 

-32. 

-24. 

-26. 



XXVI,36. 
36 
38. 
39. 
39. 
40- 
41. 
42- 
45- 



-37. 



41. 

44. 
-46. 



Lc. 279. 
280. 
281. 
282» 
283. 
284. 



XIV,32. 
32 
34. 
35 
36- 
38. 
38. 
39- 
41- 



-33. 

36. 
-37. 



-41. 
42. 



xxn,39: 

40. 
41. 
41- 
43- 
45- 



42, 
-44 
-46' 



278 — 



163. 


Jo. 42. 
57. 
70. 
103. 
107. 
156. 
.157. 
161. 


' V,30 

VI,38. 

64. 

xn,23. 

27. 
XVIII, 1. 
2. 
11. . 


165. 


Jo. 165. 
166. 
167. 
168. 
169. 


XTm,15. 
16. 
16. 
17. 
18-19. 




166. 


Mt.304. 
306. 
313. 
315. 
316. 


XXVI,55. 
57. 
67-68. 


164. 


Mt. 294. 
300 
301. 
302. 
303. 
304. 
305. 
306. 


XXVI,39. 
47. 

48-50. 
51. 

52 54. 
55. 
56. 
57. 


71-74. 
75. 




Mr. 184. 
187. 
194. 
196. 
197. 


XIV,48 49. 
53. 
65. 

68-72. 
72. 




Lc. 289. 
290. 
292. 
293. 
294. 


XyTT,52-53. 
54. 

58-60. 
61-62. 
63--65. 




Mr. 175. 
181. 
182. 
183. 
184. 
185. 
187. 


XIV,35-36. 
43. 

44-46. 
47. 

48-49. 
50. 
53. 




Jo. 162. 
169. 
170 
171. 
172. 
173. 
174. 
175. 


XVIII,12. 

18-19. 
20. 




Lc. 281. 
282. 
285. 
286. 
287. 
289. 
290. 


xxn,4i. 

41-42. 

47. 

48. 

49-51. 

52-53. 

54. 


21. 
22. 
23: 
24. 
25—27. 




167. 


Mt 307. 
308 
809. 
317. 


XXVI,58. 

59 60. 




Jo. 85. 
158. 
159. 
160. 
161. 
162. 
163. 
170. 


VII,44. 

xvm, 3. 

4- 9. 
10. 
11. 
12. 

13-14. 
20. 


60—64. 
XXVU. 1. 


\ 


Mr. 189. 
190. 
198. 


XIV,55— 56. 
57 61. 
XV^l. 




Lc. 295. 
305. 


?r?:TT,66- 

xxm,io. 


165. 


Mt. 307. 
314. 


XXVI,58. 

69-70; 


168. 


Mt. 309. 
310. 
311. 
312. 
313. 


XXVI,60-64. 
64. 
65. 

65-66. 
67-68. 




Mr. 186. 
188. 
195. 


XIV,51-52. 
54. 
66-68. 




Mr. 190. 
191. 
192 


XIV,57-61. 
62. 




Lc. 291. 


XXII,54-57. 




Jo. 164. 


xvm,i5. 


63. 



-^ 279 -- 



168. 


Mr. 193. 
194. 


XIV,63~64. 
65. 


170. 
171. 


Jo. 180. 
181. 
182. 
183. 
184. 
186. 
189. 
. 190. 
191. 
192. 
193. 
194. 
195. 


xvin,37. 

37—38. 


1 


Lc. 294. 
295. 
296. 
297. 
299. 


XXII,63— 65. 
66. 

67-68. 
69. 
71. 


38. 

39. 

40. 

XIX, 4. 

6. 

6. 

7. 

8— 9. 




Jo. 97. 
172. 


VI,63. 
XVin,22. 


169. 


Mt. 318. 
319. 


7? XVII, 2. 

3-10. 


10-14. 
15. 




Mr. 199. 


XV, 1. 


15. 




Lc. 300. 


xxni, 1. 


Mt 324. 
325. 
326. 
327. 


XXVU,19. 

c%/\ m 




Jo. 176. 
177. 


xvni,28. 

28-32. 


20—21. 
22-23. 
24 25. 


m~ 


Mt. 308. 
320. 
321. 
322. 
323. 
325. 
326. 


XXVI,59-60. 
XXVII,11. 

11-14. 

15-16. 

17-18. 

20-21. 

22-23. 


Mr. 204. 
205. 


XV,11. 
12-14. 




Lc. 310. 
311. 


3:xnT,i8-i9. 

20-21. 




Jo. 184. 
188. 


XVin,40. 
XIX, 6. 




Mr. 189. 
200. 
201. 
202: 
203. 
204. 
205. 


XIV,55-56. 
XV, 2. 
3 5. 

6. 
7-10. 

n. 

12-14. 


in. 


Mt. 328. 
329. 
330. 
331. 


XXVU,26. 

27 29. 
30-31. 
. 32. 




Mr. 206. 
207. 
208. 
209. 


XV,15. 
16-17. 
20. 




Lc. 301. 
302. 
303. 
304. 
305. 
306. 
307. 
308. 
309 
310. 
312. 
313. 


xxni, 2. 

3. 

4. 

5- 9. 
10. 

11-12. 
13-14. 
15. 

16-17. 
18-19. 
22. 
23. 


21. 




Lc. 314. 
315. 
316. 


XXm,24-T26. 
26. . 
27—31. 




Jo. 185. 
187. 
196. 
197. 

Mt 332. 
333. 
334. 
335. 
336. 
• 337. 
388. 


XTX, 1- 3. 
5. 
16. 
16-18. 




173. 


XXVII,33. 
34. 
35-36. 




Jo. 176. 
177. 
178. 
179. 


xvni,28. 

28-32. 
33-34. 
35-36. 


37. 
38. 

39—40. 
41-43. 



— 280 - 



173. 



Mt. 389. 
340. 
341. 
342. 
343. 

345. 
346. 
347. 



Mr. 210. 
211. 
212. 
214. 
215. 
217. 
218. 
219. 
220. 
221. 
222. 
223. 
224. 
225. 
226. 



^ ™ I- ■ 



Lc. 317. 
318. 
320. 
821 
322. 
323. 
324. 
325. 
" 32a 
828. 
329. 
330. 
331. 



Jo. 197. 
198. 
199. 
200. 
201. 
202. 
203. 
204. 
205. 



XXVIL44. 

45. 



46-47. 

48. 

49- 50. 

51. 

51-53. 

54. 

55-56. 



XV,22. 
23. 
24. 
26. 
27. 

29-30. 
31-32. 
32. 
33. 

34-35. 
36. 
37. 
38. 
39. 
40-41. 



XXIII,32. 
33. 
34. 

34-35. 
35. 

36-37. 
38. 
39. 

40-43. 
45. 
46. 
47. 
48-49. 



XIX,16-18. 
18. 
19. 

20-22. 
23-24. 
25-27. 
28-29. 
30L 
31-37. 



174, 



175, 



176. 



177. 



179. 



Mt. 348. 
349. 
350. 



Mr. 227. 

228. 
229. 
230. 



Lc. 332, 
333. 
334. 
335. 



Jo. 206. 
207. 
208. 



Mt. 351. 



Mt. 352. 
353. 
354. 



Mr. 280. 
231. 
232. 
288. 



Lc. 336. 
387. 
338. 



Jo. 209. 
210. 
211. 
212. 



Mt. 855. 



Jo. 212. 

Mt. 854. 
355. 



Mr. 238. 



Lc. 838. 
339. 



Mr. 238. 



Lc. 889. 



Mt. 185. 



Mr. 28a 



Lc. 839. 
340. 



XXVn,57~59. 
60-61. 
62. 



XV,42-45. 
46. 
47. 
XVI, 1. 



XXIII,5a-52. 
53. 

54-55. 
56, 



XIX,38. 
38—39. 
40-42. 



XXVn,68-66. 



xxvni,i- 3, 

4- 7. 

8. 



XVI, 1. 

2— 5- 

6— 7. 
8—13. 



XXIV, 1 

5 

8 



4. 

7. 

— 9. 



XX, 1. 
2— 9. 
10-11. 
13—18. 



XXVin,9-20. 



XX,13-18. 



xxvin,8. 

9-20. 



XVI, 8-18. 



XXIV, 8— 9. 
10—35. 



XVI, 8—13. 



XXIV,10— 35. 



XV1II,18. 



XVI, 8-18. 



XXIV,10-35. 
36-40. 



~ 281 — 



180. 


Lc. 341. 
342. 




Jo. 213. 
214. 
215. 
221. 


181. 


Lc. 340. 




Jo. 216. 
217. 
218. 


182. 


Lc 30. 
341. 




Jo. 219. 
220. 
221. 

1 
1 



XXIV,41-43. 
44-53. 



XX.19— 20. 

20—22. 

23. 
XXI, 9-10. 



XXIV,36 40. 



XX,24-25. 
26-27. 
28-31. 



V 4— 7. 
XXIV,41-43! 



XXI, 1— 6. 

7- 8. 
9-10. 



182. 



183. 



184. 



Jo. 222. 
223. 
224. 
225. 
226. 



Lc. 274. 



Jo. 227. 
228. 
229. 
230. 
231. 



Mt 355. 



Mr. 224. 



Lc. 342. 



XXLll. 
12. 
12. 
13. 
14-15. 



xxn,32. 



XXI,15. 
15. 
16. 
17. 
18-25. 



XXVin,9-20. 



XV,38. 



XXIV,44-53. 



l)rüeTc voti Gebr. Gotthelft in 'Casäcl. 



r 



i